Καθώς το κόστος των φυτοφαρμάκων εκτοξεύεται και η πίεση στους αγρότες αυξάνεται, η μαύρη αγορά απαγορευμένων σκευασμάτων ανθεί στην ελληνική ύπαιθρο. Παράνομα, φθηνά και επικίνδυνα φυτοφάρμακα ψεκάζονται σε χωράφια της Θεσσαλίας, θέτοντας σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία, το περιβάλλον και την ίδια την υπόσταση της αγροτικής παραγωγής στην Ευρώπη, γράφει το ειδησεογραφικό πρακτορείο Reuters σε δημοσίευμά του.

Καθώς το κόστος ψεκασμού των καλλιεργειών με φυτοφάρμακα γίνεται ολοένα και πιο ακριβό, οι αγρότες στον αγροτικό πυρήνα της Ελλάδας στρέφονται σε μια φθηνότερη εναλλακτική: υγρά μέσα σε πλαστικά μπουκάλια χωρίς ετικέτα, που διακινούνται λαθραία μέσω ξηράς και θάλασσας.

Τα προϊόντα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά, όπως ανέφεραν δώδεκα αγρότες από τον κάμπο της Θεσσαλίας. Είναι όμως και δυνητικά πιο επικίνδυνα: εργαστηριακές αναλύσεις που κοινοποιήθηκαν στο Reuters δείχνουν ότι τα μπουκάλια περιέχουν φυτοφάρμακα που έχουν απαγορευτεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και αρκετά χρόνια λόγω υποψιών ότι ενέχουν κινδύνους για τον άνθρωπο ή το περιβάλλον.

Η κατάσταση στην Ελλάδα, όπως την περιγράφουν αγρότες, αιρετοί αξιωματούχοι, στελέχη της αστυνομίας και ειδικοί της βιομηχανίας φυτοπροστασίας, αντανακλάται σε ολόκληρη την ΕΕ, όπου οι αρχές δηλώνουν ότι η χρήση απαγορευμένων και παραποιημένων φυτοφαρμάκων είναι υψηλότερη από ποτέ.

Αυτό συμβαίνει ενώ η Ένωση επιδιώκει τη μείωση ακόμα και της νόμιμης χρήσης γεωργικών βοηθημάτων στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης.

Τουλάχιστον το 14% των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται σήμερα στα χωράφια της ΕΕ είναι παράνομα, ποσοστό αυξημένο από περίπου 10% το 2015, σύμφωνα με δεδομένα της ΕΕ. Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, το ποσοστό αυτό φτάνει το 25%, σύμφωνα με τον Ελληνικό Σύνδεσμο Φυτοπροστασίας (ΕΣΥΦ), που εκπροσωπεί τις εταιρείες φυτοφαρμάκων στη χώρα.

Ένα ρεκόρ 2.040 τόνων παράνομων φυτοφαρμάκων κατασχέθηκε από την αστυνομία στην Ευρώπη το 2022 — το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία από επιχείρηση της Europol σε όλη την ΕΕ — τέσσερις φορές περισσότερα από το 2019.

Το πρόβλημα είναι πιθανώς ακόμα μεγαλύτερο, καθώς μεγάλο μέρος της διακίνησης περνά απαρατήρητο, σύμφωνα με τις αρχές στην Ελλάδα και σε βασικούς γεωργικούς παραγωγούς της Ευρώπης όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Ισπανία.

«Αυτό αποτελεί διαχρονικό πρόβλημα», δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής απαντώντας σε ερωτήσεις του Reuters.

Η αντιμετώπιση της λαθρεμπορίας εναπόκειται στα κράτη μέλη, ωστόσο η Επιτροπή εργάζεται για την επιτάχυνση της έγκρισης νέων ουσιών, ώστε οι αγρότες να μπορούν να καταπολεμούν νόμιμα τα παράσιτα, πρόσθεσε ο εκπρόσωπος.

Ο Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Κώστας Τσιάρας δήλωσε στο Reuters ότι η Ελλάδα εργάζεται για την προστασία της δημόσιας υγείας, την υποστήριξη των αγροτών και την προώθηση ασφαλούς, νόμιμης γεωργικής παραγωγής.

«Η καταπολέμηση της παρανομίας αποτελεί προτεραιότητα για εμάς», είπε.

Απειλή για τη διαβίωση οι τιμές των φυτοφαρμάκων

Οι Έλληνες αγρότες είναι ευάλωτοι στην παράνομη διακίνηση φυτοφαρμάκων εξαιτίας των συνεχιζόμενων επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης του 2010-2018 και της κλιματικής αλλαγής, η οποία έχει ξεράνει τα εδάφη τους και έχει προκαλέσει εξάρσεις παρασίτων.

Τα φυτοφάρμακα μπορεί να φτάνουν έως και το 50% του ετήσιου κόστους, όπως ανέφεραν κάποιοι αγρότες. Ένα λίτρο ενός δημοφιλούς εντομοκτόνου στην Ελλάδα κοστίζει έως 380 ευρώ. Στην μαύρη αγορά, ένα παραποιημένο προϊόν κοστίζει 200-230 ευρώ, πρόσθεσαν.

Οι υψηλές τιμές απειλούν τα μέσα διαβίωσης στη Θεσσαλία, ένα σημαντικό αγροτικό κέντρο στην κεντρική Ελλάδα που παράγει μήλα, αμύγδαλα, δημητριακά και βαμβάκι. Περιβόλια στην περιοχή έχουν εγκαταλειφθεί καθώς οι αγρότες αναζητούν εργασία αλλού.

«Για να επιβιώσει, πρέπει ο αγρότης να γίνει εγκληματίας;» αναρωτήθηκε ο Γιώργος Ζέικος, τέταρτης γενιάς μηλοπαραγωγός και επικεφαλής συνεταιρισμού στο χωριό Αγιά.

«Άλλο να παραβαίνεις τον νόμο για το κέρδος, κι άλλο για να επιβιώσεις.»

Ο Ζέικος δήλωσε ότι έχει αρνηθεί προτάσεις χρήσης παράνομων φυτοφαρμάκων. Όμως αγρότες από έξι χωριά της θερμής πεδιάδας ανέφεραν ότι οι ίδιοι ή συγγενείς/γειτονές τους έχουν δοκιμάσει τα προϊόντα.

Ένας άλλος πειρασμός είναι η αντιληπτή αποτελεσματικότητα των παράνομων φυτοφαρμάκων.

Κατά τη διάρκεια διαλείμματος από τα χωράφια, αγρότες στο βαμβακοπαραγωγικό χωριό Μεταμόρφωση ανέφεραν πως τα παλαιότερα, πλέον απαγορευμένα, φυτοφάρμακα ήταν τόσο ισχυρά που τα πουλιά δεν πετούσαν πάνω από τα χωράφια μετά τον ψεκασμό. Σήμερα, όπως είπαν, εφαρμόζουν διπλή δόση από τα νόμιμα προϊόντα.

Ο Γιώργος Ποντίκας, πρόεδρος του ΕΣΥΦ, απέρριψε τους ισχυρισμούς των αγροτών ότι τα φυτοφάρμακα είναι ακριβά και αναποτελεσματικά. Δήλωσε ότι οι αρχές δεν τιμωρούν επαρκώς τους παραβάτες.

«Όποιος δηλητηριάζει την τροφική μας αλυσίδα για κέρδος, πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εγκληματίας», είπε ο Ποντίκας, ο οποίος είναι επίσης διευθύνων σύμβουλος του ελληνικού παραρτήματος της ελβετικής αγροχημικής εταιρείας Syngenta.

