Τάκης Καμπύλης

Το κόμμα του καλού θεού

Εκδόσεις: Καστανιώτη

Σελ.: 312

Το πρώτο πράγμα που διαπιστώνει κανείς διαβάζοντας το νέο μυθιστόρημα του Καμπύλη είναι ότι η συνύπαρξη του συγγραφέα με τον δημοσιογράφο είναι επιτυχής, πράγμα καθόλου εύκολο. Το αντίθετο: στην περίπτωση του καλού θεού (με μικρό θ), η δημοσιογραφία με τη συγγραφική τέχνη συνθέτουν σε αγαστή συνεργασία ένα ενδιαφέρον μυθιστόρημα.

Ο Καμπύλης γράφει ένα πολιτικό μυθιστόρημα με αφηγηματική μαεστρία, χιούμορ και ακρίβεια. Δεν αφήνει υπαινιγμούς και σκοτεινά σημεία – αποκαλύπτει τους μηχανισμούς εξουσίας λεπτομερώς και αναλυτικά, έτσι ώστε να επιβεβαιώνει τη διαδεδομένη άποψη για την εξουσία, που συνήθως εκλαμβάνεται ως ένας απρόσωπος μηχανισμός. Ο συγγραφέας, ενώ μοιάζει να προσωποποιεί την εξουσία, για την ακρίβεια αναδεικνύει τους μηχανισμούς της, ήτοι πώς δουλεύει το σύστημα. Το βασικό ενδιαφέρον δεν είναι τα πρόσωπα, που έτσι κι αλλιώς είναι αναλώσιμα, όσο ο πανίσχυρος αυτός μηχανισμός που σαρώνει πρόσωπα, καλές προθέσεις και μεγάλες ιδέες. Εδώ δημιουργείται, θαρρώ, μια ενδιαφέρουσα σχέση μεταξύ συγγραφέα και αναγνώστη: στην ουσία ο αναγνώστης φτάνει στο ίδιο συμπέρασμα με τον συγγραφέα μη γνωρίζοντας αλλά πιστεύοντας, ενώ ο συγγραφέας μη πιστεύοντας αλλά γνωρίζοντας – και αυτό το «γνωρίζοντας» είναι η υπεραξία αυτού του βιβλίου. Το «γνωρίζοντας» είναι το συμπέρασμα που εξάγεται. Το «γνωρίζοντας» επίσης μπορεί να είναι η απάντηση στον διάχυτο λαϊκισμό. Η γνώση, λοιπόν, αν ήθελε κάποιος σώνει και καλά να εξάγει ένα πλάγιο μήνυμα που υπονοείται, αποτελεί το μοναδικό αποτελεσματικό όπλο απέναντι στην εξουσία.

Μια επισήμανση, επίσης, σχετικά με αυτό το μυθιστόρημα, είναι ότι θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως αναφέρεται στις παθογένειες της μετα – μεταπολίτευσης αφού περιλαμβάνει σιωπηρώς την εμπειρία των (αντι)μνημονικών χρόνων και των αποκαλυπτικών εμπειριών αυτών που ακολούθησαν, δηλαδή της εξουσίας με «ηθικό πλεονέκτημα» και «καθαρά χέρια». Ο συγγραφέας με τον Μάνο Καραργύρη μεταφέρει τον πολιτικό συμβολισμό στον βίο και την πολιτεία του, φτιάχνοντας έναν ήρωα κατ’ εικόνα και ομοίωση της Μεταπολίτευσης. Ένας χαρακτήρας 50 ετών, όσο είναι και η Μεταπολίτευση, όπου όλα έχουν αποκαλυφθεί, έχουν καταλήξει αλλιώς, ωστόσο δεν είναι και για πέταμα καθώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μια νέα εμπειρία ανανέωσης – επώδυνης όσο και η ενηλικίωση ενός πενηντάρη. Σε πρώτο επίπεδο έχουμε μιαν ολοκάθαρη εικόνα της λειτουργίας του συστήματος σε όλο το φάσμα του και την αντανάκλασή του σε έναν homo metapoliticus: τον Μάνο Καραργύρη και τους περί αυτόν.

