Αφορμή του παρόντος σημειώματος υπήρξε η διαπίστωση, στο βιβλίο «χιλιαεννιακοσιαεικοσιδυο» του Γ.Καραμπελιά, πως η «μικρασιατική καταστροφή» του 1922 δεν τελείωσε τότε, αλλά συνεχίζεται μέχρι σήμερα, με την Κύπρο και το Αιγαίο.

Η Τουρκία μας πιέζει εξ ανατολών και η χώρα μας, αντί να επιδιώκει αυτονομία, θεμελιωμένη στη    γεωστρατηγική της θέση αλλά και στο ιστορικό της βάθος, προτιμά την «φινλανδοποίησή» της, ως εξάρτημα ισχυρών προστατών. Ενδεικτικό τούτου,  είναι πρόσφατο πρωτοσέλιδο της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ, όπου διατρανώνεται ως διπλωματική επιτυχία, με πηχυαίους τίτλους, πως οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν πως τα Ελληνικά νησιά είναι ..Ελληνικά. Πριν καιρό, είχαμε και κείνο το  «ευχαριστούμε τους Αμερικανούς», όταν δημιουργήθηκε θέμα στα Ίμια. Φοβούμαι πως θα ακολουθήσουν και άλλα τέτοια «επεισόδια».

Η «φινλανδοποίηση» της χώρας μας έχει βέβαια και άλλες αιτίες, με υπεύθυνους τους πολιτικούς διαχειριστές της των τελευταίων δεκαετιών, μάλιστα με απόλυτη σύμπνοια «ένθεν κακείθεν» (δες και σελ. 90-102 του ανωτέρω βιβλίου).  Είναι φανερό πως η μετεπαναστατική Ελλάς του 19^ου αιώνα, μέχρι και πέραν του μισού του 20^ου, παρότι ιδρύθηκε ως αποικία, υπήρξε περισσότερο    «ανοικτή» στον κόσμο.  Η οικονομία της χώρας μας όμως έκτοτε, έπαψε να είναι παραγωγική και χαίρουσα μίας κάποιας αυτονομίας. Κατέστη παρασιτική, υπολειπόμενη της οικονομικής ανάπτυξης της γείτονος Τουρκίας, που κατέστη υπερδύναμη της περιοχής, ίσως  οσονούπω   μάλιστα υπερφαλαγγιστεί και από τους  υπόλοιπους γείτονές της. Οι δε επιτυχείς προσπάθειες δημιουργίας μιας νεοελληνικής πολιτισμικής ιδιοπροσωπίας, πανανθρώπινου ενδιαφέροντος, για την οποίαν μόχθησε η γενιά του -30 αλλά και η μετέπειτα γενιά του -60, εγκαταλείφθηκαν.

Η θεραπεία των ανωτέρω είναι βέβαια ευρύτερο ζήτημα, που εκφεύγει του παρόντος. Εδώ θα επικεντρωθούμε  μόνο στην ανάγκη ενίσχυσης της ιδιοπροσωπίας του νεοελληνικού κράτους, σε πολιτισμικό επίπεδο. Το οποίο άλλωστε αποτελεί και προϋπόθεση όλων των άλλων. Ο ρόλος του Υπουργείου Παιδείας είναι εδώ καθοριστικός.   Τις τελευταίες δεκαετίες όμως, φαίνεται πως οι διαχειριστές του ανωτέρω Υπουργείου δεν έχουν συνειδητοποιήσει τις ευθύνες τους απέναντι στην Ιστορία.   

