Στον 19ο αιώνα γεννήθηκε η θεωρία του σοσιαλισμού. Οι εξελίξεις στον τρόπο παραγωγής και οι νέες απαιτήσεις στην οργάνωση και λειτουργία της κοινωνίας έφεραν στο προσκήνιο νέες ιδέες που συγκρότησαν θεωρίες οι οποίες είχαν απώτερο στόχο τους τη βελτίωση των συνθηκών ζωής των ανθρώπων. Ο σοσιαλισμός ως όρος γεννήθηκε στην Ευρώπη και από εκεί πέρασε γρήγορα στις ΗΠΑ. Κοινός τόπος όλων των πρωτοπόρων σοσιαλιστών ήταν η επιρροή τους από τη Γαλλική Επανάσταση. Με εργαλείο την επιστήμη και τα επιτεύγματα της τεχνολογίας, προσδοκούσαν να οργανώσουν την κοινωνία σε δικαιότερες βάσεις, πράγμα που θα έκανε τη ζωή πολύ πιο υποφερτή από ό,τι έως τότε είχε καταφέρει να την κάνει η ανθρωπότητα. Η πρώτη εμφάνιση του όρου «σοσιαλισμός» έχει καταγραφεί το 1832 στην εφημερίδα «Le Globe» προκειμένου να εκφραστούν οι πολιτικές απόψεις του Ανρί ντε Σαιν-Σιμόν. Η Ιστορία έχει καταγράψει ως πρώτους οραματιστές ουτοπικούς σοσιαλιστές τον Σαρλ Φουριέ, τον Ανρί ντε Σαιν-Σιμόν και τον Ρόμπερτ Όουεν.

Στη χώρα μας οι πρώτες ευρωπαϊκές σοσιαλιστικές ιδέες εισήχθησαν την εποχή του Όθωνα από Γάλλους πολιτικούς πρόσφυγες. Ο πιο γνωστός σε μας είναι ο Γουσταύος Εϊχτάλ. Ωστόσο, από ελληνικής πλευράς εισηγητές των απόψεων αυτών μπορούν να θεωρηθούν και κάποια πρόσωπα προερχόμενα από τον παρισινό κύκλο του Κοραή, όπως ο Φραγκίσκος Πυλαρινός και ο Παναγιώτης Σοφιανόπουλος. Ένας από τους πρώτους Έλληνες που έσπευσε να ενστερνιστεί αυτές τις καινοφανείς ιδέες υπήρξε και ο Σταύρος Καλλέργης, ένας πρωτοπόρος κοινωνικός αγωνιστής που θα μπορούσε να θεωρηθεί πρόδρομος του εργατικού κινήματος.

Από την Κρήτη στην Αθήνα

Ο Σταύρος Καλλέργης οραματίστηκε μια κοινωνία όπου «…παν άτομον διά της τριώρου εργασίας του ημερησίως θα απολαμβάνει δικαιωματικώς όλων των απολαύσεων και των αγαθών, άτινα απολαμβάνουσι σήμερον άτομα τινά αποκαλούμενα πλούσιοι».

Γεννήθηκε στο Χουμέρι Μυλοποτάμου Κρήτης το 1865 και καταγόταν από ιστορική γενιά, μια και η φύτρα του κρατούσε από παλιό βυζαντινό σόι. Ήταν ο δευτερότοκος γιος του Γεωργίου Καλλέργη, που υπήρξε οπλαρχηγός, διοικητής της επαρχίας Μυλοποτάμου. Ωστόσο, ο Σταύρος δεν έζησε στην Κρήτη τα πρώτα χρόνια της ζωής του, γιατί ο πατέρας του, ο καπετάν Γιώργης Καλλέργης πολέμησε το 1866 στο Αρκάδι, με αποτέλεσμα να επικηρυχτεί. Μετά το Ολοκαύτωμα, αναγκάστηκε να μαζέψει την οικογένειά του και να μετακομίσει στην Αθήνα. Εκεί, μάλιστα, κατάφερε να προσληφθεί τιμητικά στο Παλάτι έπειτα από ενέργειες ενός συγγενικού του προσώπου που ήταν υπασπιστής του βασιλιά Γεωργίου Α΄. Ο μικρός Σταύρος μεγάλωσε με αστικό τρόπο – όπως επέβαλλε το περιβάλλον της Αυλής. Όταν ενηλικιώθηκε, γράφτηκε στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου – και ενεργοποιήθηκε, καθώς φαίνεται, στο φοιτητικό κίνημα –, για να την εγκαταλείψει σύντομα παρασυρμένος από τα ενδιαφέροντά του για τις «εγκυκλοπαιδικές μελέτες» και τις πρώτες σοσιαλιστικές ιδέες που τον συνεπήραν. Αποτέλεσμα της φοιτητικής του δράσης υπήρξε η δυσμένεια του βασιλιά απέναντι στον πατέρα του. Ο Γιώργης Καλλέργης υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει το Παλάτι και να επιστρέψει στην Κρήτη. Τότε, ως νεαρός φοιτητής, ο Σταύρος συμμετείχε ενεργά στην οργάνωση της πρώτης σημαντικής σπουδαστικής διαδήλωσης, όπου τέθηκαν βασικά ζητήματα παιδείας. Οι φοιτητές συγκεντρώθηκαν έξω από το παλάτι με πανό που έγραφαν, μεταξύ άλλων, συνθήματα όπως «Δωρεάν Παιδεία», «Ισότης», «Αδελφότης» και «Κοινοκτημοσύνη».

