Ο Μαρξ ήθελε την κοινωνική αλλαγή με βάση την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, ουδέποτε όμως συνέλαβε την ποιοτική μεταβολή αυτών των δυνάμεων. Σε αντίθεση με αυτή τη σκέψη, η Οικολογία, από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής της ως διακριτού κοινωνικού ρεύματος με τη Λέσχη της Ρώμης (1968), παίζει ουσιαστικό ρόλο στην κριτική των παραγωγικών δυνάμεων της βιομηχανικής εποχής.

Η Λέσχη της Ρώμης ζητά στροφή των επενδύσεων στις υπηρεσίες, στη γεωργία, στην ελάττωση της ρύπανσης ανά μονάδα προϊόντος, στη μακροβιότητα των προϊόντων, στην ανακύκλωση. Αντιστρατεύεται το ανθρωποφάγο και αδηφάγο πρότυπο της ακόρεστης και «επιδεικτικής κατανάλωσης», που οδηγεί στην πολιτική αποστράτευση και στην παθητικότητα, που διαμορφώνει παθητικούς καταναλωτές χωρίς κριτική συνείδηση.

Ας μην ξεχνάμε ότι ο Μάης του 1968 είναι εποχή της ανατρεπτικής κριτικής του τρόπου ζωής.

● Ο Μάρκο Φερέρι θα σκηνοθετήσει το 1973 «Το μεγάλο φαγοπότι» ως ευφάνταστη και σατιρική κριτική του τρόπου διαβίωσης των ανώτερων στρωμάτων της μεσαίας τάξης.

● Από κοντά έρχεται η εποχή του Pierre Samuel (δες έργο «Οικολογία – χαλάρωση ή δαιμονικός κύκλος» 1973), αφού όμως έχει προηγηθεί η Rachel Carson («Σιωπηλή Άνοιξη», 1962), με την κατάδειξη της ευθύνης των φυτοφαρμάκων στα φυτά και στα έμβια όντα.

H Οικολογία τοποθετεί στη θέση της πυρηνικής ενέργειας και των υδροηλεκτρικών φραγμάτων τις ήπιες μορφές ενέργειας, στη θέση των λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων τις βιολογικές παρεμβάσεις στις καλλιέργειες. Και έπεται συνέχεια: Στη θέση των συγκοινωνιών με την ταχύτητα ως μοναδικό στόχο τοποθετεί τις έλλογες χρήσεις, όπως είναι το τρένο, η ποδηλασία και η πεζοπορία, στη θέση του τουρισμού ως υπνοβασίας μέσα στον χώρο τοποθετεί τον ερευνητικό τουρισμό, που συμφιλιώνει τουρίστες και ιθαγενείς πληθυσμούς.

Μέσα στην πόλη εφαρμόζει την πολιτική των «αρίστων μεγεθών» και προσεγγίζει τη λογική των μικρών αποστάσεων, αναγνωρίζοντας τα δικαιώματα του πεζού στον χώρο, εξοβελίζοντας κατά το δυνατό το ιδιωτικό μεταφορικό μέσο, ενώ ταυτόχρονα, προβληματίζεται για έναν χώρο σε ύψος και σε βάθος – κατά πώς έλεγε ο Λε Κορμπυζιέ: Που εξοικονομεί χρόνο στις μετακινήσεις των κατοίκων και εκτάσεις για τη βιοποικιλότητα και τη φύση.

Βλέπει με σκεπτικισμό το λεγόμενο «δημογραφικό πρόβλημα», επειδή έχει γνώμονα όχι την επιβολή σε γειτονικούς λαούς μέσω της αύξησης του πληθυσμού, αλλά την ειρηνική συνύπαρξη όλων των λαών με τους φυσικούς πόρους.

Με την είσοδο στον νέο αιώνα ανακύπτει το θέμα των ανεμογεννητριών. Στον ορεινό χώρο, αντί για τις ανεμογεννήτριες που αποσαθρώνουν το τοπίο, μειώνουν τη βιοποικιλότητα, ενσπείρουν την παράλογη οδοποιία, μια υγιής οικολογική θέση επιφυλάσσει θέσεις χωροθέτησης που βρίσκονται στις πεδινές, παράκτιες και θαλάσσιες περιοχές.

Παρά το γεγονός ότι η εγκατάσταση ΑΠΕ στις παραλίες (που στην ελληνική περίπτωση έχουν μέγεθος περίπου 16.000 χιλιόμετρα) ή στη θάλασσα παρουσιάζει μεγαλύτερο κόστος, εν τούτοις είναι προτιμότερη από τις α/γ που εγκαθίστανται σε ορεινές περιοχές. Ήδη στη Γερμανία των 33.000 ανεμογεννητριών η εγκατάστασή τους στις θάλασσες κατακτά διαρκώς νέο έδαφος, υποστηριζόμενη και από πολιτικούς της Αριστεράς, όπως ο Όσκαρ Λαφοντέν. Το ίδιο συμβαίνει στην Ιταλία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, όπου οι ανεμογεννήτριες σε μεγάλο βαθμό εγκαθίστανται σε πεδινές εκτάσεις.