Είναι καταφανές πως ταυτίζουν -αλλά και εμείς ταυτίζουμε, ως εντέχνως στρεβλά γαλουχημένοι- την Παιδεία με τη διαδικασία πρόσληψης χρήσιμων γνώσεων, χρήσιμων με την έννοια της «καλής» επαγγελματικής αποκατάστασης, προς απόκτηση ευχέρειας αγοράς καταναλωτικών αγαθών. Προφανώς παραβλέπεται ο ρόλος που κατ’ ουσίαν μας αναγνωρίστηκε από τους ευρωπαϊκούς λαούς   του 19^ου αιώνα, όταν αναζητούσαν εναγωνίως υπαρξιακή ταυτότητα, εντός του οντολογικού κενού της επικρατούσης Νεωτερικότητος. Υφιστάμεθα αδιαλείπτως  ως Έθνος για περίπου τρείς χιλιετίες,  είμαστε φορείς Οικουμενικής Παραδόσεως, εκ των 2-3 που διαμόρφωσαν την Ιστορία και ως τέτοιοι πορευτήκαμε στο χρόνο. Ας μην απεμπολήσουμε την ταυτότητά μας και τον ιστορικό μας ρόλο (προς αμφισβητούντες: όταν ρώτησαν τον Σβορώνο αν φυλετικώς παραμείναμε αναλλοίωτοι από την αρχαιότητα, απάντησε πως δεν κάνει ζωολογία, αλλά ιστορία).

Ο Ελληνισμός  αναχώνευε λαούς και πολιτισμούς, δημιουργώντας «κοσμοσύστημα», όπως ονομάζει ο Γ.Κοντογιώργης την οικουμενική εξάπλωσή του, ήδη από την τρίτη  π.Χ. χιλιετία, θεμελιώνοντας τη συμμετοχή του Ανθρώπου στην Ιστορία. Κάποτε ειπώθηκε   πώς «ανήκομεν εις την Δύσιν». Προφανώς απολύτως λανθασμένα, διότι αντιθέτως η Δύση ανήκει σε εμάς, υπό την έννοια πως υπήρξαμε γενέθλιος τόπος της και πως αδιαλείπτως η Ελληνική Πρόταση -και η Ελληνική Γλώσσα, ως κύριο συστατικό της- αποτελούσε   φιλοσοφικό στήριγμά της και   υπαρξιακή της ταυτότητα.

Προφανώς δεν προτείνουμε την επανάπαυσή μας  σε ρόλο διαχειριστή  μουσείου. Η σημερινή Παιδεία στη χώρα μας οφείλει   να στοχεύει στην αξιοποίηση της βιωμένης εμπειρίας μας,  ως απάντηση στις προκλήσεις της σημερινής εποχής. Το οφείλουμε στην Ιστορία. Αναφερθήκαμε στη βιωμένη εμπειρία μας,  γιατί η Ελληνική Πρόταση παρέμεινε ζώσα, διαμορφώνουσα Πολιτισμό, Σκέψη και Τέχνη, ακόμα και στην περίοδο της Οθωμανοκρατίας  (είναι ψευδεπίγραφος ο όρος Τουρκοκρατία): έτσι άλλωστε επιβιώσαμε ως Έθνος.   

Για την αδήριτη ανάγκη  παρακολούθησης   των δεδομένων της σύγχρονης εποχής, ας δούμε και το παράδειγμα των αναδυόμενων, αν όχι ήδη επικρατουσών, δυνάμεων της Ανατολής. Ουδέποτε εγκατέλειψαν τις αρχέγονες Παραδόσεις τους, δεν απεμπόλησαν δηλαδή την ταυτότητά τους, αλλά στηρίχτηκαν σε αυτήν, αναπλάθοντάς την με σημερινούς όρους. Στήριξαν δηλαδή το μέλλον τους στα στέρεα θεμέλια των αρχέγονων Πολιτισμών τους. Αυτό έχει ήδη επισημανθεί από πολλούς αναλυτές  (και από τον Τόνι Μπλέρ, όταν ήταν πρωθυπουργός της Αγγλίας).

