Η Αντιβασιλεία ετοιμάζει με γοργούς ρυθμούς τη νομοθετική συγκρότηση του νεοσύστατου κρατιδίου. Ωστόσο, πριν απ’ όλα, η δικαιική οργάνωση θα πέσει πάνω στις αντιδράσεις της Εκκλησίας και των παλιών αρχόντων που έχαναν τα προνόμιά τους

1835
 
Η Αντιβασιλεία ετοιμάζει με γοργούς ρυθμούς τη νομοθετική συγκρότηση του νεοσύστατου κρατιδίου. Ωστόσο, πριν απ’ όλα, η δικαιική οργάνωση θα πέσει πάνω στις αντιδράσεις της Εκκλησίας και των παλιών αρχόντων που έχαναν τα προνόμιά τους
 
Όπως το θέμα των σχέσεων Εκκλησίας – κράτους και της συγκρότησης του εκπαιδευτικού συστήματος, έτσι και το θέμα για δικαιική οργάνωση του ελληνικού κράτους το ανέλαβε ο Μάουερ, ο οποίος ήταν και νομικός. Βασικός άξονας της φιλοσοφίας του υπήρξε η διαμόρφωση του αστικού δικαίου να λαμβάνει υπόψη της τις εγχώριες συνήθειες και τα ήθη, και γενικότερα τις τοπικές ιδιαιτερότητες. Όπως γίνεται φανερό, έπρεπε πριν απ’ όλα να στραφεί στο εθιμικό δίκαιο, πάνω στο οποίο θα κτιζόταν το σώμα του ελληνικού αστικού δικαίου, το οποίο θα ενσωμάτωνε και στοιχεία του ρωμαϊκού – βυζαντινού δικαίου.
 
Ο Μάουερ, αφού πρώτα συνέταξε ένα ερωτηματολόγιο, στο οποίο προσπαθούσε να εκμαιεύσει σχετικές με τα ήθη και τις συνήθειες απαντήσεις, το έστειλε στις τοπικές αρχές της χώρας προκειμένου να αποκομίσει μια ιδέα για τις αντιλήψεις που επικρατούσαν πάνω στα ζητήματα του νόμου. Αν και οι απαντήσεις που έλαβε ήταν πολλές, δεν μπόρεσε να τις αξιοποιήσει καταλλήλως, μια και το καλοκαίρι του 1834 αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ελλάδα κατόπιν εντολής που έλαβε από τον Λουδοβίκο Α’…
 
Αστικό δίκαιο
 
Με τη συγκρότηση αστικού δικαίου να μένει σε επικίνδυνη εκκρεμότητα, ανέλαβε ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Γ. Πραΐδης να συντονίσει τις περαιτέρω ενέργειες. Ο υπουργός ανέθεσε σε σχετική επιτροπή νομομαθών να μελετήσει σχέδιο διατάγματος, το οποίο καθόριζε ότι η αστική νομοθεσία θα στηρίζεται στην Εξάβιβλο. Πρόκειται για το έργο ενός βυζαντινού νομομαθούς του 14ου αιώνα, του Κ. Αρμενόπουλου. Η Εξάβιβλος αποτελούσε το βασικό νομικό εργαλείο στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας.
 
Ταυτόχρονα, τα γενικά έθιμα θα κρατούσαν τη νομική τους ισχύ και υπόσταση. Η επιτροπή, που ανέλαβε κατόπιν υπουργικής αναθέσεως τη μελέτη, πρότεινε με τη σειρά της να μην ισχύσουν τα γενικά έθιμα, όπως προέβλεπε το σχέδιο νόμου, αλλά τα κατά τόπους, εφόσον αυτά ήταν επικρατέστερα. Επίσης, άσκησαν κριτική στην επιλογή της Εξαβίβλου με το σκεπτικό ότι αποτελούσε έργο για ιδιωτική χρήση. Στη θέση της Εξαβίβλου προτάθηκαν οι νόμοι των βυζαντινών αυτοκρατόρων, μια και αυτοί είχαν νομοθετική ισχύ.
 
Τελικά, η πρόταση της επιτροπής διατυπώθηκε ακολούθως: «Οι πολιτικοί νόμοι των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, οι περιλαμβανόμενοι εις την Εξάβιβλον του Αρμενοπούλου, θέλουν ισχύει μεχρισού δημοσιευθή ο Πολιτικός κώδιξ του οποίου την σύνταξιν διετάξαμεν. Τα έθιμα, όμως, όσα πολυχρόνιος και αδιάκοπος συνήθεια ή δικαστικαί αποφάσεις καθιέρωσαν, υπερισχύουν όπου επικράτησαν».
 
