Ο Ξενοφών Ζολώτας, που πέθανε πλήρης ημερών αλλά και έργων, έγινε διάσημος ως οικονομολόγος, πανεπιστημιακός, διοικητής της Τραπέζης Ελλάδος, πρωθυπουργός στην οικουμενική κυβέρνηση του 1989 – 1990 και υπουργός σε υπηρεσιακές κυβερνήσεις.

Έγινε γνωστός για τους λόγους που εκφώνησε στα αγγλικά ενώπιον διεθνούς ακροατηρίου με ελληνικό λεξιλόγιο (!), ενώ συνέγραψε σωρεία έργων – ξεκινώντας από την ελληνική εκβιομηχάνιση και φτάνοντας στον «Δημιουργικό Σοσιαλισμό», που εκδόθηκε αρχικά το 1944, αλλά και μετά θάνατον, το 2009, όπου πρότεινε έναν συγκερασμό οικονομικής ανάπτυξης υπό την εποπτεία του κράτους, κάνοντας τον πατέρα Μητσοτάκη να τον θεωρεί κρατιστή.

Λιγότεροι τον γνώρισαν ως… χειμερινό κολυμβητή μέχρι τα βαθιά γεράματά του κι ακόμη πιο λίγοι ως συγγραφέα ενός προδρομικού βιβλίου, το οποίο συνεισέφερε στη διαμόρφωση του αντικομφορμιστικού πνεύματος, άνοιγε δρόμους στην προβληματική για την ποιότητα ζωής και υπαγόρευε τολμηρές προτάσεις στα κινήματα για την κοινωνική αλλαγή.

Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε στα ελληνικά και αγγλικά το 1982 υπό τον τίτλο «Οικονομική μεγέθυνση και φθίνουσα κοινωνική ευημερία» («Economic growth and declining social welfare»), αφού προηγουμένως έτυχε επιμέλειας από προσωπικότητες όπως ο Μπωμόλ ή ο Τόμπιν (εισηγητής του «ομώνυμου» νόμου κατά των κερδοσκοπικών κινήσεων του χρηματιστικού κεφαλαίου) και από «δικούς μας» όπως ο Γ. Κριμπάς και ο Μ. Νικολινάκος.

Το «υπόδειγμα» των ανεπτυγμένων…

Με το βιβλίο του αυτό ο Ζολώτας αναφερόταν γενικά στην εμπειρία των ανεπτυγμένων χωρών χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τις ΗΠΑ της δεκαετίας του 1970 για να δείξει την αναντιστοιχία ανάμεσα στην αύξηση των εισοδημάτων και την πτωτική εξέλιξη της ποιότητας ζωής.

Σε έναν χωρόχρονο κυριαρχίας της δεξιάς αναπτυξιακής ιδεολογίας και εμμονής της Αριστεράς στη διανομή του εισοδήματος – ανεξάρτητα από το περιεχόμενο και την ποιότητά του – ο Ζολώτας έθεσε παλιά ζητήματα με αρκετά πρωτότυπο τρόπο: ζητήματα όπως αυτά που αφορούσαν τον ελεύθερο χρόνο και την αξιοποίησή του, τον ψυχαναγκασμό της διαφήμισης, την έκρηξη των καταναλωτικών «αναγκών» και τα συνακόλουθα αισθήματα υποκειμενικής φτώχειας ενώπιον των αδηφάγων καταναλωτικών απαιτήσεων.

Ως κριτικός της αγοράς υπογράμμισε την αδιαφάνεια που συνεπάγονται το ίδιο το μέγεθος και η συνθετότητά της – σε συνδυασμό μάλιστα με τον διαφημιστικό εκμαυλισμό και την τάση «υποκειμενικής παλαίωσης» των προϊόντων (ρούχων, αυτοκινήτων κ.λπ.).

