ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Από νωρίς ο Μαυροκορδάτος ήταν από αυτούς που θεωρούσαν βέβαιη μια νέα ρωσοτουρκική σύγκρουση μετά την ήττα του 1774, που είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα μεγάλο ρήγμα στη συνοχή του οθωμανικού κράτους.

Θεωρούσε βέβαιο πως η Ρωσία θα εκμεταλλευτεί τις αδυναμίες της Τουρκίας, η οποία αποτελούσε το βασικό εμπόδιο για την κάθοδό της προς τον Νότο, που θα εκπλήρωνε το πάγιο αίτημα των Ρώσων: την επέκτασή τους στον Εύξεινο Πόντο και το Αιγαίο.

Γίνεται προφανές ότι μια τέτοια εξέλιξη δεν θα ήταν καθόλου ευχάριστη για τις ευρωπαϊκές δυνάμεις. Ο Μαυροκορδάτος είχε την άποψη ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία, προκειμένου να διατηρήσει την υπόστασή της, ήταν αναγκασμένη να θυσιάσει μέρος των εδαφών της στα βόρεια σύνορά της.

Ωστόσο, πίστευε ότι οι Οθωμανοί δεν ήταν θέση να κατανοήσουν πλέον το συμφέρον τους, ούτε να εκτιμήσουν το μέγεθος των προβλημάτων που αντιμετώπιζε η αυτοκρατορία τους. Η άποψή του για τη σωτηρία της αυτοκρατορίας ήταν ότι οι δυτικές δυνάμεις έπρεπε να πείσουν την Πύλη να δεχτεί την ύπαρξη τριών ανεξάρτητων ηγεμονιών: της Βλαχίας, της Μολδαβίας και της Σερβίας. Αυτή η διευθέτηση θεωρούσε ότι πιθανόν να περιόριζε τις απώλειες των ευρωπαϊκών δυνάμεων στην περίπτωση μιας ολοκληρωτικής νίκης των Ρώσων σε βάρος της Τουρκίας.

Σε αντίθετη περίπτωση, θεωρούσε τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως δεδομένη: «ἠ κατεδάφιση τοῦ τουρκικοῦ κράτους θὰ καθίστατο ἀναγκαία ἀφοῦ δὲ θὰ ἔμενε καμία ἐλπίδα ἐνίσχυσής του». Ενδιαφέρον έχει η λύση που προτείνει για το Ανατολικό Ζήτημα: «Χωρίζοντας γιὰ πάντα τὶς δύο ἡγεμονίες στὴν ἀριστερὴ ὄχθη τοῦ Δούναβη καὶ τὴ Σερβία γιὰ νὰ δοθοῦν στὴν Αὐστρία καὶ ἀφήνοντας στὴ Ρωσία ἕνα ἀρκετὰ σημαντικὸ μέρος τῆς ἀσιατικῆς ἀκτῆς στὴ Μαύρη Θάλασσα, στὴ δὲ Ἀγγλία κάποια σημαντικὰ νησιὰ ὅπως τὴν Κύπρο καὶ τὴν Κρήτη καὶ ἐγείροντας μίαν Ἑλληνική Αὐτοκρατορία, ἀποτελούμενη ἀπὸ τὸ ὑπόλοιπο τῆς εὐρωπαϊκῆς Τουρκίας καὶ τὴ Μικρὰ Ἀσία, ὄχι μόνο αὐτές οἰ δυνάμεις θὰ ἔβρισκαν ἐδὼ τὸ συμφέρον τους ἀλλά θὰ στερέωναν γιὰ ἀρκετὸ καιρὸ τὴν ταραγμένη ἰσορροπία τῆς Εὐρώπης.

