Επί τέσσερα χρόνια ο ελληνικός τύπος ομοφωνούσε: Τραμπ και Ερντογάν ήταν οι καλύτεροι φίλοι, η «φιλία» τους ήταν ό,τι χειρότερο για τα ελληνικά συμφέροντα, ο ερχομός του Μπάιντεν επρόκειτο να μας ωφελήσει εξαιρετικά.

Ιδού τι έγραφε λ.χ. ο Αλέξης Παπαχελάς της Καθημερινής στις 23 Αυγούστου του 2020:

«Ο Μπάιντεν και η ομάδα του στον Λευκό Οίκο θα είναι οπωσδήποτε μια επιστροφή στην κανονικότητα. Ο ίδιος γνωρίζει πάρα πολύ καλά τα θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος εδώ και αρκετές δεκαετίες και είχε τοποθετηθεί υπέρ των ελληνικών θέσεων σε κρίσιμες στιγμές. Γνωρίζει όμως και πρόσωπα, πράγμα πολύ σημαντικό. Θα υπάρχουν, για πρώτη φορά έπειτα από καιρό, ισχυροί Ελληνοαμερικανοί που θα μπορούν να σηκώσουν το τηλέφωνο και να μιλήσουν στον ίδιο ή στην αντιπρόεδρό του. […] Σε όλα αυτά πρέπει να προσθέσουμε το αρνητικό κλίμα που έχει δημιουργηθεί για τον Ερντογάν μετά τις πολλές και βίαιες επιθέσεις στον Μπάιντεν. Ο Ερντογάν έχει βάλει όλα του τα χαρτιά στον Τραμπ, χωρίς ιδιαίτερη κομψότητα ή ευελιξία…»

Μερικούς μήνες αργότερα, στις 6 Οκτωβρίου του 2021, ο ίδιος αρθρογράφος υποστήριζε πλέον το ακριβώς αντίθετο. Ότι η σχέση Τραμπ-Ερντογάν «συνέφερε την Ελλάδα» και ότι τα μπαστούνια τα έχουμε τώρα εμπρός μας με την κυβέρνηση των ισορροπιστών του Μπάιντεν. Είχε προηγηθεί η απογοήτευση της εξαίρεσης της Σκύρου και η διάψευση των ελληνικών προσδοκιών για την αμερικανική αρωγή στο εξοπλιστικό πρόγραμμα του στόλου.  

«O Ερντογάν φοβόταν […] τον Τραμπ γιατί ήταν σχετικά ίδιοι: απρόβλεπτοι, λάτρεις του “παζαριού”, παρορμητικοί και απολύτως αυταρχικοί. Με τον Τραμπ δεν ήξερε πού ακριβώς βρίσκεται και αν εννοούσε τις “πυρηνικές” απειλές για το λιώσιμο της τουρκικής οικονομίας. Ταυτόχρονα δεν υπήρχε κανένα θεσμικό φρένο, γιατί ο Αμερικανός πρόεδρος δεν ενδιαφερόταν για το τι λέει το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ή το Πεντάγωνο. Θεωρούσε ότι τα ξέρει όλα και πως μόνος του μπορούσε να χειριστεί τον Ερντογάν.

Με έναν παράδοξο τρόπο, αυτή η σχέση συνέφερε την Ελλάδα. Ο Τραμπ δεν είχε ιδιαίτερους δεσμούς με την ομογένεια ούτε και ήξερε πού είναι το Αιγαίο ή η Κύπρος. Οι Ελληνοαμερικανοί που ήταν κοντά του δεν έδιναν δεκάρα για τα θέματα αυτά επίσης. Υπήρχε όμως ο φόβος στο μυαλό του Ερντογάν, πως αν ο Τραμπ αντιδρούσε –για δικούς του λόγους– σε κάποια τουρκική επιθετική κίνηση, το τίμημα θα ήταν μεγάλο. […] Τώρα επιστρέψαμε στον παλιό καλό αυτόματο πιλότο. Οι ισορροπίες ανάμεσα στις δύο χώρες τηρούνται με ευλάβεια. Οι κλασικοί γραφειοκράτες αντιδρούν έντονα όταν έρχεται προς συζήτηση μια ιδέα για επέκταση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στο ελληνικό έδαφος σε περιοχές που μπορεί, απλά μπορεί, να ενοχλήσουν την Άγκυρα. Και παρασκηνιακά οι Αμερικανοί προτρέπουν τους παραδοσιακούς τους συμμάχους να βρουν ένα modus vivendi με τον Ερντογάν. Τα παραδοσιακά ρεφλέξ έχουν επιστρέψει, με άλλα λόγια. Σε μια στιγμή μάλιστα που υπάρχουν γενικότερες αμφιβολίες για το αν οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται πραγματικά για την περιοχή, είναι φυσικό η Άγκυρα να βγάζει τα δικά της συμπεράσματα.»

