Ο Μάνος Χατζιδάκις έφυγε από τη ζωή μια μέρα σαν σήμερα, στις 15 Ιουνίου του 1994.

Πέρα από το αδιαμφισβήτητα σπουδαίο καλλιτεχνικό του έργο, αξίζει να μνημονεύσει κανείς κάποιες από τις παρεμβάσεις του στον δημόσιο βίο, αναφορικά κυρίως με τον ρόλο της αστυνομίας που σκιαγραφούν την πολιτική ταυτότητα του μουσικοσυνθέτη και παραμένουν επίκαιρες 28 χρόνια μετά τον θάνατό του.

Λίγες μέρες πριν περάσει για πάντα στην αθανασία, τον Ιούνιο του 1994, σε κοινή συνέντευξη στην «Ελευθεροτυπία» και την «Καθημερινή» στην ερώτηση «Κάποτε είχατε πει ότι είστε αριστερά της Δεξιάς» θα απαντήσει: «Ναι, γιατί η Αριστερά οφείλει να περιέχει κάθε άνθρωπο με ανησυχίες. Κάθε άνθρωπος που δεν συμβιβάζεται είναι αριστερός».

Ο ίδιος είχε πει επίσης για τον εαυτό του:

«Είμαι δημοκράτης αστός, ουμανιστής και αναθεωρητής της δεξιάς […]. Ποτέ δεν υπήρξα αντικομμουνιστής […]. Εγώ περιέχω και τον αριστερό. Ο αριστερός όμως δεν με περιέχει».

Ο Χατζιδάκις, η «βάρβαρη εξουσία» και οι κυνηγημένοι

Με τον γνωστό αιρετικό του τρόπο ο Χαζτιδάκις είχε πολλάκις δηλώσει τη στήριξη του στις μειοψηφίες και τους κυνηγημένους αυτού του κόσμου:

«Ό,τι έχω ιερό: Να περιφρονώ τις συνήθειες των πολλών, τη λογική του κράτους και την “ηθική” των συγγενών μου. Να αγαπώ με πάθος τους κυνηγημένους, τους ανορθόδοξους και τους αναθεωρητές».

Παράλληλα είχε εκφράσει την απέχθεια του για την κάθε μορφής εξουσία:

«Η εξουσία είτε κομμουνιστική, είτε δημοκρατική, είτε ρωσοσιαλιστική, είτε θεοκρατική είναι βάρβαρη, άθλια και απάνθρωπη. Νομίζω πως είναι καιρός προς τα εκεί να στρέψουμε το μίσος μας και τους αγώνες μας».

Η πολιτική ταυτότητα του Χατζιδάκι

Η κυρίαρχη (και εσφαλμένη) πεποίθηση είναι ότι ο Μάνος Χατζιδάκις ανήκε στον χώρο της δεξιάς, ωστόσο ο θετός γιος του, Γιώργος Χατζιδάκις σε συνέντευξή του στο Ποντίκι είχε βάλει τα πράγματα στη θέση τους, δηλώνοντας:

«Ο Χατζιδάκις δεν ήταν Δεξιός, έτσι δήλωναν οι άλλοι. Τόσα χρόνια μετά, ξέρουμε όλοι την αιτία. Δεν θα μπορούσε να ‘χει αποφύγει όλο αυτόν τον μεταπολεμικό διπολισμό, ο οποίος είχε ρίζες στον εμφύλιο. Ο ίδιος διεκδικούσε ελεύθερη σκέψη και δράση και σ’ έναν μεγάλο βαθμό το πέτυχε. Ήθελε να είναι ένας ελεύθερος πολίτης κι ήξερε πως δεν ήταν εύκολο αυτό. Οι απόψεις και οι ιδέες του ήταν ανατρεπτικές, όχι όμως με την έννοια της αναρχίας όπως την εκλαμβάνου­με σήμερα, μιας κατάστασης “χύμα” που τα καίει και τα διαλύει όλα. Πίστευε στην ανατροπή οποιουδήποτε συντηρητικού, δογματικού και υποκριτικού στοιχείου»

Ο Χατζιδάκις για την αστυνομία και τη δολοφονία Καλτεζά

«Η αστυνομία», είχε γράψει κάποτε ο Μάνος Χατζιδάκις στο περιοδικό «Τέταρτο»: «έφτασε να εκπροσωπεί ό,τι χολεριασμένο και άρρωστο κρύβει μέσα του ο άνθρωπος – για να προστατέψει μ’ έναν ακάθαρτο μανδύα τις έννοιες έθνος, πατρίδα, σπίτι, εκκλησία, κράτος και οικογένεια. Έννοιες ιερές, που έγιναν πανάθλιες απ’ όσους ανέλαβαν με αυθαιρεσία ανάξια να τις φρουρήσουν».