Πάνω σε αυτή τη ρύθμιση διαμορφώθηκε το αστικό δίκαιο στην Ελλάδα! Η επιτροπή για τη σύνταξη που συγκρότησε η Αντιβασιλεία και η οποία εξακολούθησε να υφίσταται ώς το 1874, δεν μπόρεσε ποτέ να εκπληρώσει το έργο της. Καθώς γίνεται δραματικά φανερό, η πικρή αλήθεια είναι ότι στην απελευθερωθείσα Ελλάδα εξακολούθησε να ισχύει το νομικό καθεστώς της οθωμανικής περιόδου. Η μόνη διαφορά που υπήρξε ήταν ότι το δί­καιο πλέον δεν το απένειμε η Εκκλησία, αλλά οι πολιτικές αρχές. Αυτό βέβαια δεν έγινε αυ­τόματα, μια και η Εκκλησία παραχωρούσε τα δικαιώματά της… στον νόμο με δυσκολία.
 
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι ιε­ρείς εξακολουθούσαν να συντάσσουν συμβολαιογραφικές πράξεις, παρά τις έντονες δι­αμαρτυρίες της πολιτείας, τις σχετικές εγκυ­κλίους και τις απειλές ότι αυτά τα συμβόλαια κινδυνεύουν να είναι άκυρα αν δεν συντάσ­σονται από εντεταλμένους συμβολαιογρά­φους. Ταυτόχρονα, ρυθμίστηκαν ζητήματα σχετικά με την αστική νομοθεσία, με την υιο­θέτηση από το ελληνικό κράτος του ναπολε­όντειου εμπορικού κώδικα που εφαρμοζόταν ευρέως για τις εμπορικές συναλλαγές στην Ανατολική Μεσόγειο.
 
Ποινικό δίκαιο
 
Επείγουσα ήταν η υιοθέτηση ενός ποινικού δικαίου, σύμφωνα με το οποίο το ελληνικό κράτος θα αντιμετώπιζε τα εντονότατα προ­βλήματα δημόσιας τάξης. Η εκτεταμένη παραβατικότητα ήταν από τις αγιάτρευτες πλη­γές του βασιλείου και ήταν ανάγκη με κάθε μέσο και τρόπο να αντιμετωπιστεί θεσμικά. Ήδη, η Αντιβασιλεία, αντιλαμβανόμενη το επείγον του ζητήματος, είχε δημιουργήσει αμέσως μετά την άφιξή της τρία προσωρινά δικαστήρια που λειτουργούσαν στο Ναύπλιο, το Μεσολόγγι και τη Θήβα. Αυτά τα δικαστήρια αντιμετώπιζαν την εντυπωσιακή πληθώ­ρα των ποινικών αδικημάτων.
 
Ο Μάουερ με αξιοθαύμαστη ταχύτητα, αν λάβει κανείς υπόψη τις πολυσχιδείς του αρ­μοδιότητες, κατάφερε να συντάξει ένα δι­κό του Ποινικό Κώδικα, ο οποίος βασιζόταν στον αντίστοιχο βαυαρικό του 1813, ο οποί­ος τέθηκε σε ισχύ από την 17η Σεπτεμβρίου του 1835. Ο νέος αυτός Ποινικός Κώδικας έδινε ιδιαίτερη έμφαση στα αδικήματα κατά της δημόσιας τάξης και σε εκείνα που στοι­χειοθετούνταν με βάση τη χρήση της βίας. Με τη νομοθεσία αυτή, το κράτος κατοχύ­ρωνε το δικαίωμα του μονοπωλίου στη χρή­ση έννομης βίας. Εδώ να σημειώσουμε ότι το 1835 άρχισε να εφαρμόζεται ο νέος οργανι­σμός των δικαστηρίων.
 