Προφανώς, το σύστημα δεν αποτελεί πατέντα της Μεταπολίτευσης. Ο συγγραφέας όμως το εντάσσει στις συνθήκες μιας χρονικής στιγμής όπου ο μεταπολιτευτικός κύκλος έχει ολοκληρωθεί, πετυχαίνοντας κάτι παραπάνω καθώς με μαεστρία μάς οδηγεί στο συμπέρασμα: το σύστημα είναι ένα και λειτουργεί διαπαραταξιακά, μοιράζοντας μερίσματα εξουσίας ανάλογα με την επιρροή τού κάθε παίκτη. Κυρίως όμως μας χαρίζει μιαν απλή αλήθεια, ότι το σύστημα δεν έχει ιδεολογία παρά μόνο συμφέρον. Αυτό καθορίζει τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις. Κι αν θέλουμε και το κάτι παραπάνω, το σύστημα αποτυπώνει τον ανθρώπινο χαρακτήρα με τα προτερήματα και τα ελαττώματά του.

Όπως σε κάθε καλό ανάγνωσμα, στο μυθιστόρημα δεν εντοπίζεται εκείνη η κρυφή αγωνία να φανεί σπουδαίο. Ανασαίνει φυσιολογικά όπως ο κόσμος. Δεν μπαίνει στον πειρασμό της επιτήδευσης, πράγμα που το καθιστά ευκολοδιάβαστο, παρόλο που η σύγχρονη πλοκή του όλο και βάζει στον πειρασμό τον αναγνώστη να λοξοκοιτά πίσω από τους μυθιστορηματικούς τύπους για να ανακαλύψει ποιά πραγματικά πρόσωπα κρύβονται ή υπονοούνται. Ωστόσο, ο Καμπύλης εδώ συγκρατεί τη δημοσιογραφική του ιδιότητα υπέρ της συγγραφικής. Δεν τον ενδιαφέρει η ταύτιση των ηρώων του με πρόσωπα αλλά αυτό που συμβολίζουν. Έτσι, κινείται ανάμεσα στις γραμμές και παρακολουθεί κατά πόδας τον Μάνο Καραργύρη, εξού και η πρωτοπρόσωπη αφήγησή του. Και όχι μόνο τον Μάνο Καραργύρη αλλά και τον Αρίστο Παπαλάμπρου, παιδικό του φίλο, συνεργάτη και συνέταιρο που μοιράζονται τη ζωή τους κατά κάποιον τρόπο λειτουργώντας μαζί ως ένα νόμισμα με δυο όψεις – ως ένα νόμισμα βολικό και με υπεραξία.

Ο ήρωάς του δεν βιώνει την «παρακμή» του σε σχέση με νοσταλγικές προβολές ή εξιδανικεύσεις. Δεν στρέφει το ενδιαφέρον και τις ευθύνες στις «παθογένειες του συστήματος», της Μεταπολίτευσης, των κοινωνικών νοοτροπιών ή δεν ξέρω εγώ τι άλλο. Παρακολουθεί την ατομική κατάρρευση του ήρωά του μέσα σε ένα σύστημα που τον ευνοεί – δεν είναι εχθρικό προς αυτόν. Και αυτό είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον, καθώς ο Μάνος Καραργύρης δεν είναι θύμα του συστήματος αλλά του τρόπου ζωής που ο ίδιος επέλεξε συνειδητά και γνωρίζοντας. Με αυτόν τον τρόπο φέρνει στο προσκήνιο ως θέμα την ατομική ευθύνη, τη χαμένη τιμή της ατομικότητας.

Παρακολουθούμε τον κοινωνικά επιτυχημένο επίκουρο καθηγητή στη Νομική, τον επαγγελματία της πολιτικής επικοινωνίας με το υψηλό επίπεδο ζωής να αποδέχεται με ενάργεια και κυνισμό το περίφημο ξεπούλημα της ψυχής του ή – λιγότερο δραματικά – της προσωπικής του αξιοπρέπειας στον «διάβολο – εξουσία», σε έναν κόπανο πεθερό, σε έναν συνέταιρο που νομίζει ότι έχει σχέση με τη γυναίκα του, στους μεγαλοεπιχειρηματίες Βραχνούς και στη χυδαία νταλαβεριτζού Δασκαλοθανάση, στον πρώην αρχιμανδρίτη και νυν αρχηγό του κόμματος του καλού θεού Ραφαήλ/Ποιμένα, στον δολοπλόκο Μαυρή, στις εσπρεσιέρες της πλατείας Κολωνακίου, στα σούσι μπαρ και στα διάφορα άλλα απίθανα αξεσουάρ της «από-βλαχεμένης» επιτυχίας.