Η διάδοση των νέων σοσιαλιστικών ιδεών υπήρξε εντυπωσιακή και ήδη ο Καλλέργης από το 1880 δρούσε συστηματικά σε αυτήν την κατεύθυνση. Γνώστης των παγκόσμιων εξελίξεων, ο Καλλέργης ήταν ενήμερος των αποφάσεων της Β΄ Διεθνούς το 1889, όταν ύστερα από πρόταση της αμερικανικής αντιπροσωπείας αποφασίστηκε να εορτάζεται σε όλα τα κράτη (ώστε να αποκτήσει το μήνυμα οικουμενικότητα) η 1η Μαΐου, όχι ως μέρα των λουλουδιών, αλλά ως μέρα αφιερωμένη στην εργατική τάξη, ως μέρα που θα τιμούσε και θα θύμιζε στους εργαζομένους όλου του κόσμου τους απεργούς που δολοφονήθηκαν στο Σικάγο την 1η Μαΐου 1886. Η μέρα αυτή έπρεπε να γίνει σύμβολο των αγωνιστικών διεκδικήσεων, των αιτημάτων της εργατικής τάξης. Έτσι, ο Καλλέργης, θέλοντας να συντονιστεί με τις διεθνείς εξελίξεις στον χώρο του Εργατικού Κινήματος, ιδρύει στην Αθήνα, την 1η Μαΐου 1890, τον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο. Ο σύλλογος αυτός θεωρείται ο πρώτος οργανωμένος, και μαζικός φορέας σοσιαλιστικών ιδεών. Τα εγγεγραμμένα μέλη του ξεπερνούν τα 200 άτομα και ήταν κυρίως φοιτητές, νέοι και εργάτες. Πρόκειται για έναν σύλλογο που έχει παραρτήματα και σε διάφορες άλλες πόλεις της Ελλάδας πέραν των Αθηνών, έναν σύλλογο που κάνει τον Καλλέργη να δηλώσει υπερήφανα ότι «είναι ο πρώτος Σύλλογος εν Ελλάδι και Τουρκία με καθαρόν και απευθείας σοσιαλιστικόν πρόγραμμα».

Ο πρώτος μαζικός εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε το 1893. Την πρωτοβουλία, την οργάνωση και την εκτέλεση ανέλαβε ο Σταύρος Καλλέργης. Στον εορτασμό, που έγινε στο σημείο όπου ανεγέρθηκε λίγα χρόνια αργότερα το Παναθηναϊκό Στάδιο, έλαβαν μέρος πάνω από 500 άνθρωποι, αριθμός σημαντικός για τα δεδομένα της εποχής. Στο πλήθος μίλησε ο Σταύρος Καλλέργης, και μετά το πέρας της ομιλίας του πρότεινε να υπογραφεί ψήφισμα προκειμένου να επιδοθεί στη Βουλή. Ο Καλλέργης με το ψήφισμα ανά χείρας έφτασε στη Βουλή, ωστόσο ο πρόεδρος του Κοινοβουλίου αρνήθηκε να το παραλάβει. Τότε το διάβασε από τα θεωρεία της Βουλής, με αποτέλεσμα να συλληφθεί και να του επιβληθεί για την πράξη του ποινή φυλάκισης 12 ημερών. Η Πρωτομαγιά του επόμενου έτους υπήρξε πιο μαζική, αλλά και οι αρχές δεν έμειναν παρατηρητές των γεγονότων και προέβησαν σε συλλήψεις. Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν και ο Καλλέργης, ο οποίος, αφού δικάστηκε και αθωώθηκε, κατέφυγε στο Παρίσι, όπου γνωρίστηκε με τον Ζαν Ζωρές, τον Εμίλ Ζολά, τον Πιοτρ Κροπότκιν. Στην Αθήνα επέστρεψε έναν χρόνο αργότερα.

Οι τελευταίες αναλαμπές

Η έντονη πολεμική που δέχτηκε από πρώην συνεργάτες του, τον οδήγησε στα πατρογονικά εδάφη. Στην Κρήτη, ο Καλλέργης δεν έμεινε ανενεργός. Εξελέγη πληρεξούσιος της Κρητικής Πολιτείας και έθεσε υποψηφιότητα για βουλευτής Ρεθύμνου. Ωστόσο, έπειτα από τρεις απόπειρες δολοφονίας σε βάρος του, αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Αθήνα, όπου επιχείρησε ανεπιτυχώς να επανεκδώσει την εφημερίδα «Σοσιαλιστής». Από το 1905, τον ξαναβρίσκουμε στην Κρήτη, με την οικογένεια που στο μεταξύ είχε κάνει, να ζει σε δραματική ένδεια, μια και είχε ξοδέψει όλη την πατρική περιουσία για την προώθηση του σοσιαλισμού στην Ελλάδα.

Διαβάστε επίσης:

Πάπας Φραγκίσκος: Η κληρονομιά ενός ταπεινού μεταρρυθμιστή

Ποιες είναι οι σπάνιες γαίες της Ουκρανίας και τι γνωρίζουμε για τη συμφωνία με τις ΗΠΑ – «Ιστορική», αλλά η Ρωσία ελέγχει το 40% των ορυκτών

Κωνσταντινούπολη: 384 συλλήψεις, μεταξύ τους 9 δικηγόροι – Πάνω από 50.000 αστυνομικοί στους δρόμους για την Πρωτομαγιά