Ben Ansell

Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει

Πέντε παγίδες και πώς να τις αποφύγουμε

Μετάφραση: Γιώργος Μαραγκός

Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Σελ.: 512

Ο Ben Ansell είναι καθηγητής Συγκριτικής Θεώρησης Δημοκρατικών Θεσμών στο Κολέγιο Νάφιλντ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Μετά τη διδακτορική του διατριβή στο Χάρβαρντ ο 46χρονος σήμερα ακαδημαϊκός δίδαξε για αρκετά χρόνια στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότας, έγινε τακτικός καθηγητής στην Οξφόρδη το 2013, σε ηλικία τριάντα πέντε ετών, ενώ είναι μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας από το 2018.

Στον σημερινό πολύπλοκο κόσμο με την απίστευτη ρευστότητα των παγκόσμιων εξελίξεων, την αλληλεξάρτηση αλλά και τους κοινούς παγκόσμιους κινδύνους, οι έννοιες φαίνεται να έχουν χάσει το παραδοσιακό τους νόημα και η τέχνη της πολιτικής επαναπροσδιορίζει τη θεώρησή της για την αποστολή της. Η παγκοσμιοποίηση, οι αλματώδεις εξελίξεις της τεχνολογίας μάς φέρνουν αντιμέτωπους με κοινά προβλήματα, τα οποία πρέπει να αντιμετωπίσουμε επίσης από κοινού ώστε να ξεπεραστούν οι κοινοί κίνδυνοι που μας απειλούν.

Ο συγγραφέας του βιβλίου ξεκινά στην εισαγωγή του με ένα πραγματικά ενδιαφέρον παράδειγμα, που αν το καλοσκεφτεί κανείς αναιρεί την εφήμερη πρόσληψη των εφημερίδων, καθώς σε αυτές ενίοτε διατυπώνονται και επανέρχονται ζητήματα διαχρονικά, τα οποία τα έθιξαν ως ενδεχόμενα προβλήματα του μέλλοντος. Και να που στο συγκεκριμένο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής για παράδειγμα είμαστε ήδη στο… μέλλον, καθώς ένας συντάκτης των «New York Times», μόλις το 1956, υπενθυμίζοντας τις επιστημονικές βάσεις των προβλέψεων για την κλιματική κρίση, αναφερόταν στην πρώτη διατυπωμένη θεωρία του ζητήματος ήδη από το 1861, που θεωρούσε τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα ως αιτία μιας μόνιμης θέρμανσης του πλανήτη. Η διαχείριση αυτού του τεράστιου υπαρκτού και πλανητικού προβλήματος αφορά την πολιτική σε επίπεδο δημοκρατίας, ισότητας, αλληλεγγύης, ασφαλείας και ευημερίας. Βέβαια αυτοί οι πέντε παράγοντες αποτελούν διαχρονικό ζητούμενο των δημοκρατιών μας και είναι αναγκαίοι προκειμένου να αντιμετωπιστούν ποικίλες κοινές προκλήσεις, όπως αυτήν της πανδημίας που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα στο σύνολό της. Η πολιτική είναι το μέσον. Το ότι είναι ατελής δεν σημαίνει ότι δεν είναι η καλύτερη ελπίδα μας να πραγματοποιήσουμε τα όνειρά μας και να αντιμετωπίσουμε τους κινδύνους που μας περιβάλλουν. Ο συγγραφέας προβληματίζεται έντονα και ειλικρινά καθώς έγραψε με γλαφυρό τρόπο, αφήνοντας το ακαδημαϊκό κουστούμι στην κρεμάστρα, για τη δημοκρατία και τους θεσμούς της, που πρέπει ο κάθε πολίτης να υπερασπίζεται με νύχια και με δόντια, αναδεικνύοντας, ωστόσο, κριτικά μια μη δημοφιλή άποψη, που θέλει και τον πολίτη να επιδρά αρνητικά απέναντι στη λειτουργία των θεσμών προβάλλοντας τις δικές του ιδιοτελείς στενές αντιλήψεις.

