Στη Σουηδία, στον σταθμό Όντενπλαν της Στοκχόλμης, κάποιοι είχαν τη φαεινή ιδέα να τοποθετήσουν πάνω στα σκαλοπάτια μιας σκάλας του μετρό για πεζούς τα πλήκτρα ενός μουσικού οργάνου. Στη συνέχεια, αφού προνόησαν για την τοποθέτηση ενός ελαστικού υποστρώματος, παρακολούθησαν τις αντιδράσεις των ανθρώπων με ένα βίντεο. Κάθε βήμα των πεζών παρήγαγε και μια νότα! Το αποτέλεσμα έδειξε ευχάριστη έκπληξη, χαρά, παιχνίδισμα μικρών και μεγάλων.

Στην επιστημονική οικολογία υπάρχουν οργανισμοί – δείκτες, που επιτρέπουν την εύκολη ανάγνωση των συνθηκών ενός οικοσυστήματος. Το 1995-96, μετά το ξεκίνημα του βιολογικού καθαρισμού της Ψυττάλειας, η επιστροφή των αχινών στον Σαρωνικό είχε χαιρετηθεί σαν δείκτης ανάκαμψης του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Οι πεζοί είναι επίσης δείκτες του βαθμού υγείας ή ασθένειας ενός αστικού οικοσυστήματος. Η παρουσία ή απουσία τους μιλάει για την κατάσταση στην πόλη.

«Η πόλη είναι ψυχότοπος» έγραψε ο ψυχαναλυτής Αλεξάντερ Μίτσιρλιχ στην πολεοδομική (!) ανάλυσή του, που στα ελληνικά εκδόθηκε από τον «Ηριδανό» και «άκουγε» στον υπέροχο τίτλο: «Το άξενο των πόλεων πρωτουργό στην ψυχική αποργάνωση του πολίτη». Η πόλη που είναι εχθρική για τους πεζούς απεργάζεται ανθρώπους διαταραγμένους, επιθετικούς, αντιαισθητικούς, απολίτιστους.

Αυθαίρετα δένδρα

Στην Αθήνα είναι μικρή όχι μόνο η κατά κεφαλήν δοσολογία πρασίνου, αλλά και η δοσολογία πεζοδρόμων και πεζοδρομίων. Το χειρότερο όμως είναι ότι κοντά στη μικρή «ποσότητα» έρχεται και η χαμηλή «ποιότητα». Πεζοδρόμια και πεζόδρομοι συνυπάρχουν με παράνομα παρκαρίσματα, με λεβεντομ@λ@κες μοτοσυκλετιστές, με τραπεζοκαθίσματα, με «σπαστικές» καταστάσεις κάθε κατηγορίας. Απ’ όλες αυτές, η «σπαστικότερη» όλων σε περιοχές εκτός κέντρου είναι η κατάληψη του πεζοδρομίου μέσω φυτεύσεων.

Στου Παπάγου, στη Σαρωνίδα, στον Χολαργό, οι παρόδιοι ιδιοκτήτες επεκτείνουν ουσιαστικά τον ιδιωτικό τους κήπο φυτεύοντας το πεζοδρόμιο και υποχρεώνοντας τους πεζούς να πορεύονται «σε φάλαγγα κατ’ άνδρα», σαν σε μονοπάτι. Πριν από καιρό εντυπωσιάστηκα από την ευθυκρισία με την οποία αντιμετώπισε το θέμα των «αυθαίρετων» δέντρων και θάμνων στα πεζοδρόμια μια ομάδα μαθητών από τις Σέρρες. Τα παιδιά είχαν πραγματικά μυαλό – εγώ θα ευχόμουν να είχαν και κανένα αλυσοπρίονο στα χέρια τους…

Αν το Κέντρο του Παρισιού είναι ο παράδεισος της αστικής πεζοπορίας, η Αθήνα είναι η κόλαση. Στην ελληνική πρωτεύουσα υπάρχουν ελάχιστες διαδρομές για ανεμπόδιστη βάδιση, χωρίς δηλαδή η συνέχεια μιας «πεζο-πορείας» να μην διακόπτεται κάθε λίγο και λιγάκι. Στους εραστές των megapolitics που ενδημούν σε διάφορους κομματικούς χώρους η υπόθεση της πεζοκίνησης φαίνεται σαν μια ιδεολογική δευτεράντζα, συζητήσιμη μόνο από πληκτικούς οικολογούντες.

Όμως «η πόλις είναι εισόδημα» έλεγε ο πολεοδόμος Gold συμπυκνώνοντας το νόημα ενός συλλογικού μισθού – εισοδήματος που εισπράττει ο κάθε πολίτης. Δηλαδή που εισπράττει όταν βιώνει έναν καλαίσθητο, καθαρό, βαδίσιμο χώρο. Ή που δεν εισπράττει όταν ο χώρος είναι κακάσχημος, βρόμικος, βανδαλισμένος.

Με δεδομένο ότι το επίπεδο ζωής δεν καθορίζεται μόνο από τον ατομικά εισπραττόμενο μισθό, οι οικονομιστές κάθε απόχρωσης θα έπρεπε να κατανοήσουν ότι η υπαρκτή ποιότητα ζωής μπορεί κάποτε να ακυρώνει την «ευημερία των αριθμών». Και να αποδεικνύει ότι το «περισσότερο» δεν ισοδυναμεί αναγκαστικά με το «καλύτερο».