Την Κυριακή που μας πέρασε, μετά τη νέα ψυχρολουσία του EastMed, ο Αλέξης Παπαχελάς διαπίστωνε εκ νέου (Καθημερινή, 6 Φεβρουαρίου 2022) ότι τα περιθώρια τηςΑθήναςνα εξασφαλίσει ανταλλάγματα από την Ουάσιγκτον με την κυβέρνηση Μπάιντενείναι στενά.

«Καλώς ή κακώς, αυτό ήταν πιο εύκολο επί Τραμπ – Πομπέο. […] Άλλος ένας χειρισμός τύπου EastMed θα φέρει και άλλα σύννεφα, θα θέσει σε κίνδυνο τον παρατεταμένο μήνα του μέλιτος. Ταυτόχρονα, όμως, θα κάνει κάτι πολύ πιο επικίνδυνο: θα δώσει το μήνυμα στον Ερντογάν ότι μπορεί να κλιμακώσει όσο και όποτε θέλει την ένταση στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Όσο δεν θα έχει την αγωνία της αντίδρασης ενός “παλαβού προέδρου”, αλλά τη βεβαιότητα ότι θα έχει απέναντί του προβλέψιμους και μαλακούς συνομιλητές, θα δοκιμάζει να ανεβάζει την πίεση έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου.»

Ασφαλώς, ένας αναλυτής μπορεί να αλλάξει γνώμη αν τα δεδομένα έχουν κι εκείνα μεταβληθεί. Οφείλει μάλιστα να το κάνει, και είναι προς τιμήν του όταν έστω και εμμέσως το παραδέχεται. (Θυμίζω πάντως ότι ο κ. Παπαχελάς δεν είναι ένας απλός αναλυτής. Το διευθυντικό αξίωμά του στην Καθημερινή και οι δεσμοί του με το ΕΛΙΑΜΕΠ του εξασφαλίζουν πολύ μεγαλύτερη επιρροή από οιουδήποτε άλλου δημοσιογράφου).

Το ερώτημα όμως είναι: άλλαξαν όντως τα δεδομένα; Ή μήπως τα πράγματα είχαν εξαρχής έτσι και, για ιδεολογικούς ή άλλους λόγους, ο ελληνικός τύπος, και γενικά ο κύκλος των ανθρώπων που επηρεάζουν την εξωτερική μας πολιτική, δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να τα δει; Σ’ αυτή την περίπτωση, οι τωρινές μας απογοητεύσεις δεν είναι παράγωγο των ψευδών προσδοκιών που (και) ο κύκλος αυτός καλλιέργησε; Και τι δηλώνει αυτό εντέλει για την αναλυτική και συμβουλευτική αξία των υπηρεσιών του;

Αντί συμπεράσματος, και για να μην αυτοπαραφράζομαι, ας μου επιτραπεί να αντιγράψω εδώ ένα απόσπασμα από άρθρο μου της 19ης Σεπτεμβρίου 2020. Σήμερα δεν θα είχα να προσθαφαιρέσω κάτι.

«Λόγω της καλής προσωπικής σχέσης του Τραμπ με τον Ερντογάν, τα ελληνικά ΜΜΕ συστηματικά καλλιεργούν την εντύπωση ότι τα εθνικά μας συμφέροντα εξυπηρετούνται καλύτερα με μια νίκη του Τζο Μπάιντεν στις επερχόμενες εκλογές. Τα ίδια μέσα παραδόξως λησμονούν ότι στα πρώτα χρόνια της θητείας Ομπάμα, ο Τούρκος πρόεδρος ήταν το χαϊδεμένο παιδί της Ουάσιγκτον. Πράγματι, ο πρώην Αμερικανός πρόεδρος έκανε την συμβολική πρώτη του επίσκεψη στο εξωτερικό στην Τουρκία, ενώ η προσωπική του σχέση με τον Ερντογάν ήταν εξαιρετικά στενή. Το ίδιο αυτό διάστημα η Άγκυρα προβαλλόταν κατά κόρον από τη Δύση ως παράδειγμα ιδεατής σύζευξης μετριοπαθούς ισλαμισμού και δημοκρατίας και οι ΗΠΑ βοηθούσαν εμμέσως πλην σαφώς τον Ερντογάν στον αγώνα του να απαλλαγεί από τον οχληρό κεμαλισμό και το βαθύ κράτος – με την γνωστή κατάληξη. Και βεβαίως, επιδοτούσαν εμμέσως την επεκτατική του πολιτική με τις “αραβικές ανοίξεις” που αποσταθεροποίησαν συνολικά την περιοχή.