Ο Ζολώτας έθεσε ζητήματα όπως αυτό του «κόστους της αστικοποίησης» – π.χ. υπό τη μορφή της αυξανόμενης απόστασης τόπου εργασίας και κατοικίας – έδειξε τη διασπάθιση του ελεύθερου χρόνου μέσα στον κυκεώνα των αποστάσεων, αναφέρθηκε στην ίδια την «αυτοανάλυση» της κοινωνίας για να δείξει (με συγκεκριμένα παραδείγματα) τη διαχρονική υποχώρηση του αισθήματος ευτυχίας στις πρώτες δεκαετίες της μεταπολεμικής ανάπτυξης των ΗΠΑ…

Εξάλλου προχώρησε σε αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητας του Ακαθαρίστου Εγχωρίου Προϊόντος (ΑΕΠ) ως «μέτρου» της κοινωνικής ευημερίας, χρησιμοποιώντας παραδείγματα όπως αυτά της οπλοκατοχής ή της χρήσης ψυχοφαρμάκων – που αυξάνουν μεν το εθνικό εισόδημα, αλλά δεν παύουν να υποδηλώνουν αντίστοιχα την υποχώρηση του αισθήματος ασφαλείας και της ψυχολογικής ισορροπίας των πολιτών…

Προδρομική εμφάνιση της «ποιότητας ζωής» ως μέτρου ευημερίας…

Ο Ζολώτας αναφέρθηκε στις επιπτώσεις της ρύπανσης στην ποιότητα ζωής και καταπιάστηκε με τη διατύπωση και σύνθεση ενός συνόλου δεικτών για τον προσδιορισμό του επιπέδου κοινωνικής ευημερίας – μέσα στους οποίους είχαν θέση η ψυχική υγεία, η δυνατότητα καλλιτεχνικής έκφρασης, η μείωση του φόβου και της απειλής από το έγκλημα, χωρίς να υπεισέρχεται στα ζητήματα των ταξικών ανταγωνισμών.

Ο Ζολώτας εκφραζόταν ως ένας οικονομολόγος του κατεστημένου μέσα στις συνθήκες του οικολογικού διαφωτισμού αποδεικνύοντας ευρύτατη γνώση του οικολογισμού εκείνης της περιόδου και παρέχοντας ευφυείς λύσεις – αλλά όχι και άρτιες…

Το έργο του θα μπορούσε να αποτελέσει αφετηρία αναλύσεων, δράσεων, ριζοσπαστικών επεμβάσεων στην πολιτική. Θα μπορούσε να συμβάλει στον εμπλουτισμό του «σοσιαλιστικού αιτήματος» (= διανομή του κοινωνικού εισοδήματος με βάση την εργασία) προσδένοντας τους αναδιανεμητικούς – ποσοτικούς αγώνες των μισθωτών με τους αγώνες για ποιότητα ζωής, προσφέροντας πολιτική κοίτη στην περιρρέουσα, κοινωνική, αντιπλουτοκρατική, αντικαταναλωτική ευαισθησία.

Όμως κάτι τέτοιο δεν έγινε. Μέσα στη δυσμενή συγκυρία της νεοφιλελεύθερης μικρόνοιας και της ενιαίας σκέψης, η διανοητική αδράνεια δεν άφησε πεδίο για ιδεολογικούς νεωτερισμούς. Οι μεγάλοι δεν μπήκαν σε σκέψεις, οι μικροί δεν ξεβολεύτηκαν από τον διανοητικό αυτισμό και τη μισαλλοδοξία τους…

* Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας

Διαβάστε επίσης:

Ακρίβεια: Σπάει τα κοντέρ ο τζίρος στα σούπερ μάρκετ – Ρεκόρ ανατιμήσεων σε απορρυπαντικά, υλικά μαγειρικής και κατεψυγμένα

Συντάξεις Φεβρουαρίου: Πληρώνονται νωρίτερα – Όλες οι ημερομηνίες

ΔΥΠΑ: Από Δευτέρα οι αιτήσεις για το νέο πρόγραμμα κατάρτισης και απασχόλησης ανέργων 25-45 ετών