Μέσα σε αυτό το πολύχρωμο πάνθεον της πολιτικής, κοινωνικής, πνευματικής και επιχειρηματικής αφρόκρεμας της χώρας στροβιλίζεται ο Μάνος Καραργύρης, φορτωμένος και με μιαν υπόθεση ενός βιασμού στη Νομική, από όλες τις μεριές βρώμικη που προστέθηκε σαν κερασάκι στην τούρτα ενός πολιτικού – επιχειρηματικού ντιλ το οποίο υποτίθεται ότι θα του εξασφάλιζε τη διά βίου πλούσια και άνετη ζωή. Ωστόσο, αντί να παρατηρήσουμε τον θρίαμβό του, μας παρασύρει ο ίδιος στην καταβύθιση της προσωπικής του σήψης όπως την αποδέχεται με ηδονικό αυτοσαρκασμό.

Η ζωή του Καραργύρη περιορίζεται σε μιαν αρχοντοχωριάτικη πλατεία, που λειτουργεί σαν μια τεράστια εσπρεσιέρα, όπου περιφέρονται αυτάρεσκα επιτυχημένοι χαπάκηδες που το όνειρό τους εξαντλείται στο να χτενίζουν όσα μαλλιά τους απέμειναν από τις ταπεινώσεις στα γυαλιστερά τους λουστρίνια. Ο συγγραφέας καταγράφει μια δημόσια και ατομική παρακμή που βρίσκεται εν εξελίξει αλλά με προφανείς συνέπειες και κόστος, καθώς, όπως λέγουν και οι κυνικοί φιλόσοφοι της πλατείας, «τίποτα δεν δίνεται δωρεάν».

Συνοπτικά το «Κόμμα του καλού θεού», είναι η απόδειξη ότι όλα μπορούν να συμβούν κάτω από ειδικές συνθήκες. Ο λαϊκισμός που κυριάρχησε με αφορμή το αντιμνημονιακό μέτωπο ενεργοποίησε όλους εκείνους τους υπνώττοντες φορείς του ανορθολογισμού. Δεν είναι τυχαίο ότι ακραίες φωνές βρήκαν ευκαιρία να ξεμυτίσουν από τα σκοτεινά τους λαγούμια και να συγκλίνουν οι φαινομενικά ασύνδετες ιδεολογίες σε ένα κοινό μέτωπο. Ο λαϊκισμός αυτός, που ένωσε παραθρησκευτικές οργανώσεις με ακροαριστερούς αλληλέγγυους, υπήρξε επαρκώς αποκαλυπτικός.

Ο λαϊκισμός, ωστόσο, δεν είναι σύγχρονο φρούτο. Εμφανίζεται από τις πρώτες στιγμές της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και αποκτά τα βασικά του χαρακτηριστικά που ισχύουν μέχρι σήμερα, προσαρμοσμένα βέβαια στις συνθήκες κάθε εποχής. Ο λαϊκισμός είναι παράσιτο που ενδημεί στις δημοκρατίες. Τα βασικά του χαρακτηριστικά δεν διαφέρουν από αυτά που περιγράφονται στο «Κόμμα του καλού θεού». Βασικό μοτίβο η εξουσία να δοθεί στον λαό, εκεί όπου ανήκει, μέσω ενός στιβαρού ηγέτη, κατά προτίμηση με καθαρά χέρια. Ο νέος ηγέτης, ο άφθαρτος, αφουγκράζεται τη λαϊκή βούληση. Παίζει τον ρόλο του Μεσσία που θα οδηγήσει τον προδομένο του λαό στον σωστό δρόμο της δημοκρατίας. Υπέροχο το εύρημα της λιτανείας σε μιαν εποχή ανομβρίας η οποία, λίγο πριν στηθούν οι κάλπες, δίνει στο κόμμα του καλού θεού την ευκαιρία να προσφέρει το «θαύμα» μιας αναβαπτιστικής βροχής που έρχεται ως λύτρωση, ξεπλένοντας τη διαφθορά. Ένας άθλος του Ραφαήλ/Ποιμένα, που σαν νέος Ηρακλής καθαρίζει το πολιτικό σύστημα από την κόπρο του Αυγεία.

Μυθιστόρημα γραμμένο με μαεστρία, όπου η γραφή μέσω του χιούμορ υπονομεύει δημιουργικά το περιεχόμενό της.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Ο δρ Όλεθρος προειδοποιεί ξανά

Βιβλίο: Η πρόταση της εβδομάδας

Bιβλίο: Ιστορίες της άλλης μας όψης