Εκδόσεις: Παπαδόπουλος

Σελ.: 204

Από τη στιγμή που τα πυρηνικά όπλα προτάθηκαν δίπλα στα συμβατικά η ιστορία της ανθρωπότητας αλλάζει, καθώς το ενδεχόμενο μιας ολικής καταστροφής γίνεται πλέον εφικτό. Όσες απαγορεύσεις κι αν επιβληθούν, η «πυρηνική απειλή» αποτελεί μιαν αμετακίνητη σταθερά. Με τα τελευταία, μάλιστα, γεγονότα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η πιθανότητα ενός πυρηνικού ολέθρου έχει διαφανεί ξανά. Από τη στιγμή που υπάρχει απειλή, υπάρχει και κίνδυνος και, προφανώς, ο απρόβλεπτος παράγων σε έναν κόσμο τόσο ρευστό και «ανήσυχο» τείνει να γίνει καθημερινός κανόνας. Το τοπικό πλέον αναδεικνύεται σε οικουμενικό, πράγμα που σημαίνει ότι από τη φύση της η κάθε σύγκρουση στον πλανήτη ενέχει πια τον κίνδυνο της γενικότερης ανάφλεξης, κυρίως όταν υπάρχουν ήδη χώρες που δεν εμπνέουν καμιάν εμπιστοσύνη και έχουν πυρηνικά ή βρίσκονται στη διαδικασία απόκτησής τους. Αυτό σημαίνει ότι ο κίνδυνος εξαπλώνεται και η αστάθεια αυξάνεται.

Ύστερα από όλα αυτά, το πιο φυσιολογικό και συνάμα τρομακτικό ερώτημα είναι αν υπάρχει ρεαλιστική δυνατότητα να απαλλαγεί η ανθρωπότητα από αυτήν την απειλή. Η εύκολη πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες και η δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν αυτές άμετρα από ανεύθυνους ηγέτες και ασταθείς χώρες διαγράφει μια πραγματικότητα εφιαλτική, καθώς το παιχνίδι πλέον τείνει να ξεφύγει από κάθε έλεγχο.

Μετά το πέρας του Ψυχρού Πολέμου, στον οποίο οι δυο υπερδυνάμεις διατηρούσαν μια σχέση «ισορροπίας του τρόμου» – όπως τόσο  εύστοχα είχε χαρακτηριστεί –, επανέρχεται εκ νέου ο κίνδυνος μέσω των ευθέων απειλών για ενδεχόμενη χρήση πυρηνικών – αλλά τώρα πλέον με άλλα δεδομένα και διαφορετικές ισορροπίες δυνάμεων. Το τι σημαίνει αυτή η εξέλιξη, δεν χρειάζεται κανείς να είναι ειδικός για να το αντιληφθεί, καθώς όλοι μας λίγο – πολύ έχουμε μιαν εικόνα του εφιάλτη. Επίσης, έχουμε και παγκόσμιους θεσμούς που πλέον δεν πείθουν για τη δυνατότητα εκπλήρωσης της αποστολής τους, όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών.

Όπως και να έχει, παρατηρείται μια γενικότερη αδυναμία διαχείρισης και ελέγχου της αναρχίας που επικρατεί στις διεθνείς σχέσεις, με αποτέλεσμα κράτη που δεν φημίζονται για την προσήλωσή τους στο διεθνές δίκαιο να δοκιμάζουν τις αντοχές του παγκόσμιου συστήματος σε ένα παιχνίδι που πλέον γίνεται τόσο πολύπλοκο, ώστε να μην μπορεί εν τέλει να το παρακολουθήσει κανείς και κυρίως να αισθάνεται ασφαλής. Για παράδειγμα, μια ομάδα τρομοκρατών της Χαμάς κατάφερε να πυροδοτήσει μια γενική ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή, δημιουργώντας ένα χάος που βρίσκεται σε εξέλιξη. Το ίδιο και κάτι τυχάρπαστοι από την Υεμένη, που θέτουν σε αμφισβήτηση το παγκόσμιο εμπόριο, αλλά και η Ρωσία, που προγραμματίζει να εγκαταστήσει πυρηνικά στο Διάστημα, τα οποία δεν θα απειλούν τη Γη, αλλά τους αμερικανικούς δορυφόρους – και θα βρίσκονται στη διάθεση του… Πούτιν!