Τα δικαστήρια προϋποθέτουν ωστόσο κα­ταδίκες και οι καταδίκες φυλακές. Έτσι, η βαυαρική κυβέρνηση έσπευσε να διαμορ­φώσει σε φυλακές δυο κάστρα, ένα στο Ναύ­πλιο κι ένα στη Χαλκίδα. Την ίδια περίοδο «εισάγονται» δήμιοι προκειμένου να εκτε­λούν τις θανατικές καταδίκες, μια και κανείς από τους ντόπιους δεν δεχόταν να ασκήσει το επάγγελμα του… δημίου! Χαρακτηριστι­κό παράδειγμα έντονης δραστηριότητας για τους δήμιους ήταν η 9η Μαΐου 1834, όπου στο Μεσολόγγι οδηγήθηκαν στη λαιμητόμο οκτώ θανατοποινίτες. Παρόμοιες εκτελέσεις θα συνεχιστούν για αρκετό διάστημα προκει­μένου να εμπεδωθεί η κρατική εξουσία.
 
Η επιείκεια του… βασιλέως!
 
Είναι προφανές ότι κυρίως με το ποινικό δίκαιο, οι Βαυαροί προσπάθησαν να εδραιώ­σουν τη βαυαρική εξουσία αλλά και να εξυ­πηρετήσουν ανάγκες της εποχής. Πολύ σύ­ντομα η Αντιβασιλεία θα αντιληφθεί ότι μόνο με την επιβολή της ωμής βίας δεν είναι δυνα­τόν να υποτάξει την παραβατικότητα εκείνων των ομάδων που αμφισβητούσαν την εξου­σία της. Έτσι μπήκε σε χρήση ο μηχανισμός των αμνηστεύσεων, ο οποίος, εκτός των άλ­λων, ενίσχυε τον ρόλο του βασιλιά. Ο βασι­λιάς συγκέντρωνε στο πρόσωπό του όλες τις ιδιότητες της κρατικής δικαιοσύνης με αιχμή του δόρατος το δικαίωμα να είναι μεγαλόψυ­χος και ελεήμων.
 
Συμπερασματικά, παρά τις προσπάθειες των Βαυαρών για την εφαρμογή μιας ενιαί­ας αντίληψης απονομής δικαιοσύνης, πολλές ήταν οι φορές που την απένειμαν όπως πριν από την άφιξη των Βαυαρών. Η Εκκλησία και οι τοπικοί άρχοντες εξακολουθούσαν να απο­τελούν τον ρυθμιστικό παράγοντα και στις υποθέσεις της δικαιοσύνης για πολλά ακόμη χρόνια, υπονομεύοντας τον εκσυγχρονισμό του κρατιδίου. Έτσι, οι τοπικές υποθέσεις δύσκολα λύνονταν από τρίτους κριτές, όπως και σε πολλές περιπτώσεις το εθιμικό δίκαιο επικρατούσε ταυτόχρονα με την αυτοδικία, πράγματα που μας κράτησαν μακριά από τον σύγχρονο κόσμο και κυρίως από τη δυνατό­τητα να τον κατανοήσουμε.
 
Οι νέες ρυθμίσεις στον δικαστικό τομέα

«Σύμφωνα με τις νέες ρυθμίσεις, δημιουργούνται δέκα πρωτοδικεία, ένα σε κάθε νομό της χώρας, και συνάμα δυο εφετεία, ένα στην Αθήνα κι ένα στο Ναύπλιο. Οι εμπορικές υποθέσεις υπάγονταν στο μοναδικό εμποροδικείο που δημιουργήθηκε όπως είναι φυσικό στην Ερμούπολη. Εξ άλλου, ένα δίκτυο ειρηνοδικείων αρχίζει να διαμορφώνεται για την επίλυση ησσόνων ζητημάτων. Το 1842 ο αριθμός τους φτάνει τα 76. Τέλος, ιδρύεται ο Άρειος Πάγος στην Αθήνα, ως ανώτατο δικαστήριο. Όλα αυτά τα δικαστήρια, με εξαίρεση ίσως τα ειρηνοδικεία, θα στελεχωθούν από ετερόχθονες, δηλαδή από Έλληνες που έχουν γεννηθεί εκτός του Ελληνικού Κράτους, στην Κωνσταντινούπολη, στα Επτάνησα ή σε πόλεις της Δυτικής Ευρώπης, και είχαν κάνει τις σπουδές τους σε πανεπιστήμια της Δύσης. Ταυτόχρονα, Βαυαροί ή φιλέλληνες, όπως ο Σκωτσέζος E. Masson, θα καταλάβουν επίσης κρίσιμες θέσεις στον χώρο της δικαιοσύνης».

Κ. Κωστή, «Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας»

Ακολουθήστε το topontiki.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν.