Χούλιο Κορτάσαρ

Όλες οι φωτιές η φωτιά

Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης

Εκδόσεις: Opera

Σελ.: 208

Όσα και να γράψει κανείς για το τεράστιο λογοτεχνικό μέγεθος του Χούλιο Κορτάσαρ, πάντα θα είναι φτωχά τα λόγια, πάντα θα υπάρχουν παραλείψεις, υπερβολές, μικρές ανακρίβειες. Άλλωστε, όπως είπε ο Μπόρχες, «κανείς δεν μπορεί με ακρίβεια να αφηγηθεί την πλοκή ενός αφηγήματος του Κορτάσαρ, κάθε αφήγημα συγκροτείται από πολύ συγκεκριμένες λέξεις σε πολύ συγκεκριμένη σειρά. Αν επιχειρήσουμε να το συνοψίσουμε, θα διαπιστώσουμε πως κάτι πολύτιμο έχει χαθεί».

Κι αν ο «καθηγητής» Μπόρχες χάρισε μια νέα πνοή στην ισπανόφωνη / αργεντίνικη λογοτεχνία, ο «μαθητής» Κορτάσαρ της χάρισε ελευθερία και δυσθεώρητα ύψη, καθώς με την ηφαιστειακή θερμοκρασία της πένας του και με το ανήσυχο πνεύμα του διερεύνησε τα μυστήρια και τις ρωγμές της ανθρώπινης φύσης.

Ο Κορτάσαρ, αυτός ο κορυφαίος στιλίστας της λατινοαμερικανικής πεζογραφίας – που έγραψε επίσης ποίηση, δοκίμια, διηγήματα και θεατρικά έργα –, είναι ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της νοτιοαμερικανικής διασποράς. Με την παρουσία του στα ισπανικά γράμματα και το απαράμιλλο ύφος του συνέβαλε – μαζί με άλλα ιερά τέρατα, όπως ο Ερνέστο Σάμπατο, ο Μπόρχες, ο Μάρκες, ο Λιόσα – στο λεγόμενο boom της λογοτεχνίας των δεκαετιών του ’50 και του ’60. Θεωρείται και είναι ένας σπουδαιότατος μοντερνιστής του 20ού αιώνα, χάραξε νέους λογοτεχνικούς δρόμους, κατέλυσε λογοτεχνικούς κανόνες και παραδοσιακές αφηγήσεις, φλέρταρε με την υπέρβαση, τόλμησε να βουτήξει στα πιο απόκρυφα παγωμένα σημεία της αβύσσου της ανθρώπινης συνείδησης. Στα έργα του, όλα είναι εφικτά. Τίποτα τυχαίο, τίποτα ασήμαντο, τίποτα ανέφικτο.

Τα τελευταία χρόνια, οι εκδόσεις Οpera – με τη συμβολή του Αχιλλέα Κυριακίδη στις αριστοτεχνικές μεταφράσεις – εκδίδουν και επανεκδίδουν με συνέπεια, ψυχή και φροντίδα τα εκρηκτικά έργα του μοναδικού Κορτάσαρ, ξεκινώντας με το ογκώδες – σε έκταση και σπουδαιότητα – «Κουτσό», το 2018, ένα αντιμυθιστόρημα – μυθιστόρημα, μελέτη και ατομική βόμβα, και συνεχίζοντας με τα «Κάποιος Λούκας», «Πόσο αγαπάμε την Γκλέντα», «Μαθήματα Λογοτεχνίας», τη συλλογή των πρώτων του διηγημάτων «Ζωολόγιο» και πολύ πρόσφατα την παρούσα ανθολογία αριστουργηματικών ιστοριών «Όλες οι φωτιές η φωτιά», που είχε πρωτοκυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ύψιλον το 1984.

Ένα ακόμα βιβλίο του Κορτάσαρ, μια ακόμα γιορτή ατμόσφαιρας, γλώσσας, ιδεών, ύφους, υψηλής πρόζας. Μια γιορτή φωτιάς σε οχτώ φωτιές!