Ο Μαυροκορδάτος, με δυο λόγια, συνδέει την εθνική μας ανεξαρτησία με την ευρωπαϊκή σταθερότητα! Προφανώς, ταυτόχρονα προειδοποιεί κατά κάποιον τρόπο για το ενδεχόμενο ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης, που εν τέλει πραγματοποιείται δυο χρόνια αργότερα, υποβάλλοντας την ιδέα ότι αυτή είναι προς το συμφέρον της ευρωπαϊκής ειρήνης και σταθερότητας.

Με ελληνική κυριαρχία στα εδάφη της Ευρωπαϊκής Τουρκίας και τα παράλια της Μικράς Ασίας, η περιοχή γίνεται κέντρο ειρήνης και ευημερίας, και η Ελλάδα θα αποτελέσει το ανάχωμα της πρόσβασης των Ρώσων στη Μεσόγειο.

Ο Μαυροκορδάτος είναι ο πρώτος πολιτικός ηγέτης της Ελληνικής Επανάστασης που είχε ήδη πριν το ξέσπασμά της σαφές γεωπολιτικό σχέδιο για τη χώρα, το οποίο βασιζόταν στις πολυσύνθετες διεθνείς ισορροπίες δυνάμεων που επικρατούσαν στη μεταναπολεόντεια περίοδο. Γίνεται φανερό ότι οι απόψεις του αυτές δεν απηχούσαν τις αντίστοιχες της Φιλικής Εταιρείας, που παρέμεναν δέσμιες των ιδεοληπτικών προσλήψεων της παραδοσιακής ελληνικής άποψης που μένει ώς σήμερα ζωντανή στα κατώτερα στρώματα του λαού και εξέφραζε την ελπίδα της ρωσικής συνδρομής κυρίως λόγω του ομόθρησκου.

Ο Μαυροκορδάτος – πριν καν την έναρξη της Επανάστασης – είχε βαθιά πεποίθηση ότι το μέλλον και το συμφέρον της Ελληνικής Επανάστασης και κατόπιν του νεοελληνικού κρατιδίου ήταν άρρηκτα δεμένα με την ευρωπαϊκή του πορεία, καθώς υπήρχαν πραγματικοί λόγοι ταύτισης συμφερόντων. Έτσι, υποστήριξε ότι η Ελληνική Επανάσταση δεν πρέπει να προσκολληθεί αποκλειστικά στη ρωσική επιρροή, αλλά να λειτουργήσει και ως ευρωπαϊκό ανάχωμα της ρωσικής επέκτασης. Εξ ου και η αγωνία του να εμπλέξει την Αγγλία με κάθε τρόπο στην ελληνική υπόθεση.

Σε σχετικό του κείμενο σημειώνει ο Αριστείδης Χατζής στην «Καθημερινή», 3.5.2020:

«Το κείμενο (σ.σ.: εννοεί το Συνοπτικά περί Τουρκίας)έχει μεγάλο ενδιαφέρον αλλά θα περιοριστούμε μόνο στο εξής: ο συγγραφέας επιχειρούσε να πείσει τους Ευρωπαίους ότι η πτώση της οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν αναπόφευκτη. Θα έπρεπε, λοιπόν, να φερθούν ως “προνοητικοί αρχιτέκτονες” για να επωφεληθούν από αυτήν την πτώση. Η πρότασή του ήταν σαφής: οι Ευρωπαίοι θα έπρεπε να στηρίξουν οποιαδήποτε προσπάθεια ανατροπής των Οθωμανών, ακόμα και με επανάσταση, από τους Έλληνες, ένα ανερχόμενο δυναμικό έθνος. Η “Ελληνική Αυτοκρατορία”, που οραματίστηκε, θα καταλάμβανε τον χώρο νότια της Σερβίας και της Μολδοβλαχίας.

Πρόσθεσε κάτι ανήκουστο για τον ελληνισμό της εποχής. Οι Ρώσοι δεν ήταν το μυθικό “ξανθό γένος” αλλά συνιστούσαν απειλή για τον ελληνισμό, καθώς θα δρούσαν ανταγωνιστικά στη δημιουργία ενός ισχυρού δυτικόστροφου ελληνικού κράτους. Όμως, ταυτόχρονα, θεωρούσε τη Ρωσία χρήσιμη γιατί ήταν απαραίτητη για την επιτάχυνση των εξελίξεων».