Φαύλος ή αγαθός κύκλος;

Η πεζοκίνηση είναι διάσταση της ποιότητας ζωής και ως τέτοια αρθρώνεται με τις υπόλοιπες διαστάσεις. Υπάρχουν στατιστικές ενδείξεις για τη συσχέτιση της μικρότερης εγκληματικότητας με τις πολυάνθρωπες πόλεις, όπως υπάρχουν αναφορές για την αυξημένη εγκληματικότητα στους διάσπαρτους αστικούς σχηματισμούς της περιφέρειας.

Η πεζοκίνηση συνδέεται εύλογα με τη διαμόρφωση συμφερόντων για την αντιμετώπιση της όποιας δυσπλασίας και δυσμορφίας του χώρου. Μια πόλη με πολλούς χρήστες επί πολύ χρόνο γίνεται αισθητικώς ενδιαφέρουσα, υποκινεί δράσεις, επιβραβεύει μορφές διαχείρισης του δημόσιου χώρου – σε μπαρ, σε πλατείες, σε προσόψεις κτιρίων, σε στέκια –, όπως αντίθετα επιβάλλει κυρώσεις εκεί όπου εγκαθίστανται η ασχήμια και το κιτς.

Υπάρχει αναμφίβολα ένας «φαύλος κύκλος» πολεοδομικών εξελίξεων, μια καθοδική σπείρα η οποία εκφράζει τη διαλεκτική του «κακού» που συσσωρεύεται, για να παραγάγει το «χειρότερο» και στη συνέχεια το «χειροτερότερο». Το αντίθετο επίσης αληθεύει: Υπάρχει ένας «αγαθός κύκλος», που αναβαθμίζει τη σωματική εις βάρος της μηχανικής κινητικότητας, που οδηγεί στην άνοδο του καλού γούστου, της ευγένειας, της αισθητικής, της ανεκτικότητας, του αυτοφυούς χαμόγελου…

Οικονομία χώρου

Η πολεοδομία των τριών διαστάσεων, η υπέργεια και υπόγεια ανάπτυξη της πόλης και των αστικών χρήσεων, μπορεί να εξοικονομήσει χώρο για την περιαστική φύση, που κατακυριεύεται από την άναρχη και οικο-κτονική οικιστική ανάπτυξη. Όμως πάλι η πολεοδομία των τριών διαστάσεων μπορεί να διαμορφώσει το πλαίσιο για μια άλλου είδους κινητικότητα μέσα στο πλαίσιο της πόλης.

Μια πόλη ψηλότερη και βαθύτερη θα μπορούσε να αυξήσει τους κατά κεφαλήν πεζότοπους. Αν τώρα προσθέταμε και μια δόση φουτουρισμού, ξεκινώντας από ένα κοινωνικό και λαϊκό κίνημα που επιδιώκει στον χώρο του κέντρου να αποσπάσει τη συμπαράσταση των άλλων πολιτών αντί να χτυπήσει «δικαίους και αδίκους» με μια «πολιτική διαδηλωτικών αντιποίνων», αν φαντασιώναμε έναν αναπροσανατολισμό της αστικής οδοποιίας προς όφελος των πεζών – με ανισόπεδες διαβάσεις, με διώροφα πεζοδρόμια κ.λπ. –, αν φαντασιώναμε πόλεις με κυλιόμενες σκάλες αεροδρομικού τύπου, το εξαγόμενο θα ήταν μια νέα, συστημική συσχέτιση πόλης και πολίτη.

Θα ήταν φυσικά ανόητο το να παραγνωρίσει κανείς τις δυνάμεις που αναχαιτίζουν την πορεία και την ευρηματικότητα των αναπλάσεων ή να καταλογίσει γενικά και αόριστα «παραλογισμό» και «απουσία ορθού λόγου» στην κοινωνία. Οι ερμηνείες πρέπει να συνεκτιμούν, όχι όμως και να υπερτιμούν τη σημασία της βλακείας! Όπως επίσης πρέπει να κατανοούν τη δυναμική της πλουτοκρατίας, τον αθεράπευτο έρωτά της για αυτοκρατορικές και μοναχικές δομές στην περιφέρεια, μακριά από το «αγριεμένο πλήθος». Πρόκειται για έναν έρωτα που επηρεάζει σοβαρά τα αμέσως υποδεέστερα κοινωνικά στρώματα και, φυσικά, τις πολιτικές χωροταξίας…

* Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας

Διαβάστε επίσης:

Κακοκαιρία… εξπρές από την Κυριακή – «Παν-τουρκικός χιονιάς» με «φωτοβολίδα ψύχους» – Τι «βλέπουν» οι μετεωρολόγοι για την Αττική

Κούγιας για εισαγγελέα στη δίκη Πισπιρίγκου: «Επιπέδου μεσημεριανής εκπομπής η αγόρευσή της – Δεν βασίζεται πουθενά, είναι για γέλια» (video)

Άγιος Παντελεήμονας: Δυο 14χρονες κατήγγειλαν σεξουαλική επίθεση από άγνωστο (Video)