Μια συζήτηση χωρίς τέλος

Η συζήτηση για το πρασίνισμα της ενέργειας έχει ξεκινήσει από πολύ καιρό, καμιά πολιτική δύναμη δεν είναι σε θέση να την αγνοήσει. Το ενεργειακό μείγμα της χώρας πρέπει να ιδωθεί κάτω από το πρίσμα της διατήρησης όλων των τρόπων παραγωγής ενέργειας – εννοούμε των ήπιων – ενώ ταυτόχρονα πρέπει να δοθεί έμφαση στους τρόπους εξοικονόμησης.

Τα φωτοβολταϊκά στη γη χαμηλής γονιμότητας, τα γεωθερμικά πεδία, η ενέργεια που προέρχεται από τα κύματα, η αιολική ενέργεια που χρησιμοποιείται για την κίνηση σκαφών και για την αφαλάτωση του νερού αποτελούν μορφές προς αξιοποίηση.

Αριστερά, μεταφυσική, Οικολογία

Η Αριστερά δεν μπορεί να εκτρέφει μια κοσμική ιδεολογία και ταυτόχρονα να μην εκφέρει κριτικό αντίλογο ενάντια στη μεταφυσική – τα αντίστοιχα ισχύουν και για την Πολιτική και Ριζοσπαστική Οικολογία. Και τα δυο μέρη δεν μπορούν να επαναπαύονται σε αφηρημένες και αβλαβείς γενικότητες υπέρ της διαφορετικότητας, αλλά πρέπει να βρίσκονται σε δράση…

Παιδεία για την Οικολογία είναι η περιβαλλοντική εκπαίδευση, αλλά όχι μόνο. Η παιδεία σε όλες τις μορφές της είναι δύναμη παραγωγική και όχι συμβατική μεταφορά γνώσης, είναι αντιαυταρχική χωρίς να ευνοεί την αυθαιρεσία, δεν είναι υποταγμένη στους όρους της αγοράς και είναι αντίθετη με την οκνηρία, είναι κριτική χωρίς να δέχεται θέσεις εκ προοιμίου, δεν είναι επαναληπτική αλλά ικανή για άλματα και αναθεωρήσεις. Η Οικολογία αποκλείει τα γενετικά τροποποιημένα φυτά καθώς και τα παράγωγά τους – τις γενετικά τροποποιημένες τροφές.

● Αντιμετωπίζει την ύφανση της μεγαλύτερης ιμπεριαλιστικής πλεκτάνης όλων των εποχών, που αποτελούν οι διατλαντικές συμφωνίες.

● Αντιτίθεται στην αρπαγή και αποκλειστική εκμετάλλευση των σπόρων από τις εταιρείες, στη λεηλασία των αλλότριων ενεργειακών πόρων.

● Αντιτίθεται στη δημιουργία καθεστώτος αποπνικτικού ηλεκτρονικού ελέγχου της δημόσιας ζωής, αντιτίθεται στη διαχείριση των μεγάλων επιδημιών με μεθόδους αδιαφανείς.

● Προσβλέπει φιλικά στο κίνημα Slow Food, που σημαίνει διατροφή ήπια, σε φιλική σχέση με τον ανθρώπινο περίγυρο.

Η οικολογία «μάχεται διά την απελευθέρωσιν του έρωτα» – όπως μπορεί να έγραφε ο ποιητής Εμπειρίκος: για την ουσιαστική ισότητα των φύλων, για την εξίσωση όλων των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων.

Κατά της «ένοπλης ειρήνης»

Η οικολογική σκέψη είναι κατά της «ένοπλης ειρήνης». Η οικολογική σκέψη, και όχι οι φαντασιόπληκτοι δήθεν ειρηνόφιλοι, καταγγέλλει τον μικρομεσαίο επεκτατισμό που ασκείται στην περιοχή μας, ιδιαίτερα αυτόν που έχει επικεφαλής μια χώρα – κακοποιό, την Τουρκία. Καταγγέλλει τις γενοκτονίες, αυτήν του 1922, του 1942, του 1955, του 1963-64, την επέμβαση στη Κύπρο το 1974, καθώς και το πολιτικό καθεστώς της γειτονικής χώρας, που επιζητεί την επέκταση στο Αιγαίο – και προβάλλει το casus belli.