Οι προκλήσεις του 21ου αιώνα είναι πολλές, συσσωρευμένες και επικίνδυνες, καθώς μας έδειξαν ευκρινώς οι δυο πρώτες δεκαετίες, πράγμα που σημαίνει ότι η δημοκρατία οφείλει να ανασυνταχθεί και να ισχυροποιηθεί για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τη νέα πραγματικότητα όπως αυτή διαμορφώνεται. Για να είναι αποτελεσματικές οι δημοκρατίες μας οφείλουν να λειτουργούν δίχως αποκλεισμούς σε κοινωνικές ομάδες. Οφείλουν να απευθύνονται σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους. Πρέπει οι δημοκρατίες να λειτουργούν για όλους. Μια άλλη ενδιαφέρουσα ιδέα είναι ότι ο συγγραφέας ζητά μια πιο διαδραστική σχέση μεταξύ κράτους και πολίτη, τονίζοντας ότι η δημοκρατία ως πολίτευμα οφείλει να προστατεύει τον πολίτη αλλά και ο πολίτης έχει υποχρέωση να προστατεύει τη δημοκρατία.

Ως απαιτητικό πολίτευμα η δημοκρατία είναι ανάγκη να βασίζεται και σε απαιτητικούς πολίτες, πολίτες που δεν πρέπει να έχουν έτοιμες απαντήσεις κυρίως σε έναν κόσμο ιδιαίτερα πολύπλοκο που δύσκολα μπορεί κανείς να ελέγξει. Επειδή το πολίτευμα εν πολλοίς εξαρτάται από τις γνώμες των πολιτών, αυτές πρέπει να στηρίζονται περισσότερο στην αντίληψη της πραγματικότητας παρά στην αντίληψη του τι πιστεύουν αυτοί για την πραγματικότητα. Με δυο λόγια, ο συγγραφέας έχει απαιτήσεις από τον πολίτη της δημοκρατίας. Αυτό σημαίνει ότι εκφέρουμε τη διαφορετική γνώμη με ανοιχτά τα αυτιά μας κι όχι σε σύγκριση με την αμετακίνητη ιδεολογική θεώρηση που έχουμε για τον κόσμο. Μπορεί να κάνουμε και λάθος, μπορεί να έχουμε και λάθος αντίληψη, όπως και ο πολιτικός τον οποίο συχνά πυκνά εγκαλούμε για τα λάθη του.

Οι πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις ισορροπούν πλέον επικίνδυνα καθώς η πολυπλοκότητα και ο αυξημένος κίνδυνος των απρόβλεπτων γεγονότων θέτουν πολλές παγίδες τις οποίες η δημοκρατία πρέπει να αποφεύγει. Οι παρενέργειες της πόλωσης των δημοκρατιών εντείνει τις κοινωνικές ανισότητες, όπως και οι διάφορες ορθολογικές προτάσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης για παράδειγμα μπορεί να παρεκτρέψουν την κατάσταση στις διεθνείς σχέσεις. Η δημοκρατία είναι η διαλεκτική του μέτρου καθώς ανά πάσα στιγμή πίσω από κάθε είδους υπερβολή ή ανισορροπία ελλοχεύει ο κίνδυνος της απαξίωσης της πολιτικής και αυτό είναι κάτι που δεν θέλουμε. Υπονομευτικός επίσης είναι και ο ρόλος του ατομικού συμφέροντος, όπως και η απουσία του συλλογικού. Γενικά, πίσω από κάθε θετικό βήμα εμπεριέχεται και η αρνητική του εκδοχή.

Η δημοκρατία εντέλει έχει να κάνει με απόψεις. Το να μαθαίνουμε πώς να εκφράζουμε αποτελεσματικά τη δική μας και να ανεχόμαστε εκείνες των άλλων είναι ο μόνος τρόπος για να φτάσουμε στη συναίνεση. Πάντα θα διαφωνούμε γενικά. Αλλά θα πρέπει στο τέλος να συμφωνήσουμε κάπου.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλία: Οι προτάσεις της εβδομάδας

Βιβλίο: Ο πυρηνικός εφιάλτης είναι εδώ!

Βιβλίο: Οι προτάσεις της εβδομάδας