Στην ευσύνοπτη και εύληπτη αυτή μελέτη του διαπρεπούς επιστήμονα Παντελή Οικονόμου, που κυκλοφορεί εδώ και λίγο καιρό, τίθεται κριτικά το ζήτημα της πυρηνικής αποτροπής ταυτόχρονα με την αδιανόητη δυνατότητα των ηγετών των πυρηνικών δυνάμεων να αποφασίζουν το «πάτημα του κουμπιού» που θα ανοίξει τις πύλες της (πυρηνικής) κολάσεως. Ο συγγραφέας είναι πυρηνικός φυσικός και έχει χρηματίσει ανώτερο στέλεχος του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας του ΟΗΕ. Σε αυτή τη μελέτη μας μεταφέρει όλη τη γνώση του ως ειδικού επιστήμονα με πλούσια «πυρηνική» εμπειρία, καθώς υπήρξε διεθνής επιθεωρητής για τη μη διάδοση των πυρηνικών. Το δίχως άλλο, είναι ένας σπάνιος άνθρωπος, ο οποίος διαθέτει μια σπάνια γνώση πάνω σε αυτό το ζήτημα που κατά κυριολεξία αφορά όλους τους κατοίκους του πλανήτη, αλλά στην ουσία και ολόκληρο τον ζωικό και φυσικό κόσμο, καθώς μιλάμε για την τερατώδη δυνατότητα του ανθρώπου να τινάξει ο ίδιος αυτόν τον γαλάζιο κόσμο στο Διάστημα! Με ψυχολογικούς όρους θα χαρακτηρίζαμε αυτήν τη μανία του πυρηνικού ανταγωνισμού και της ανταλλαγής «πυρηνικών» απειλών ως έναν αυτοκτονικό ιδεασμό της ανθρωπότητας.

Το «Τελευταίο λάθος», τίτλος με βαρύ υπονοούμενο, μας βάζει σε προβληματισμούς μέσα από μιαν ανάλυση που διατυπώνει με επιστημονικό και σαφή τρόπο το πρόβλημα, ώστε να γίνει κατανοητό. Η καλύτερη λύση είναι και η πιο δύσκολη και αυτή με τις λιγότερες πιθανότητες επιτυχίας: ο σταδιακός πυρηνικός αφοπλισμός. Κατά τα άλλα, η διαχείριση των πυρηνικών παραμένει ένα επικίνδυνο παιχνίδι, κυρίως λόγω της πιθανότητας ενός τελευταίου (μοιραίου) λάθους. Επίσης, ανοικτό μένει το ερώτημα για το αν η διαχείριση των δεδομένων από την Τεχνητή Νοημοσύνη θα γίνει με τον σωστό ή τον λάθος τρόπο. Όπως και να έχει, το ενδεχόμενο αυτό είναι περιορισμένο, κυρίως γιατί σε αυτή την ιστορία δεν υπάρχει νικητής, υπάρχει όμως και η μικρή πιθανότητα του… λάθους!

Ο συγγραφέας, με την τεράστια εμπειρία του και την επιστημονική του επάρκεια, έχει πλήρη αίσθηση όχι μόνο των αριθμών αλλά και του τι μεγάλους κινδύνους αυτοί σημαίνουν. Διαβάζοντας κανείς αυτήν τη μελέτη, αντιλαμβάνεται το τεράστιο έλλειμμα ασφάλειας που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία στην ουσία δεν διαθέτει πυρηνική αποτροπή σε ενδεχόμενη πυρηνική απειλή. Αυτό, όπως γίνεται φανερό, καθιστά κενό γράμμα το φιλόδοξο σχέδιο ανάπτυξης μιας αξιοπρεπούς ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, η οποία θα μπορούσε να λειτουργήσει αποτρεπτικά. Να θυμίσουμε ότι τη δεύτερη μέρα της επίθεσης στην Ουκρανία ο Πούτιν αναφέρθηκε καθαρά στο ενδεχόμενο χρήσης πυρηνικών όπλων, υπενθυμίζοντας στην Ευρώπη το τεράστιο έλλειμμά της, ταυτόχρονα όμως και την εξάρτησή της από τις ΗΠΑ.

