Προβληματισμό και αίσθηση αμηχανίας προκάλεσαν στην κοινωνία και στην αγορά τα πρόσφατα κυβερνητικά μέτρα για τη στήριξη χαμηλοσυνταξιούχων και ενοικιαστών. Παρά την ανάγκη ενίσχυσης ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, η επανάληψη του ίδιου μοντέλου, δηλαδή μιας καθαρά επιδοματικής προσέγγισης, γεννά εύλογες απορίες και πολιτικά ερωτήματα. Η ειδοποιός διαφορά αυτή τη φορά είναι ότι τα μέτρα δεν έχουν έκτακτο αλλά μόνιμο χαρακτήρα. Ωστόσο, το θεμελιώδες πρόβλημα παραμένει: δεν συνιστούν στρατηγική ανακούφισης μέσω αναπτυξιακών εργαλείων, αλλά προσωρινή ανακύκλωση πλεονασμάτων.

Το ερώτημα που τίθεται είναι απλό αλλά κρίσιμο: μπορεί η οικονομία να διανέμει πλεονάσματα όταν αυτά δεν προκύπτουν από υγιή αναπτυξιακή δυναμική, αλλά από περιορισμό δημόσιων δαπανών, συγκυριακή αύξηση εσόδων από φόρους και αυξημένα έσοδα λόγω πληθωρισμού; Και κυρίως, ποια είναι τα όρια αυτής της πολιτικής;

Το «θαύμα» του πλεονάσματος και οι σκιές του

Η δημοσιονομική επίδοση της κυβέρνησης χαρακτηρίστηκε από μία θεαματική μεταβολή. Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, ο τότε υπουργός Οικονομικών και νυν αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κωστής Χατζηδάκης, κατά την τελετή παράδοσης-παραλαβής, είχε κάνει λόγο για υπέρβαση του στόχου για πρωτογενές πλεόνασμα από το 2,5% στο 3,5% και για μετατροπή του εκτιμώμενου ελλείμματος 0,7% σε καθαρό πλεόνασμα 0,3%. Σήμερα, οι νέοι υπολογισμοί δείχνουν ότι το πρωτογενές πλεόνασμα ανήλθε τελικά στο 4,8% του ΑΕΠ, μια απόκλιση σχεδόν 92% από τον αρχικό στόχο.

Πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες υπερβάσεις των τελευταίων δεκαετιών. Σε απόλυτους αριθμούς, αυτό σημαίνει ότι το δημόσιο κατέγραψε πρωτογενές πλεόνασμα 11,4 δισ. ευρώ, αντί των αναμενόμενων 5,9 δισ., δηλαδή 5,5 δισ. επιπλέον. Και το ερώτημα είναι διπλό: πώς δημιουργήθηκε αυτό το πλεόνασμα και γιατί διανέμεται με αυτόν τον τρόπο;

Οι παράγοντες που το επηρέασαν

1. Περιορισμός φοροδιαφυγής: Αναμφίβολα, η διασύνδεση των POS με τις ταμειακές μηχανές συνέβαλε στην αποκάλυψη φορολογητέας ύλης που μέχρι πρότινος διέφευγε. Πρόκειται για μια μεταρρύθμιση που είχε καθυστερήσει σημαντικά, αλλά άρχισε να αποδίδει. Ωστόσο, το μέγεθος της συμβολής της στο τελικό πλεόνασμα παραμένει ασαφές.
2. Ανάπτυξη και αύξηση φορολογικής βάσης: Η αύξηση του ΑΕΠ και της απασχόλησης οδήγησε σε μεγαλύτερα φορολογικά έσοδα. Η έλλειψη προσωπικού σε αρκετούς κλάδους αύξησε τους μισθούς, ενώ αρκετοί συνταξιούχοι επανήλθαν στην αγορά εργασίας, ενισχύοντας την εισοδηματική βάση του κράτους.
3. Περιορισμός κρατικών δαπανών: Η μείωση των λειτουργικών εξόδων και η συγκράτηση των δημοσίων δαπανών συνέβαλαν καθοριστικά στο τελικό αποτέλεσμα. Όμως εδώ τίθεται ένα νέο ερώτημα: οι περικοπές αυτές ήταν στρατηγικές ή απλώς αποτέλεσμα αναβολών αναγκαίων επενδύσεων;

Πλεόνασμα χωρίς αναπτυξιακή προοπτική;

Το μέγεθος της υπέρβασης είναι εντυπωσιακό – σχεδόν 2,3 δισ. ευρώ ανά μία ποσοστιαία μονάδα του ΑΕΠ. Για να γίνει αντιληπτό: αν ο Ειδικός Φόρος Κατανάλωσης στα καύσιμα είχε καταργηθεί, η βενζίνη θα μπορούσε να πωλείται προς 1 ευρώ το λίτρο και το πετρέλαιο κίνησης στα 0,80 ευρώ. Κι ακόμη θα περίσσευαν πάνω από 1,3 δισ. ευρώ. Η ίδια υπέρβαση αντιστοιχεί σε δύο φορές τον ΕΝΦΙΑ και ακόμη περισσεύουν 700 εκατ. ευρώ.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι γιατί αυτός ο δημοσιονομικός χώρος δεν αξιοποιείται για στοχευμένες ελαφρύνσεις – όπως μείωση ΦΠΑ ή μείωση ΕΦΚ. Η επιμονή στην επιδοματική λογική, ακόμη και με τον μανδύα της «στοχευμένης ενίσχυσης», στερεί από την οικονομία αναπτυξιακή προοπτική.

Η επιδοματική πολιτική σε περίοδο υψηλών πλεονασμάτων ενδέχεται να προσφέρει βραχυπρόθεσμα οφέλη, κυρίως πολιτικής φύσης. Όμως, μεσοπρόθεσμα, εδραιώνει μια κουλτούρα εξάρτησης και αναμονής προσωρινών λύσεων. Σε ένα περιβάλλον που απαιτεί σοβαρές επενδύσεις, αύξηση παραγωγικότητας και ενίσχυση της επιχειρηματικής δραστηριότητας, η διαχείριση του πλεονάσματος οφείλει να στοχεύει σε βιώσιμα αποτελέσματα – και όχι σε επικοινωνιακές κινήσεις.

Δεν είναι αρνητικό γεγονός το ότι υπάρχουν δημοσιονομικά περιθώρια. Το αντίθετο: πρόκειται για ένδειξη σταθερότητας και αξιοπιστίας. Όμως, η αξιοποίησή τους με τρόπο περιοριστικό, χωρίς όραμα και χωρίς δομικό χαρακτήρα, μετατρέπει την ευκαιρία σε χαμένη υπόθεση. Οι κοινωνίες δεν αλλάζουν με επιδόματα. Αλλάζουν με επενδύσεις, θέσεις εργασίας και ουσιαστική βελτίωση του διαθέσιμου εισοδήματος. Και προς αυτή την κατεύθυνση, οφείλει η κυβέρνηση να κινηθεί με σοβαρότητα και σχέδιο.

Διαβάστε επίσης:

ΣτΕ: Παράνομη η εγκύκλιος της ΑΔΑΕ για τη φορολόγηση των Airbnb, αλλά θα αποφανθεί η Ολομέλεια

Το ΔΝΤ μειώνει τις προβλέψεις για την ανάπτυξη των ΗΠΑ στο 1,8% από 2,7%, επικαλούμενο τις εμπορικές εντάσεις

ΤτΕ: Αυξημένη κατά 5,4% η τουριστική κίνηση στο δίμηνο Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου 2025