Επιπλέον όμως η οικολογική αντίληψη είναι πλανητική και οικουμενική. Αντιμετωπίζει όχι με «συνέδρια» και «αποφάσεις» τα θέματα της Γης, όπως είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η βιοποικιλότητα, το συνολικό πράσινο στον πλανήτη, η κατάσταση των ωκεανών και θαλασσών, τα επικίνδυνα συμβάντα όπως είναι τα τσουνάμι, οι θύελλες, οι σεισμοί. Η οικολογική σκέψη, χωρίς να αποφαίνεται τελεσίδικα για την άνοδο της θερμοκρασίας σε ολόκληρο τον πλανήτη, υπογραμμίζει την ανάγκη να ληφθούν αυστηρά μέτρα με βάση την αρχή της πρόληψης…

Η Οικολογία προωθεί μια κοινωνία χαμηλών εισροών και εκροών των υπαρχόντων πόρων, προωθεί τη μακροβιότητα των προϊόντων, μετατρέπει τα απόβλητα σε παραγωγική δύναμη. Η σύγχρονη οικολογική σκέψη επιδοκιμάζει ένα άλλο εργαλείο για την εκτίμηση της προόδου ή οπισθοχώρησης της κοινωνίας, που είναι το εναλλακτικό ΑΕΠ: Το ΑΕΠ που δηλώνει τον πραγματικό βαθμό ευημερίας, τον πραγματικό βαθμό ικανοποίησης ή δυσαρέσκειας μέσα στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον.

Η Οικολογία δεν είναι απλός περιβαλλοντισμός, αλλά διεκδικεί αλλαγή του τρόπου ζωής και του πολιτικού συστήματος: διεκδικεί τη σοσιαλιστική αλλαγή. Οι επιδιώξεις αυτές μπορεί να υπηρετηθούν από εργασία μικρότερης διάρκειας, αλλά περιβαλλοντικής και κοινωνικής ευθύνης. Από αυτή την άποψη, έχουμε να διδαχτούμε πολλά από ανθρώπους όπως ο Ραλφ Νέιντερ ή ο Αντρέ Γκορζ, που υποστήριξαν όχι μόνο την αναδιανομή του εισοδήματος προς όφελος της εργατικής τάξης αλλά και τα αιτήματα ποιότητας ζωής της κοινωνίας.

Στην Ελλάδα πάντως έχουμε ένα μεγάλο παράδειγμα ανικανότητας της εργατικής τάξης να συμβιώσει με την ποιότητα ζωής – το παράδειγμα των χρυσωρυχείων της Χαλκιδικής: Εκεί δοκιμάστηκε η συμπεριφορά της εργατικής τάξης σε ένα καθεστώς εργασίας «χρυσοφόρο», που ήταν όμως καταστρεπτικό για τη φύση και ολέθριο για την κοινωνία.

Οι απόψεις των οικολόγων υποστηρίζουν ένα πολιτιστικό ήθος με απομάκρυνση από όσα βάρβαρα έθιμα είναι κληρονομημένα, όπως είναι οι ταυρομαχίες, το κυνήγι της αλεπούς, ο αγώνας μεταξύ χωριών με φωτοβολίδες, οι μπασκετικοί και ποδοσφαιρικοί «θρίαμβοι», η άσκηση βίας από τη μια στην άλλη ομάδα. Η Ριζοσπαστική Οικολογία δεν μπορεί παρά να αντιμάχεται το πνεύμα του λυσσώδους ανταγωνισμού και ταυτόχρονα να μην αποδοκιμάζει τους «μεγαλειώδεις» αθλητικούς θριάμβους και τα ιδεολογήματα της αθλητικής αρένας.

Η Ριζοσπαστική Οικολογία δεν μπορεί να υποστηρίζει παρά τρόπους ψυχαγωγίας που ταιριάζουν στην ανθρώπινη ύπαρξη, με απομάκρυνση από τα βάναυσα σπορ. Έναν τρόπο ζωής που αντιτίθεται στο πνεύμα του εύκολου κέρδους, που είναι σε άμεση αντίθεση με τη λογική του τζόγου.

Σε γενικές γραμμές: Η Οικολογία συντάσσεται με μια Αριστερά που μπορεί να είναι δύναμη αλλαγής της «υπάρχουσας κατάστασης πραγμάτων», όμως ταυτόχρονα μπορεί να είναι και δύναμη συντήρησης – της φύσης, του τοπίου, της γενετικής ποικιλότητας, των ήπιων εξελικτικών διαδικασιών, των κοινοτικών δομών.

Η Οικολογία επομένως είναι προοδευτική αλλά και συντηρητική!

* Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας

Διαβάστε επίσης

Κλιματική αλλαγή: «Ξεσπιτώνονται» οι καρχαρίες λόγω παγκόσμιας υπερθέρμανσης

SOS για τις πεταλούδες – Μειώνεται δραματικά ο πληθυσμός τους

Λειψυδρία: Δραματική κατάσταση για τον μισό παγκόσμιο πληθυσμό και ελληνικοί φόβοι για μόλυνση στα επόμενα δύο χρόνια