Ο Κορτάσαρ και εδώ, όπως και στα προηγούμενα κείμενά του, με λεκτικά παιχνίδια, λεκτικούς νεωτερισμούς και αφηγηματικές ανατροπές, συλλαμβάνει τα ορατά και τα αόρατα, αυτό που αναμένεται να συμβεί, το απρόσμενο, τους λαβυρίνθους του ανθρώπινου νου, τη διαρκή υπαρξιακή αναζήτηση. Συνδυάζει τη σιωπή και τη γαλήνη μέσα στον θόρυβο, την πραγματικότητα με τη φαντασία, τον ρυθμό ενός τάνγκο με τον ήχο του πολύβουου κέντρου του Παρισιού και του Μπουένος Άιρες, ενώνει την εδώ πλευρά με την απέναντι, την απόλυτη ανισορροπία με την ισορροπία, το λογικό με το παράλογο, την πεζότητα των στιγμών με την ποίησή τους, μια αιωρούμενη απειλή με την ονειροπόληση, τη μάχη για το Τίποτα με μια μάχη για το Πολύ.

Στο σύμπαν του πολυταξιδεμένου, πολυγραφότατου, μείζονος εκφραστή όλων των παραπάνω, οι νόμοι της λογικής γλιστρούν και κυλάνε στην άλλη πλευρά των πραγμάτων. Ο χρόνος συστέλλεται, διαστέλλεται, ακυρώνεται και κινείται σε διαφορετικές τροχιές παράλληλα. Οι ιστορίες του προκαλούν δέος, μια τρυφερή ασφυξία, μια αίσθηση ότι ένας άλλος κόσμος βρίσκεται πίσω απ’ τον κόσμο όπου ζούμε και κινούμαστε σαν πιόνια σε Κουτσό σε σπασμένη σκακιέρα. Η αβεβαιότητα, οι υπαινιγμοί, οι γρίφοι, τα αινίγματα, το παιχνίδι των λέξεων/του χρόνου/των γεγονότων/των συναισθημάτων, ο ερωτισμός, το Παρίσι, η Αργεντινή, οι φωτιές που ενώνονται σε μια μεγάλη φωτιά, η απόπειρα διαφυγής από τον εαυτό, η τέχνη, οι άνθρωποι και τα φτερά τους, «ψηλά ο ουρανός, χαμηλά η γη»: όλα αυτά και αναρίθμητα άλλα πρωταγωνιστούν στις σελίδες των έργων αυτού του ευφυούς συγγραφέα, που φέτος συμπληρώνονται 40 χρόνια από τον θάνατό του. Κι όμως, είναι διαρκώς παρών μέσω της μουσικής των ιστοριών και των ιδεών του. Με παιγνιώδη διάθεση και πρωτοποριακές τεχνικές, ο μάγος της γραφής Κορτάσαρ κάνει τον αναγνώστη συμπαίκτη του στο αφηγηματικό παιχνίδι, βγαίνοντας πάντα νικητής καθώς, μπροστά στα μάτια του αναγνώστη, τροποποιεί ανεπαίσθητα τους κανόνες λέξεων, οπτικών, νοημάτων, ήχων και εννοιών. Παιχνιδιού πλήρης ανατροπή! Κερδισμένος όμως και ευγνώμων και ο αναγνώστης για όσα βίωσε σε αυτή τη λογοτεχνική παρτίδα.

Στον τόμο διηγημάτων «Όλες οι φωτιές η φωτιά» υπάρχουν κρυμμένοι οχτώ θησαυροί προς ανακάλυψη, μελέτη, απόλαυση και «εκμετάλλευση» για απόδραση απ’ ό,τι μας καθιστά καθηλωμένους και μικρούς στον ασήμαντο κούφιο βίο μας. Οχτώ διηγήματα περίτεχνα πλεγμένα από τον πρέσβη της Ομορφιάς της Λογικής που κολυμπάει στα νερά του Παραλόγου.

