Οι πρόσφατες δηλώσεις του Ντμίτρι Μεντβέντεφ περί ενεργοποίησης του ρωσικού αυτόματου μηχανισμού πυρηνικών αντιποίνων, γνωστού ως «Dead Hand», σε περίπτωση αφανισμού της ρωσικής ηγεσίας, επανέφεραν με ένταση στο προσκήνιο τον ρόλο των ρωσικών πυρηνικών όπλων στο σύγχρονο γεωπολιτικό περιβάλλον.

Παράλληλα, ο Βλαντίμιρ Πούτιν ανακοίνωσε αφενός τη μαζική παραγωγή του υπερηχητικού βαλλιστικού βλήματος Oreshnik με δυνατότητα πυρηνικής κεφαλής, αφετέρου τη σχεδιαζόμενη ανάπτυξή του στη Λευκορωσία μέχρι τα τέλη του έτους. Από την πλευρά του, ο Ντόναλντ Τραμπ αντέδρασε σχεδόν άμεσα διατάσσοντας τη μεταφορά δύο αμερικανικών πυρηνικών υποβρυχίων πλησίον της ρωσικής επικράτειας.

Αναμφισβήτητα, διανύουμε μια χρονική περίοδο κατά την οποία η πιθανότητα χρήσης πυρηνικών όπλων φαίνεται να έχει πολλαπλασιαστεί. Προκειμένου λοιπόν να απαντηθεί στον βαθμό του δυνατού το ερώτημα «πόσο ρεαλιστική είναι η ρωσική πυρηνική απειλή;», το «Π» δημοσιεύει τρία άρθρα, αρχής γενομένης με την παρούσα ανάλυση, που αναφέρονται στην απειλή του ρωσικού πυρηνικού οπλοστασίου, τα στρατηγικά πυρηνικά όπλα και τα μη στρατηγικά πυρηνικά όπλα της Ρωσίας. Ως πηγές χρησιμοποιήθηκαν τα πρόσφατα δεδομένα του «SIPRI Yearbook 2025», οι αναλύσεις της «Ομοσπονδίας Αμερικανών Επιστημόνων» (Federation of American Scientists – FAS) και οι δηλώσεις Ρώσων και Αμερικανών αξιωματούχων.

Πυρηνικές δυνάμεις 2025

Σύμφωνα με το «SIPRI Yearbook 2025», οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν, η Βόρεια Κορέα και το Ισραήλ κατέχουν συνολικά 12.241 πυρηνικά όπλα, εκ των οποίων τα 9.614 θεωρούνται επιχειρησιακά διαθέσιμα. Οι ΗΠΑ και η Ρωσία κατέχουν μαζί σχεδόν το 90% του συνόλου των πυρηνικών κεφαλών σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ρωσία κατέχει έναν μοναδικό συνδυασμό στρατηγικών και μη στρατηγικών πυρηνικών δυνάμεων (ο όρος «μη στρατηγικά πυρηνικά όπλα» συναντάται και ως «τακτικά πυρηνικά όπλα»).

Το 2024, μια εκτίμηση των αμερικανικών υπηρεσιών στρατιωτικών πληροφοριών ανέφερε ότι «η Ρωσία δεν επιθυμεί μια άμεση στρατιωτική σύγκρουση με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ». Ωστόσο, από την εισβολή της στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, ο Ρώσος Πρόεδρος:

• Έχει απειλήσει ότι θα χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα, προφανώς για να αποτρέψει οποιαδήποτε δυτική επέμβαση.
• Ανακοίνωσε ότι η Ρωσία έχει αναπτύξει μη στρατηγικά πυρηνικά όπλα στη σύμμαχό της Λευκορωσία.
• Κήρυξε την αναστολή ορισμένων ρωσικών υποχρεώσεωνβάσει της Συνθήκης New START του 2010, που περιορίζει τις στρατηγικές πυρηνικές δυνάμεις των ΗΠΑ και της Ρωσίας.

