Τον 21ο αιώνα, το διαστημικό ταξίδι παύει να είναι αποκλειστικό προνόμιο επιστημόνων και κοσμοναυτών και γίνεται πεδίο προβολής και διασκέδασης για celebrities και εκατομυριούχους. Το 11λεπτο ταξίδι των 6 διάσημων γυναικών με τον πύραυλο της Blue Origins, ιδιοκτησίας του Τζεφ Μπέζος μπορεί από μερίδα της showbiz και του διαδικτύου να εκλήφθηκε ως μια δυναμική δράση ορατότητας του γυναικείου φύλου σε έναν ταχύτατα αναπτυσσόμενο τεχνολογικό κλάδο, αλλά στην πραγματικότητα επισφραγίζει την μετάβαση στην εποχή του “διαστημικού τουρισμού”, τις εμπειρίες του οποίου θα μπορούν να ζήσουν μόνο τα υψηλότατα στρώματα της οικονομικής πυραμίδας.

Στην πραγματικότητα τα πρώτα βήματα την παρουσία των γυναικών στο διάστημα έγιναν 62 χρόνια πριν, από μια γυναίκα που αναφέρεται συχνά τα τελευταία 24ωρα χωρίς να γίνεται ιδιαίτερη μνεία στα κίνητρα, τις ιδέες αλλά και το πλαίσιο στο οποίο αυτή λειτούργησε.

Και αυτή δεν είναι άλλη από την Βαλεντίνα Τερέσκοβα.

Από το εργοστάσιο στο διάστημα

Η Βαλεντίνα, μια ορφανή κόρη ενός ήρωα του Σοβιετοφινλανδικού πολέμου και μιας εργάτριας υφαντουργίας, γεννημένη σε ένα χωριό της κεντρικής Ρωσίας, παρατάει πρόωρα το σχολείο για να εργαστεί και αυτή το τοπικό εργοστάσιο.

Το ενδιαφέρον της για τον κόσμο των πτήσεων φάνηκε από αρκετά νεαρή ηλικία καθώς εντάχθηκε σε μια τοπική λέσχη αλεξιπτωτιστών. Στην αρχή ήταν πολύ διστακτική όπως πολλές γυναίκες της λέσχης. Στα απομνημονεύματα της της, Stars Are Calling, θα γράψει “Δεν πίστευα πολύ στις ικανότητές μου – φαινόταν ότι αυτό το άθλημα απαιτούσε θάρρος και δημιουργήθηκε για ανθρώπους με μεγάλη θέληση“. Τελικά το πρώτο της άλμα το έκανε πριν καν της το υποδείξει ο εκπαιδευτής της.

Η Τερέσκοβα πληρούσε όλες τις προδιαγραφές για το Σοβιετικό Διαστημικό Πρόγραμμα. Εργάτρια, με πατέρα ήρωα πολέμου, μέλος της Κομσομόλ και όλα τα σωματικά προαπαιτούμενα. Έτσι επιλέχθηκε μεταξύ 400 υποψηφίων για την πτήση του Βοστόκ 6, δίνοντας της το 1963 τον τίτλο της πρώτης γυναίκες που ταξίδεψε στο διάστημα ύστερα από την απόλυτα επιτυχημένη πτήση 71 ωρών και 48 περιστροφών γύρω από την Γη.

Οι Σοβιετικοί, στην καρδιά του Ψυχρού Πολέμου, είχαν καταφέρει έτι μια φορά να πάρουν το προβάδισμα στη μάχη του διαστήματος, όπως την πρώτη επιτυχημένη εκτόξευση δορυφόρου, του Σπούτνικ 1, στις 4 Οκτωβρίου 1957 την πρώτη αποστολή ανθρώπου, του Γιούρι Γκαγκάριν, στο διάστημα με τροχιακή πτήση του Vostok 1 στις 12 Απριλίου 1961.

Με αυτό της το επίτευγμα, η ΕΣΣΔ έστειλε εμπράκτως ηχηρό μήνυμα της ισότητας των φύλων σε όλους τους τομείς, θεμελιώδη αξία στην οποία βασίστηκε το σοβιετικό οικοδόμημα.

Ο αντίκτυπος στο statusquo της Δύσης

Την ίδια ώρα, στο αντίπαλο στρατόπεδο, αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών, το χάσμα μεταξύ των φύλων φαινόταν ανυπέρβλητο. Τον ίδιο ακριβώς μήνα της πτήσης της Τερέσκοβα, τον Ιούνιου του 1963 η ΝΑSA πρότεινε 4 υποψήφιες γυναίκες για το διαστημικό της πρόγραμμα. Καμία όμως δεν πέρασε τον δεύτερο γύρο αξιολογήσεων.

Για να δικαιολογηθεί στη διεθνή κοινή γνώμη, ο αμερικανικός τύπος κάνει λόγο για “επικοινωνιακά τεχνάσματα” από το σοβιετικό αντίπαλο δέος. Προσπαθεί να απαξιώσει την Βαλεντίνα γράφοντας πως απλώς επέβαινε στο σκάφος, πως δεν ήταν επαρκώς καταρτισμένη και πως αντιμετώπισε πολλά προβλήματα, όπως ναυτία και αποπροσανατολισμό. Η ιδέα μιας γυναίκας στο διάστημα κάνει αξιωματούχους της NASA να νιώθουν “άρρωστοι” λόγω της «φυσικής έλλειψης προσόντων».