Απεναντίας, επί Τραμπ παρακολουθήσαμε

α) μια ευθεία προσωπική επίθεση του ίδιου του Αμερικανού προέδρου κατά της τουρκικής οικονομίας το 2018 που βύθισε τη λίρα στα τάρταρα για το ζήτημα της φυλάκισης του πάστορα Μπράνσον,

β) την αποβολή της Τουρκίας από το πρόγραμμα των F-35 και την σιωπηρή επιβολή εμπάργκο εις βάρος της σε σημαντικά εξοπλιστικά προγράμματα έκτοτε,

γ) την επίσημη αμερικανική υποστήριξη στο σχέδιο του EastMed που παρακάμπτει την Τουρκία και εξοργίζει την Άγκυρα αλλά και στις λοιπές τριγωνικές “συμμαχίες” που έχουν σαφή αντιτουρκική αιχμή.

Φυσικά, όποιος κι αν είναι ο πρόεδρός τους, οι Αμερικανοί δεν είναι ακόμη έτοιμοι να παραιτηθούν από την Τουρκία. Η τραυματική εμπειρία της απώλειας του Ιράν επηρεάζει ακόμη τη στάση τους. Και όπως συνηθίζουν, απέναντι στον Ερντογάν έχουν μοιράσει τους ρόλους: στο αέναο παιχνίδι του good cop / bad cop, ο Τραμπ παίζει τον πρώτο, αφήνοντας τον δεύτερο στο Κογκρέσσο και το Στέητ Ντηπάρτμεντ. Τα υπόλοιπα είναι μύθοι ή φρούδοι πόθοι του ελληνικού πολιτικού επαρχιωτισμού.

Πολύ μεγαλύτερη αξία θα είχε εδώ να δούμε τι θα σήμαινε μακροπρόθεσμα για τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα η ευόδωση των δύο κεντρικών εξωτερικοπολιτικών επιδιώξεων του Τραμπ: της ισραηλινοαραβικής προσέγγισης αφενός και της ρωσσοαμερικανικής συνεννόησης αφετέρου. Είναι τυχαίο ότι και τα δύο αυτά ενδεχόμενα προκαλούν είτε τις έντονες διαμαρτυρίες είτε την βαθιά ανησυχία της Τουρκίας; Διότι η εξομάλυνση των σχέσεων του Ισραήλ με τις αραβικές χώρες πιθανότατα θα όρθωνε έναν αξεπέραστο φραγμό στη φιλοδοξία των Τούρκων να αναλάβουν την ηγεσία του σουννιτικού ισλάμ. Και ένα μακρόπνοο ρωσσοαμερικανικό modus vivendi στην περιοχή θα έβαζε πρόωρο τέρμα στην προσπάθειά τους να διεισδύσουν με όρους ηγεμονικούς τόσο στη Μέση Ανατολή όσο και στα Βαλκάνια και την Υπερκαυκασία.

Αντιθέτως, μια επικράτηση Μπάιντεν θα επέφερε, σε ένα πρώτο στάδιο αν μη τι άλλο, την περαιτέρω επιδείνωση ή το οριστικό πάγωμα των σχέσεων Ουάσιγκτον-Μόσχας, άρα την στρατηγική αναβάθμιση της Άγκυρας στα μάτια και των δύο πλευρών. Και, εξίσου πιθανόν, την μείωση της αμερικανικής υποστήριξης στον Νετανιάχου, κύριο ανάχωμα κατά του ερντογανικού μεγαλοϊδεατισμού στην περιοχή.»

*Ο Κώστας Κουτσουρέλης είναι συγγραφέας, διευθυντής του περιοδικού «Νέο Πλανόδιον»

Διαβάστε επίσης:

Ακραία φαινόμενα… με διάρκεια

Ελληνική «κανονικότητα» θανάτων από Covid

Αλλαγή πολιτικής για την μείωση του κόστους ενέργειας