Τον Μάιο του 2025 η Υπηρεσία Έρευνας του Κογκρέσου κυκλοφόρησε μια ενδιαφέρουσα και εμπεριστατωμένη έκθεση της FAS για τις «πυρηνικές δυνάμεις της Ρωσίας το 2025», σύμφωνα με την οποία, η χώρα βρίσκεται λίγο πριν από την ολοκλήρωση μιας δεκαετούς προσπάθειας αντικατάστασης όλων των στρατηγικών και μη στρατηγικών πυρηνικών της συστημάτων με σύγχρονες εκδόσεις.

Δορυφορικές εικόνες και άλλες ανοιχτές πηγές δείχνουν ότι «ο πυρηνικός εκσυγχρονισμός της Ρωσίας προχωρά πολύ πιο αργά από ό,τι είχε προγραμματιστεί». Συγκεκριμένα οι αναβαθμίσεις στα διηπειρωτικά βαλλιστικά βλήματα εδάφους – εδάφους (Intercontinental Ballistic Missiles – ICBM) και στα στρατηγικά βομβαρδιστικά αεροσκάφη αντιμετωπίζουν χρόνιες καθυστερήσεις. 

Αποθέματα ρωσικών πυρηνικών κεφαλών

Η FAS εκτιμά ότι, από τις αρχές του 2025, η Ρωσία διαθέτει ένα απόθεμα 4.309 πυρηνικών κεφαλών, οι οποίες έχουν εκχωρηθεί για χρήση από στρατηγικούς εκτοξευτές μεγάλου βεληνεκούς και από μη στρατηγικές πυρηνικές δυνάμεις μικρότερου βεληνεκούς. Πρόκειται για μείωση 71 πυρηνικών κεφαλών, σε σχέση με το προηγούμενο έτος.

Από τις αποθηκευμένες στρατηγικές πυρηνικές κεφαλές έχουν αναπτυχθεί οι 1.718 (περίπου 870 σε βαλλιστικά βλήματα εδάφους – εδάφους, 640 σε βαλλιστικά βλήματα που εκτοξεύονται από υποβρύχια και πιθανώς λίγο περισσότερες από 200 σε βομβαρδιστικά αεροσκάφη). Άλλες 1.114 στρατηγικές πυρηνικές κεφαλές βρίσκονται αποθηκευμένες μαζί με 1.477 μη στρατηγικές πυρηνικές κεφαλές.

Εκτός από το στρατιωτικό απόθεμα για τις επιχειρησιακές πυρηνικές δυνάμεις, ένας μεγάλος αριθμός περίπου 1.150 πυρηνικών κεφαλών αναμένουν αποσυναρμολόγηση. Επομένως, το 2025 το συνολικό απόθεμα των ρωσικών πυρηνικών κεφαλών ανέρχεται σε 5.459.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία, η Ρωσία έχει πραγματοποιήσει μια σειρά πυραυλικών επιθέσεων χρησιμοποιώντας όπλα ακριβείας μεγάλου βεληνεκούς, όπως βλήματα cruise αέρος – εδάφους Kh-101 (η πυρηνική του έκδοση ονομάζεται Kh-102), βλήματα cruise 3M–54 Kalibr που εκτοξεύονται από τη θάλασσα, βαλλιστικά βλήματα εδάφους – εδάφους 9-A-7760 Kinzhal, βλήματα cruise αέρος – εδάφους Kh-22 (AS-4 Kitchen) και βαλλιστικά βλήματα εδάφους – εδάφους Iskander. Ωστόσο,η απόδοση τόσο των ρωσικών όπλων όσο και του ρωσικού στρατού ήταν πολύ λιγότερο αποτελεσματική από ό,τι υπολόγιζαν οι ειδικοί πριν από τον πόλεμο.

Συνθήκη New START

Η FAS τονίζει ότι η ανάλυση και η εκτίμηση των ρωσικών πυρηνικών δυνάμεων γίνεται ολοένα και πιο απαιτητική προσπάθεια, εν μέρει λόγω της απόφασης του Ρώσου Προέδρου το 2023 να αναστείλει τη συμμετοχή της Ρωσίας στη New START. Ως γνωστόν, η διμερής Συνθήκη New START ΗΠΑ – Ρωσίας απαιτεί, μεταξύ άλλων, από τις δύο χώρες να ανταλλάσσουν δεδομένα σχετικά με τον αριθμό των αναπτυγμένων στρατηγικών πυρηνικών κεφαλών και των εκτοξευτών τους.