«Ανθεί» το παράνομο εμπόριο φυτοφαρμάκων

Τα προϊόντα εισάγονται λαθραία στην Ελλάδα μέσω ξηράς από τη Βουλγαρία σε εφεδρικά λάστιχα ή μεταφέρονται σε σχεδίες που χρησιμοποιούνται από διακινητές για τη μεταφορά μεταναστών από την Τουρκία στην Ευρώπη, όπως είπαν αγρότες και αξιωματούχοι.

Σε ένα χωριό, ένας αμυγδαλοπαραγωγός είπε ότι κάποτε οδήγησε μέχρι τη Βουλγαρία και αγόρασε πέντε κιβώτια παραποιημένων προϊόντων για τον ίδιο και τους γείτονές του. Σε άλλο, ένας αγρότης είπε ότι ντόπιοι λειτουργούν ως μεσάζοντες για έναν άνδρα γνωστό ως «ο Βούλγαρος». Όταν αναμένεται, παίρνουν παραγγελίες από άλλους στο χωριό.

Οι αγρότες πληρώνουν με μετρητά, ψεκάζουν τη νύχτα και καίνε τα άδεια δοχεία για να εξαφανίσουν κάθε στοιχείο, όπως είπαν.

«Αν το θέλεις, το βρίσκεις», είπε ο Θανάσης Κωστής, αγρότης στη Μεταμόρφωση. Ο Κωστής δήλωσε ότι δεν έχει χρησιμοποιήσει παράνομα προϊόντα.

Οι αγρότες που μίλησαν στο Reuters και παραδέχτηκαν τη χρήση παράνομων φυτοφαρμάκων ζήτησαν να διατηρηθεί η ανωνυμία τους λόγω φόβων για αντίποινα από τις αρχές.

Η Βουλγαρική Υπηρεσία Ασφάλειας Τροφίμων δήλωσε ότι από τον Οκτώβριο έχει εντατικοποιήσει τους ελέγχους για την καταπολέμηση της διακίνησης και χρήσης μη εγκεκριμένων προϊόντων.

Το Υπουργείο Εμπορίου της Τουρκίας δεν απάντησε σε αίτημα για σχολιασμό.

Το παράνομο εμπόριο γίνεται όλο και πιο οργανωμένο, μοιάζοντας με δομημένο οικονομικό έγκλημα, δήλωσε ανώτερος αξιωματικός της Ελληνικής Αστυνομίας υπό καθεστώς ανωνυμίας. Οι ρόλοι έχουν διαχωριστεί σε εισαγωγή, αποθήκευση και διανομή. Εντωμεταξύ, η αστυνομία βασίζεται κυρίως σε καταγγελίες, όπως δήλωσαν τρεις αξιωματούχοι της αστυνομίας και της βιομηχανίας στο Reuters.

Ο Δημήτρης Σταυρίδης, επικεφαλής της Γενικής Διεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας Θεσσαλίας, αναγνώρισε ότι θα μπορούσαν να γίνουν περισσότεροι έλεγχοι σε λαϊκές αγορές, αλλά ανέφερε ότι ορισμένες περιοχές αντιμετωπίζουν προβλήματα υποστελέχωσης.

Οι κίνδυνοι για την υγεία

Τα κατασχεμένα προϊόντα αποστέλλονται στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο στην Αθήνα για ανάλυση. Πολλά φτάνουν με βουλγαρικές, τουρκικές ή χειρόγραφες ετικέτες. Ορισμένα αντίγραφα μοιάζουν με εγκεκριμένα προϊόντα της ΕΕ, αλλά μπορεί να περιέχουν επιβλαβείς υποκαταστάτες, όπως άγνωστους διαλύτες. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, μόνο φυτοφάρμακα με ελληνικές ετικέτες είναι νόμιμα.

Η Ελληνική Αστυνομία και η Europol δηλώνουν ότι πολλές από αυτές τις ουσίες προέρχονται από την Κίνα.