Ο ίδιος σχολιάζοντας τη δολοφονία Καλτεζά τον Νοέμβριο του 1985 είχε πει «Ένας αστυνομικός, ο Αθανάσιος Μελίστας, σκότωσε πυροβολώντας τον δεκαπεντάχρονο Μιχάλη Καλτεζά. Κατασκευάζεται ήδη σενάριο με βάση το κατά πόσον ο νεαρός δεκαπεντάχρονος ήταν ή δεν ήταν “επικίνδυνος” αναρχικός. Ώστε η κτηνωδία του αστυνομικού να γίνει… νόμιμη άμυνα. Αρκετά. Με αηδία μέσα μου έκλεισε η 12η επέτειος του Πολυτεχνείου. Τα γεγονότα εξακολουθούν. Ποιος θα τα επωφεληθεί;»

Μάλιστα κάθε χρόνο στην επέτειο του θανάτου του, πολλοί είναι αυτοί που θυμούνται την παρέμβαση που είχε κάνει, με αφορμή την αθώωση του Αθανάσιου Μελίστα, στο σπίτι του Δημήτρη Χορν.

Ο σπουδαίος άνθρωπος του πολιτισμού, όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Η αθέατη όψη» ο Πάνος Λουκάκος, είχε πει όταν άκουσε κάποιους από τους συνδαιτημόνες του να επιχαίρουν για την αθώωση του δολοφόνου του 15χρονου Καλτεζά στο Εφετείο:

«Όταν έχω να κρίνω ανάμεσα σ’ ένα παιδί 15 χρόνων, που πετάει μολότωφ, κι έναν τριαντάρη εκπαιδευμένο αστυνομικό, που κρατάει πιστόλι, εγώ είμαι με το μέρος του παιδιού και όχι του αστυνομικού. Εκτιμώ βαθύτατα ένα παιδί που εξεγείρεται και βγαίνει στους δρόμους για να διαμαρτυρηθεί, έστω κι αν υπερβάλλει, έστω και αν κρατάει μολότωφ. Και δεν εκτιμώ καθόλου έναν αστυνομικό που το πυροβολεί. Ό,τι και άν έχει γίνει, όπως και αν έχουν τα πράγματα, θεωρώ τραγικό λάθος την αθώωση του αστυνομικού. Και πολύ κακό μήνυμα, που στέλνουμε στα νέα αυτά παιδιά, το υγιέστερο κομμάτι της κοινωνίας μας, που δεν έχει ακόμη διαφθαρεί, όπως εμείς».

Οι δηλώσεις του αυτές, σχεδόν προφητικές για όσα θα ακολουθούσαν, ξαναέγιναν πιο επίκαιρες από ποτέ με την εν ψυχρώ εκτέλεση του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από τον Επαμεινώνδα Κορκονέα στα Εξάρχεια, τον Δεκέμβριο του 2008, και πλέον συχνά μνημονεύονται με αφορμή τα δεκάδες κρούσματα αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας.

«Όταν έρχεται η Πολιτεία και μας περιφρουρεί από ομάδες που δεν μας μοιάζουν και καταδιώκει αυτές τις ομάδες αστυνομικά, είναι πιο επικίνδυνο από να τους άφηνε να υπάρχουν. Αυτό που έγινε λίγο πολύ στα Εξάρχεια, είναι θλιβερό θέαμα, το οποίο ποτέ δε θα με συμφιλιώσει, μαζί του. Και είναι λάθος να νομίζουμε ότι περιφρουρείται η ελευθερία μας με το να καταδιώκονται άνθρωποι που δε μας μοιάζουν. Τότε θα έρθει μια δεδομένη στιγμή που εμείς δε θα μοιάζουμε με κάποιους και θα καταδιωχτούμε και θα έχουμε το παρελθόν ότι ανεχτήκαμε τις καταδιώξεις των ατόμων που δε μας μοιάζουν. Άρα και εμείς σωστά θα καταδιωχτούμε. Μην ξεχνάμε ότι αυτό είναι και η αρχή, και η βάση του ενθικοσοσιαλισμού και του φασισμού. Δεν κινδυνεύουμε από αυτούς που δε μας μοιάζουν. Κινδυνεύουμε από αυτούς που μας περιφρουρούνε και καταδιώκουν αυτούς που δεν ας μοιάζουν» θα πει αργότερα και πάλι με αφορμή τη δολοφονία Καλτεζά.

Τα παιδιά των Εξαρχείων και η «μωβ σκιά»

Από το αφιέρωμα αυτό, δεν θα μπορούσε να λείπει το άρθρο του Μάνου Χατζιδάκι που δημοσιεύτηκε στο τρίτο τεύχος του περιοδικού Τέταρτο με τίτλο «Μια μωβ σκιά Μαΐου, κείμενο που γράφτηκε με αφορμή τη στάση της αστυνομίας στα επεισόδια του Μαΐου 1986 στα Εξάρχεια αλλά και την κάλυψη από τα μέσα της εποχής:

«Μια μωβ σκιά Μαΐου ξάπλωσε στον τόπο. Όσα συνέβησαν στα Εξάρχεια και στη Νομική Σχολή. Και στην οδό Σκουφά και Σόλωνος, Μαυρομιχάλη και Ιπποκράτους ενόχλησαν τους Ελληνες πολίτες και αγανάκτησαν τον Τύπο ολόκληρο. Γιατί δεν τους εξολοθρεύουν και δεν τους σπάνε το κεφάλι. Γιατί δεν ρίχνουν δακρυγόνα. Και η Σύγκλητος και οι φοιτητές όλων των παρατάξεων, όλοι αγανακτισμένοι με τα τριάντα-εκατό παιδιά που δεν το βάζουν κάτω, δεν εννοούνε να παραδεχτούν πως η όποια ελευθερία ανήκει μόνο στους αστυνομικούς και τους ηλικιωμένους. Που δεν μπορούν να αντιληφθούν γιατί καταδιώκονται αδιάκοπα, προπηλακίζονται ατελείωτα και συνεχώς υποχρεούνται να δέχονται εξευτελισμούς. Κι ο προπηλακισμός αρχίζει από τον δάσκαλο, τον επιστάτη του σχολείου, από τον οδηγό και τον εισπράκτορα του λεωφορείου, απ’ τον καθηγητή και τον δημόσιο λειτουργό ώς τον δημόσιο υπάλληλο, από τους αξιωματικούς κι εκπαιδευτές στο κέντρο κατατάξεως ώς τον τυχαίο μοτοσικλετιστή της τροχαίας που θα του ζητήσει άδειες, ταυτότητες και πιστοποιητικά. Ως τον γιατρό του νοσοκομείου που θα τον πάνε σηκωτό, ύστερα από τη γροθιά του οργάνου της τάξεως. Και το γνωρίζουμε πολύ καλά.

Εξύβριση αρχής – έτσι ονομάζεται η απαίτηση εξηγήσεων. Χειροδικία κατά της αρχής – έτσι είθισται να αποκαλείται η ενστικτώδης κίνηση του αμυνόμενου νέου. Και η ιστορία δεν έχει τέλος. Η ανωνυμία και η εισαγγελική αρχή θα του προσφέρει ή μια τραυματική αγανάκτηση ισόβια ή τον επιζητούμενο από την πολιτεία ευνουχισμό του. Αυτή είναι μια καθημερινή πραγματικότητα και, δυστυχώς, γνησίως ελληνική τα πρόσφατα και τελευταία σαράντα χρόνια – όσα είχα δηλαδή την ευτυχία να ζήσω σαν επώνυμος πολίτης εις τούτον τον ένδοξον κατά τα άλλα τόπον μας.

Μια μωβ σκιά Μαΐου σκέπασε την Αθήνα. Κι όμως δεν βρέθηκε ένας δημοσιογράφος, μια εφημερίδα ν’ αγανακτήσει και να διαμαρτυρηθεί, να καταγγείλει την αλήθεια για αυτό το τρίγωνο του αίσχους. Σκουφά, Μαυρομιχάλη και Ιπποκράτους. Κι άρχισε μια σκόπιμη, ύποπτη κι έντεχνη σύγχυση τριών ασχέτων μεταξύ των περιπτώσεων. Οι νεαροί των Εξαρχείων να παρουσιάζονται ίδιοι με τους αλήτες των γηπέδων, τους επονομαζόμενους χούλιγκανς, και επιπλέον να καλλιεργείται η εντύπωση στην κοινή γνώμη, με στήλες ολόκληρες των θλιβερών εφημερίδων μας, ότι οι νέοι αυτοί, οι αναρχικοί, είναι οι βομβιστές και ίσως οι πιθανοί δράστες των δολοφονιών ή εμπρησμών. Και φυσικά, όταν με το καλό τελειώσει η δίωξη των εκατό, σαράντα ή είκοσι παιδιών και η όλη επιχείρηση στεφθεί με «επιτυχία», να πάρει τις διαστάσεις ενός πραγματικού θριάμβου… κατά του εγκλήματος. Την ίδια ώρα που δολοφονούνται εκδότες και οι δολοφόνοι δεν ανευρίσκονται. Δολοφονούνται πολίτες και οι δολοφόνοι δεν αποκαλύπτονται. Πεθαίνουν νέοι από ξυλοδαρμούς και οι δράστες κυκλοφορούν ανενόχλητοι και, τέλος, δεν… ανακαλύπτονται.

Την ίδια ώρα η πολιτεία αγανακτεί διότι υπάρχουν μερικά ζωντανά της κύτταρα που αντιδρούν άτεχνα, ανοργάνωτα, ίσως μ’ αφέλεια, σ’ όλην αυτή την οργανωμένη κρατική ασχήμια, αντί να βλογάμε τον Θεό που βρίσκονται ακόμη μερικοί που δεν συνήθισαν στην “παρουσία του τέρατος” (…)».

Διαβάστε επίσης:

Νίκος Κωστόπουλος στο topontiki.gr: «Αλώβητη» η αστυνομία από την απόφαση για τη δολοφονία του Ζακ

Νίκος Καββαδίας: Ο ποιητής που χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία (videos)

Μόργκαν Φρίμαν: Πήρα ρόλους μόνο και μόνο γιατί οι δημιουργοί ήθελαν να είναι πολιτικά ορθοί και «χρειάζονταν έναν μαύρο ηθοποιό»