Το πόσο σημαντικό ήταν το ότι ο Μαυροκορδάτος είχε ολοκληρωμένο και σαφές ιδεολογικό και πολιτικό σχέδιο για την Επανάσταση και για τη συγκρότηση ενός μετεπαναστικού κράτους, έγινε σαφές το 1825, όταν η Επανάσταση κινδύνευε σοβαρά να καταρρεύσει μετά τη σταδιακή ανακατάληψη της Πελοποννήσου από τον Ιμπραήμ, τότε που η αποτυχία της θεωρείτο βέβαιη και όλοι πρότειναν πρόθυμα διάφορες μορφές συνθηκολόγησης, π.χ. να γίνει η Πελοπόννησος μια ηγεμονία με Ρώσο ή Γάλλο ηγεμόνα ή απλώς να συνθηκολογήσουν – «προσκυνήσουν» τους Οθωμανούς… Τότε γίνεται φανερό ότι όλοι σκέπτονταν μια λύση παράδοσης, η οποία δεν περιείχε ούτε κατά διάνοια τα πολιτικά και ιδεολογικά προστάγματα της Επανάστασης. Τότε γίνεται φανερή η τεράστια έλλειψη σοβαρής πολιτικής καθοδήγησης του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα. Η Επανάσταση αντί της ανεξαρτησίας, προσπαθεί να αλλάξει ηγεμόνα.

Ο Μαυροκορδάτος δεν υπήρξε ποτέ δέσμιος προσωπικών αντιλήψεων όσον αφορά την άσκηση εξωτερικής πολιτικής. Απλώς παρακολουθούσε τις διεθνείς εξελίξεις και είχε την ικανότητα να προσαρμόζει σε αυτές το εθνικό συμφέρον. Έτσι, το 1818 ζητά από τη Ρωσία να εισβάλει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, πράγμα που, ωστόσο, δεν έγινε και τον ώθησε στο να στρέψει το ενδιαφέρον του προς την Αγγλία χρησιμοποιώντας την, όπως είδαμε αναλυτικά προηγουμένως, ως φόβητρο.

Αυτή την απειλή την έλαβε σοβαρά ο Κάνινγκ. Αν η ανάλυση του Μαυροκορδάτου επιβεβαιωνόταν, πράγμα που κανείς δεν το απέκλειε, αντίθετα αποτελούσε ένα πιθανότατο ενδεχόμενο, η Αγγλία θα κινδύνευε σοβαρά να αποκλειστεί από την ανατολική Μεσόγειο και να αποκοπεί ο δρόμος της προς τις Ινδίες.

Το πιο ενδιαφέρον δε, είναι ότι για τους ίδιους γεωστρατηγικούς λόγους θορυβήθηκε και ο Μέτερνιχ, που δεν συμπαθούσε καθόλου την ελληνική υπόθεση, όπως όλοι γνωρίζουμε. Εκείνο που ενδεχομένως δεν γνωρίζουμε, είναι ότι και αυτός αντιμετώπιζε με τρόμο το ενδεχόμενο της ρωσικής επέκτασης στη Βαλκανική και με βαριά καρδιά προτίμησε, αντί των ρωσικών Βαλκανίων, μιαν ανεξάρτητη Ελλάδα.

Διαβάστε επίσης

«Βόμβα» Τσίπρα: Εκλογή προέδρου και Κεντρικής Επιτροπής από τη βάση

Δίδυμη πανδημία κορωνοϊού – ακρίβειας

Αναβολή εκλογών και εξωτερικοί δρώντες στη Λιβύη – Επιδείνωση της περιφερειακής ασφαλείας