Εμείς όμως σήμερα, δεν κάνουμε άλλο παρά να αντιγράφουμε οτιδήποτε θεωρούμε «Δυτικό», με κατάδηλο αίσθημα μειονεξίας, παρότι μάλιστα αυτή η «ξεστρατισμένη Δύση» έχει αρχίσει να διαπιστώνει τα όριά της, αναζητώντας νέους δρόμους. Ίσως το σοβαρότερο υπήρξε η σταδιακή -και ίσως στρατηγικά σχεδιασμένη- υποβάθμιση της γλώσσας μας, μέχρι  σημείου  επαπειλούμενης απεμπόλησής της. Πρώην Υπουργός Παιδείας είχε προτείνει την εγκαθίδρυση της αγγλικής-κοινής ως δεύτερης επίσημης γλώσσας του κράτους. Η σημερινή ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας πλειοδοτεί: εισαγάγει τα αγγλικά από το νηπιαγωγείο, καθιστώντας  τα περίπου  μητρική μας γλώσσα. Σχεδόν ανιδιοτελώς, οι διδάσκοντες    όλων των επιπέδων του εκπαιδευτικού μας συστήματος, εγκρίνουν και επαυξάνουν.   Δεν τολμούν να απαιτήσουν τα ξενόγλωσσα Τμήματα των Πανεπιστημίων να περιλαμβάνουν υποχρεωτικώς τη  χρήση της Ελληνικής γλώσσας, τουλάχιστον σε επίπεδο σύνταξης των διπλωματικών εργασιών στα Τμήματα των ανθρωπιστικών σπουδών: είναι βέβαιο πως κάτι τέτοιο θα γινόταν με χαρά αποδεκτό από τους «πελάτες» τους. Προφανώς είμαστε όλοι επηρεασμένοι από το ότι    και το εγχώριο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου τιτλοφορείται στα αγγλικά, ότι η γλώσσα αυτή έχει καθιερωθεί ως προσδίδουσα ταυτότητα εγκυρότητας στην τιτλοφόρηση των καταστημάτων, των τηλεοπτικών σταθμών και εκπομπών, κ.ο.κ.    (ουδείς αμφισβητεί τη χρησιμότητα των ξένων γλωσσών, το κράτος θα μπορούσε, π.χ.,   να επιδοτεί τη διδασκαλία τους σε φροντιστήρια, αν και όλοι πλέον οι νέοι μας μιλούν αγγλικά και ας μη τα διδάχθηκαν από μωρά. Η επίσημη εισαγωγή τους όμως στα νηπιαγωγεία, προφανώς τους  δίνει άλλη διάσταση).

Σε άρθρο του στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ο Ζακ Μπουσαρ -καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ, συνοψίζει: «….. δηλώνω ενσυνείδητα ότι είναι πολύ τυχερός   αυτός που σκέπτεται και μιλάει ελληνικά γιατί έχει τη δυνατότητα –αν θέλει– να εμβαθύνει στην ερμηνεία του σύμπαντος με τη μητρική γλώσσα του δυτικού πολιτισμού. ………………Η ελληνομάθεια είναι το «σήμα κατατεθέν» του καλλιεργημένου πολίτη του αιώνα μας……».  Η σημερινή Δύση,  που καταδήλως αναζητά επανακαθορισμό της ταυτότητάς της, έχει συμφέρον να επαναξιολογήσει τις ρίζες της, τη θεμελίωσή της. Αυτές δε οι ρίζες βρίσκονται σε κιβωτούς πολιτισμού, κιβωτούς που έχουν αποτυπώσει και διαφυλάττουν το τρόπο αντίληψης του Κόσμου και του Ανθρώπου, τρόπο που θεμελίωσε το δυτικό πολιτισμό. Η ελληνική γλώσσα είναι η κυριότερη ίσως τέτοια κιβωτός.   

Ίσως είναι πολύ δύσκολη  η αλλαγή στην οποίαν ελπίζουμε:  η ζημιά δείχνει να έχει συντελεστεί εδώ και δεκαετίες, με σύμφωνη γνώμη όλων των κομμάτων της Βουλής, που δεν διαφέρουν φιλοσοφικώς (και μικρονοϊκώς) μεταξύ τους. Η Ιστορία όμως έχει αποδείξει πως   έχει τους δικούς της κανόνες, ως προς την αειφορία των μεγάλων Οικουμενικών Προτάσεων….

 * Ο Νικήτας Χιωτίνης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής

Διαβάστε επίσης

Ο Τραμπ, ο Μπάιντεν και οι ελληνικές παλινωδίες

Η δολοφονία του Άλκη Καμπανού και το σύστημα της εκμετάλλευσης

Ακραία φαινόμενα… με διάρκεια