Ευρηματικό και εντυπωσιακό το πρώτο διήγημα με τίτλο «Ο Αυτοκινητόδρομος του Νότου», με θέμα ένα μποτιλιάρισμα μεγάλης χρονικής διάρκειας. Οι άνθρωποι που έχουν πλημμυρίσει τον Αυτοκινητόδρομο με τα ακινητοποιημένα τους οχήματα γίνονται μέλη μιας κοινωνίας άναρχης αρχικά, που σιγά σιγά οργανώνεται και ορθονομείται μέσω της αναγκαστικής τους συμβίωσης στον δρόμο. Ο Κορτάσαρ εδώ, αποτυπώνει τη συνύπαρξη ανθρώπων διαφορετικών χαρακτήρων και κοινωνικών τάξεων, σε κατάσταση συναγερμού, τους βάζει στο μικροσκόπιό του και ερευνά την πολιορκία των συναισθημάτων, των συμπεριφορών, των πράξεων, των ομοιοτήτων και των αντιθέσεών τους.

Στο δεύτερο διήγημα, «Η υγεία των αρρώστων», υφαίνεται μια κωμικοτραγική οικογενειακή ιστορία, όπου τα μέλη της σκαρώνουν ένα σενάριο ψεμάτων απέναντι στην άρρωστη ηλικιωμένη μητέρα για να μην επιβαρύνουν με τη σκληρή αλήθεια την ασθενική της υγεία. Η αλήθεια, έτσι όπως της παρουσιάζεται, γίνεται πιο αληθινή από την αλήθεια και η φαντασία πιο τραγική από τη φανταστική. Τα γεγονότα παραποιούνται σε τέτοιον βαθμό, που τελικά εξαπατούν και τους ίδιους τους ήρωες.

Στην υπέροχη «Επανένωση» έχουμε την ιστορία μιας μάχης για άγνωστη αιτία, με άγνωστο εχθρό, για χάρη της ίδιας της μάχης. Πρωτοπρόσωπος αφηγητής είναι ο Τσε Γκεβάρα, που επανενώνεται με τον Φιντέλ Κάστρο στην κορυφή ενός βουνού, κάτω απ’ το τρεμοφέγγισμα των άστρων, με φόντο μια νίκη που αποτελείται από την αιωνιότητα μιας μελωδίας του Μότσαρτ.

«Η δεσποινίς Κόρα», η τέταρτη συνταρακτική ιστορία, είναι ένα μαγικό κείμενο τριπλής παράλληλης αφήγησης. Μια μητέρα της οποίας ο έφηβος γιος νοσηλεύεται στο νοσοκομείο, η νοσηλεύτρια δεσποινίς Κόρα που φροντίζει το νεαρό αγόρι και ο Πάμπλο, ο ίδιος ο νοσηλευόμενος έφηβος. Οι φωνές τους αλληλοπλέκονται μέσα στην αφήγηση, η μία μετά την άλλη, η μια μέσα στην άλλη, στη σκιά ενός αμφιλεγόμενου έρωτα.

Επόμενο διήγημα πολλαπλής ανάγνωσης, «Το νησί, μεσημέρι». Ο πρωταγωνιστής αεροσυνοδός Μαρίνι επιθυμεί να επισκεφθεί ένα μικρό ελληνικό νησί που τον γοητεύει έτσι όπως το βλέπει από ψηλά κατά τη διάρκεια των πτήσεων. Η επιθυμία εκπληρώνεται μεταξύ ονείρου, πραγματικότητας και φαντασίωσης. Ο χρόνος και ο πρωταγωνιστής σπάνε σε δύο κομμάτια. Ο χρόνος είναι εδώ, είναι και εκεί, όπως και ο Μαρίνι, εδώ κι εκεί, σε διπλή διάσταση: ψυχή που ευτύχησε να κινηθεί κάτω από το ελληνικό φως στο ειδυλλιακό τοπίο και να βιώσει την πνευματική αναγέννηση, σώμα που ξεβράζεται στην ακτή.