Το περιοδικό LIFE δίνει το στίγμα της χαώδους πολιτιστικής διαφοράς ΗΠΑ και ΕΣΣΔ παρουσιάζοντας την Τερέσκοβα ως μια γαλανομάτα ξανθιά με νέο χτένισμα, εστιάζοντας στην εμφάνιση της, αφού έχει σπάσει τα αμερικανικά στερεότυπα για τις σοβιετικές γυναίκες που θεωρούνται “άχαρες, άμορφες και ανέραστες”.

“Woman in Space” αλλά όχι στη ΝASA

Η αλήθεια είναι πως με την δημιουργία της η ΝASA δεν απέκλεισε ρητώς τις γυναίκες από την υποβολή αιτήσεων για τα προγράμματα της, αλλά αυτό συνέβαινε τεχνηέντως λόγω της απαίτησης όλοι οι αιτούντες να είναι πιλότοι στρατιωτικών αεροσκαφών, μια ειδίκευση από την οποία αποκλείονταν οι γυναίκες.

Τον αποκλεισμό αυτόν προσπάθησε να σπάσει ο Δρ William Randall Lovelace, προτείνοντας στην Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ πως ίσως οι γυναίκες θα ήταν ιδανικότερη επιλογή για τις θέσεις των αστροναυτών λόγω του χαμηλότερου σωματικού βάρους τους και των λιγότερων απαιτήσεων τους σε οξυγόνο. Αφού δεν βρέθηκε ανταπόκριση από την Αεροπορία, ο Lovelace ανέπτυξε το δικό του πρόγραμμα στην ιδιωτική κλινική του στην Αλμπουκέρκη με τίτλο “Woman in Space“.

Παρά την επιτυχία δεκατριών γυναικών σε επίπονες σωματικές και ψυχολογικές εξετάσεις, παρόμοιες αυτών του διάσημου Project Mercury, η ΝASA δεν ενέκρινε την συμμετοχή τους και έτσι επιλέχθηκε το αμιγώς ανδρικό πλήρωμα “Mercury 7” έναντι του γυναικείου “Mercury 13“, όρος που επινοήθηκε αργότερα.

Η προσπάθεια του Δρ Lovelace θα λάβει ξανά δημοσιότητα με το ταξίδι της Τερέσκοβα. Η συγγραφέας και σύζυγος του εκδότη του «LIFE» Clare Boothe Luce θα γράψει ένα άρθρο στο οποίο θα κατακρίνει την NASA για τις επιλογές της αναρτώντας για πρώτη φορά τις φωτογραφίες των 13 δοκίμων και σχολιάζοντας θετικά τον κοινωνικό μετασχηματισμό που επιχειρούσε η ΕΣΣΔ.

Η πιλότος Jerrie Cobb που πρωταγωνίστησε στο πρόγραμμα του WOMAN IN SPACE θα δηλώσει πως ήταν μια ευκαιρία για της ΗΠΑ να στείλουν πρώτες μια γυναίκα στο διάστημα.

Τελικά η πρώτη Αμερικανή γυναίκα αστροναύτης θα γίνει η Sally Kristen Ride to 1983 στην πτήση του διαστημικού λεωφορείου Τσάλεντζερ, 20 ολόκληρα χρόνια μετά την αποστολή της Βαλεντίνα Τερέσκοβα. Η Ride είναι η τρίτη γυναίκα που ταξίδεψε στο διάστημα καθώς έναν χρόνο πριν, το 1982 τον τίτλο της δεύτερης αστροναύτισσας κατέκτησε η Σοβιετική Σβετλάνα Σαβίτσκαγια.

Η ηρωϊδα της Σοβιετικής Ένωσης

Πολιτικός, μηχανικός, διδάκτωρ, πτέραρχος. Πολλοί είναι οι τίτλοι που θα συνοδεύσουν την κατοπινή πορεία της Τερέσκοβα. Όλοι όμως επισκιάζονται από αυτόν της “Ηρωϊδας της Σοβιετικής Ένωσης“. Η Βαλεντίνα έχοντας πλέον κλείσει τα 88 της χρόνια έχει δει το πρόσωπο της να γίνεται προτομή, νόμισμα, χαρτόσημο ακόμη και μπάμπουσκα. Ένα πρόσωπο στο οποίο οι γυναίκες όλου του κόσμου βλέπουν το διαρκές για ισότητα των φύλων και κοινωνική δικαιοσύνη. Ένα πρόσωπο που έσπασε τα δεσμά της πατριαρχίας και απέδειξε περίτρανα πως το φύλο δεν περιορίζει ούτε τα όνειρα ούτε τις κατακτήσεις. Μια εργάτρια που έγινε κοσμοναύτης, μια λαϊκή γυναίκα που τόλμησε πέραν των ορίων της εποχής της. Με μοναδικά της κίνητρα την επιστημονική πρόοδο, την εθνική υπερηφάνεια και την γυναικεία χειραφέτηση

Χωρίς τον δικό της αγώνα δεν θα ήταν δεδομένο να μιλάμε σήμερα για ένα ταξίδι αναψυχής αποκλειστικά για γυναίκες, όποια και εάν είναι τα δικά τους κίνητρα.

Διαβάστε επίσης:

Η μπάλα είναι στο γήπεδο της Κίνας για τις εμπορικές συνομιλίες λέει ο Λευκός Οίκος

Η μπάλα είναι στο γήπεδο της Κίνας για τις εμπορικές συνομιλίες λέει ο Λευκός Οίκος

Και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ στο στόχαστρο του Τραμπ: Έρχονται δραστικές περικοπές στον προϋπολογισμό του