Ενδεικτικά, η Ρωσία διαθέτει αυτήν τη στιγμή αναπτυγμένες και σε εφεδρεία συνολικά 4.489 πυρηνικές κεφαλές και η Ευρώπη, δηλαδή η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία μαζί, διαθέτουν 515 κεφαλές. Σημειώνουμε ότι η Μεγάλη Βρετανία έχει αποσυρθεί από μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ωστόσο δεν απομακρύνθηκε από τον σχεδιασμό της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής και από την ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άμυνας. Να υπενθυμίσουμε επίσης ότι η Γαλλία δεν συμμετέχει στον πυρηνικό σχεδιασμό του ΝΑΤΟ από την εποχή που ο Γάλλος Πρόεδρος Ντεγκόλ έβγαλε το 1966 τη χώρα του από το στρατιωτικό σκέλος της Συμμαχίας. Για να γίνει σαφές το τι σημαίνει αυτό πρακτικά και πόσο αφορά τις ζωές μας, μπορούμε να κάνουμε μια προβολή στο άμεσο μέλλον εξετάζοντας την πιθανότητα μετά τις αμερικανικές εκλογές να προκύψει μια νέα πολιτική αντίληψη «αμερικανικού απομονωτισμού» (η οποία, θυμίζουμε, είχε ισχυρότατα ερείσματα παλαιόθεν στην Αμερική), οπότε η Ευρωπαϊκή Ένωση θα βρεθεί ξεκρέμαστη, δίχως οπλοστάσιο αποτροπής.

Οι πόλεμοι αυξάνονται όπως και οι στρατιωτικές δαπάνες και οι παγκόσμιες προκλήσεις δεν αποκλείουν κανένα ενδεχόμενο ή αλλιώς δεν είναι καθόλου καθησυχαστικές ως προς το περιεχόμενό τους. Η ευκολία με την οποία άνοιξε η συζήτηση για τη δυνατότητα χρήσης πυρηνικών με τα δύο κύρια πολεμικά μέτωπα στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή μόνο καθησυχαστική δεν είναι. Η χρήση πυρηνικών όπλων στο δυσοίωνο παρόν μας δεν είναι ένα απίθανο ενδεχόμενο. Η μοναδική όσο και εξαιρετικά δύσκολη λύση είναι ο πυρηνικός αφοπλισμός, ωστόσο, όπως καταλήγει ο συγγραφέας: «Ο παγκόσμιος πυρηνικός αφοπλισμός δεν είναι εύκολη υπόθεση. Δεν μπορεί να είναι ούτε γρήγορος ούτε φθηνός στόχος. Είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο εγχείρημα στις πλάτες υπεύθυνων ηγετών των πέντε υπερδυνάμεων. Είναι το υπέρτατο καθήκον τους προτού συμβεί το… τελευταίο λάθος».

Απόσπασμα από το βιβλίο

Οι μεγάλες πυρηνικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, μέχρι χθες αναθεμάτιζαν το «πρώτο πυρηνικό κτύπημα» (first strike) και εξυμνούσαν την ειρηνική ισχύ της πυρηνικής αποτροπής. Έναν μόλις μήνα πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ομόφωνα οι πέντε ισχυροί διακήρυξαν στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ: «Ένας πυρηνικός πόλεμος δεν θα έχει νικητή. Θα ήταν καταστροφή για όλους. Γι’ αυτό δεν πρέπει να διεξαχθεί». Εντούτοις η Ρωσία στον πόλεμο με τη μη πυρηνική Ουκρανία φλερτάρει με αυτή την απειλή.

Υπενθυμίζουμε ότι τον Οκτώβριο του 2022, μετά τις πυρηνικές απειλές του Ρώσου Προέδρου Πούτιν και τις επαναλαμβανόμενες ενίοτε απειλές του αντιπροέδρου Ντιμίτρι Μεντβέντεφ, ο Ουκρανός Πρόεδρος Ζελένσκι ζήτησε προληπτικό κτύπημα του ΝΑΤΟ στη Ρωσία και ο Αμερικανός Πρόεδρος Μπάιντεν ανέβασε τους τόνους, μιλώντας για ενδεχόμενο «πυρηνικό Αρμαγεδδώνα». Ο κίνδυνος για την ανθρωπότητα, εξαιτίας της ρωσικής πυρηνικής απειλής, διατηρείται στο απόγειό του. Πρόκειται για τραγική κατάσταση που τροφοδοτεί το αδιέξοδο μιας πρωτόγνωρης πυρηνικής κρίσης.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Οι προτάσεις της εβδομάδας

Βιβλίο: Μια τραυματισμένη πόλη

Βιβλίο: Επιστολές με ιστορία