Το Υπουργείο Εξωτερικών της Κίνας ανέφερε μέσω email ότι ζητά πάντα από τις εταιρείες να συμμορφώνονται με τη νομοθεσία των χωρών στις οποίες δραστηριοποιούνται και ότι το Πεκίνο είναι πρόθυμο να ενισχύσει τη συνεργασία με την ΕΕ σε θέματα τελωνειακής επιβολής.

Οι απαγορεύσεις της ΕΕ βασίζονται εν μέρει σε αξιολογήσεις που εντοπίζουν κινδύνους για την υγεία, όπως συνδέσεις με βλάβες στο ήπαρ, τα νεφρά και τους πνεύμονες, ή πιθανή καρκινογένεση. Ωστόσο, ορισμένα από αυτά τα χημικά χρησιμοποιούνται νόμιμα σε άλλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ.

Πάνω από δώδεκα απαγορευμένα φυτοφάρμακα – μερικά από το 2009 – ανιχνεύθηκαν μόνο στην Ελλάδα το 2024, σύμφωνα με αναλύσεις που είδε το Reuters.

«Είναι σοβαρό», δήλωσε ο Περιφερειάρχης Θεσσαλίας Δημήτρης Κουρέτας, καθηγητής τοξικολογίας, αναφερόμενος σε έρευνες για τις πιθανές επιπτώσεις στην υγεία.

Το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης αναφέρει ότι τον τελευταίο χρόνο, δέκα απαγορευμένα φυτοφάρμακα εντοπίστηκαν σε ελληνικά προϊόντα όπως ελιές, κεράσια, ντομάτες, σταφύλια και πορτοκάλια.

Ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι ο κίνδυνος για τους καταναλωτές από χαμηλά επίπεδα φυτοφαρμάκων είναι ελάχιστος, οι αγρότες που χρησιμοποιούν παράνομα χημικά ίσως διατρέχουν μεγαλύτερους κινδύνους.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, πνευμονολόγοι του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας στη Θεσσαλία παρατήρησαν ότι πολλοί ασθενείς που κάπνιζαν και είχαν εκτεθεί σε φυτοφάρμακα ανέπτυσσαν μια σπάνια μορφή ουλής στους πνεύμονες. Το 2006, τα ευρήματά τους, μαζί με παρόμοια έρευνα στη Γαλλία, συνέβαλαν στην αναγνώριση μιας νόσου που σήμερα είναι γνωστή ως Συνδυασμένη Πνευμονική Ίνωση και Εμφύσημα (CPFE).

«Σχεδόν όλοι οι ασθενείς που εκτέθηκαν σε κάπνισμα και φυτοφάρμακα ανέπτυξαν αυτή τη διακριτή παθολογία», δήλωσε ο γιατρός Ηλίας Δήμεας.

Σε άλλες αγροτικές περιοχές της Ελλάδας, γιατροί δηλώνουν ότι έχουν παρατηρήσει αύξηση στις αναπνευστικές παθήσεις τα τελευταία χρόνια, πιθανώς σχετιζόμενες με την έκθεση σε φυτοφάρμακα, και έχουν αρχίσει να καταγράφουν το επάγγελμα των ασθενών τους.

Οι αγρότες αντιμετωπίζουν τους κινδύνους με αδιαφορία.

«Όλα τα φυτοφάρμακα έχουν συνέπειες», είπε ο Κωστής, ο αγρότης από τη Μεταμόρφωση. «Είχα μάσκα, αλλά φέτος δεν την φόρεσα καθόλου».

Διαβαστε επίσης:

Αδιανόητο περιστατικό στη Θάσο: Αναβάτες με άλογα ποδοπάτησαν κοριτσάκι σε παραλία (Video)

Πώς ξέσπασε η φωτιά στη Θάσο – Ενδείξεις ότι ξεκίνησε από γεννήτρια ρεύματος υπαίθριας καντίνας

Κίνηση πολιτών για το Μητροπολιτικό Πάρκο Θεσσαλονίκης: Γιατί ο Μητσοτάκης άλλαξε το σχέδιο για την ΔΕΘ;