«Οδηγίες για τον Τζον Χάουελ»: μια τολμηρή αφήγηση για τον παράλογο κόσμο του θεάτρου στα παρασκήνια και στη σκηνή, στη ζωή που γίνεται παράσταση και σε μια παράσταση που μοιάζει με ζωή σε ομίχλη, με μια γέφυρα κι ένα ποτάμι.

«Όλες οι φωτιές η φωτιά»: το θρυλικό διήγημα που έδωσε τον τίτλο σε αυτή τη συλλογή. Δύο δράσεις λαμβάνουν χώρα σε δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους και δύο διαφορετικές αφηγήσεις δίνουν σκυτάλη η μία στην άλλη. Από τη μια, δύο μονομάχοι και μια γυναίκα, σε ένα ερωτικό τρίγωνο, στην αρχαία Ρώμη. Από την άλλη, ένας άντρας και δύο γυναίκες, ένα άλλο ερωτικό τρίγωνο, στο σύγχρονο Παρίσι, άπιστοι εραστές σε μια τηλεφωνική συνομιλία για επικείμενο χωρισμό. Η φωτιά των εραστών του Παρισιού ανάβει μια φωτιά που πάει πίσω στον χρόνο και απλώνει τις φλόγες της στη ρωμαϊκή αρένα.

Όγδοο και τελευταίο διήγημα, το έξοχο «Ο άλλος ουρανός». Αφηγητής εδώ, είναι ένας Αργεντινός χρηματιστής που περιπλανιέται στο Παρίσι ανάμεσα στα «πρέπει» και στα «θέλω» του και καταλήγει στις δύο Πύλες του παρελθόντος του. Ένα παιχνίδι αντικατοπτρισμών μιας πραγματικότητας διχασμένης μεταξύ ναυαγισμένων επιθυμιών και συμβιβασμών. Μια ιστορία ενηλικίωσης κάτω από έναν ουρανό που αλλάζει χρώματα, μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει ενώ όλα γύρω μένουν ίδια.

Διηγήματα με καλπάζουσα φαντασία, με πειραματισμό, συνειρμική ροή, ειρωνεία, συσχετισμούς και συμβολισμούς, με διάθλαση/αντανάκλαση/ανάκληση στιγμών, πράξεων, αντιθέσεων. Ιστορίες της άλλης μας όψης, με μείξη ονείρων, εμμονών, πόθων και παθών, αιτίων και αιτιατών, μικρών και μεγάλων προσωπικών επαναστάσεων, με άρνηση και κατάφαση στην αληθινή ζωή, με διπλό «εγώ» και διπλό χρόνο σε στροβιλισμό.

Ο Κορτάσαρ, δαιμόνιος Ποιητής, με τις ιστορίες του, βάζει στο χέρι του αναγνώστη του έναν αναμμένο πυρσό για να αντικρίζει την ελευθερία, για να διασχίσει τις σκοτεινές στοές του κόσμου, για να ανάψει μια φωτιά που θα δώσει σπίθες σε μικρές εκρηκτικές φωτιές στο παγωμένο κρανίο του. Κι ένα μαχαίρι, για να σκίσει σε κομμάτια τον χρόνο, τα σύνορα, τις πυξίδες, τις μονόπλευρες θεωρήσεις του.

Ο Αχιλλέας Κυριακίδης, μάστορας της μετάφρασης, για μια φορά ακόμα, πραγματοποίησε ένα μεταφραστικό θαύμα με μια φωτιά στην καρδιά και στο ακούραστο υποδειγματικό του έργο που μας ζεσταίνει, μας συγκινεί, μας εμπνέει…

Διαβάστε επίσης:

Bιβλίο: Από το ατομικό συμφέρον στη συλλογική δράση

Bιβλίο: Ένα αθόρυβο μυθιστόρημα ιδεών

Βιβλία: Οι προτάσεις της εβδομάδας