Η συνθήκη μείωσης των πυρηνικών όπλων μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας (Συνθήκη New START) λήγει στις αρχές Φεβρουαρίου του 2026. Στη συνέχεια, εάν η Ρωσία αποφασίσει να υπερβεί τα όρια της Συνθήκης, θα μπορούσε θεωρητικά να φορτώσει εκατοντάδες πυρηνικές κεφαλές στα ανεπτυγμένα συστήματα εκτόξευσης, αυξάνοντας ενδεχομένως το ανεπτυγμένο πυρηνικό οπλοστάσιό της έως και 60%.

Το πόσο γρήγορα θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα συστήματα όπλων που φέρουν πυρηνικές κεφαλές. Για παράδειγμα, τα βομβαρδιστικά αεροσκάφη θα μπορούσαν να οπλιστούν σε λίγες ώρες ή ημέρες, η μεταφόρτωση πυρηνικών κεφαλών στα υποβρύχια θα μπορούσε να διαρκέσει μήνες, ενώ η αλλαγή των κεφαλών από συμβατική σε πυρηνική για κάθε διηπειρωτικό βαλλιστικό βλήμα (ICBM) θα μπορούσε να διαρκέσει αρκετά χρόνια.

Στα πιο πρόσφατα δεδομένα της New START (1η Σεπτεμβρίου 2022), η Ρωσία αναφέρθηκε ως χώρα με 1.549 αναπτυγμένες πυρηνικές κεφαλές σε 540 στρατηγικούς εκτοξευτές (έκθεση υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ, 2022). Έκτοτε, η Ρωσία δεν έχει δημοσιεύσει κανένα στοιχείο, αλλά φαίνεται να παραμένει κάτω από τα όρια της Συνθήκης. Οι τρέχουσες εκτιμήσεις της FAS για τις ρωσικές στρατηγικές πυρηνικές δυνάμεις είναι σχετικά κοντά στα δεδομένα του 2022.

Οι δορυφορικές εικόνες καθιστούν δυνατή την αναγνώριση αεροπορικών, πυραυλικών και ναυτικών βάσεων, καθώς και πιθανών εγκαταστάσεων αποθήκευσης πυρηνικών όπλων. Αναλύοντας τις δορυφορικές εικόνες μπορούμε να προβούμε σε καλά αιτιολογημένες εκτιμήσεις των στρατηγικών πυρηνικών δυνάμεων της Ρωσίας, αν και, καθώς απομακρυνόμαστε από τα πολύτιμα δεδομένα της Συνθήκης New START, η σχετική εμπιστοσύνη σε αυτές τις εκτιμήσεις μειώνεται.

Ακόμη πιο δύσκολο είναι να εξαχθεί μια ολοκληρωμένη εικόνα των μη στρατηγικών πυρηνικών όπλων της Ρωσίας, επειδή σχεδόν κάθε ρωσικό μη στρατηγικό μέσο μεταφοράς πυρηνικών όπλων έχει διπλή χρήση. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο ως πυρηνικό όπλο όσο και ως συμβατικό όπλο. 

Η Ρωσία διαθέτει σημαντικά περισσότερα μη στρατηγικά όπλα από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Η αμερικανική κυβέρνηση εκτιμά ότι εδώ και αρκετά χρόνια η Ρωσία διαθέτει 1.000 έως 2.000 μη στρατηγικά πυρηνικά όπλα, σημαντικά λιγότερα από τα 2.000 – 4.000 που διέθετε πριν από μιάμιση δεκαετία.

Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι η FAS εμπιστεύεται περισσότερο τις εκτιμήσεις της για τη ρωσική πυρηνική δύναμη, σε σύγκριση με εκείνες άλλων πυρηνικών χωρών (Κίνα, Πακιστάν, Ινδία, Ισραήλ και Βόρεια Κορέα), για τις οποίες οι επίσημες και ανεπίσημες πληροφορίες είναι είτε σπάνιες, είτε αναξιόπιστες, είτε και τα δύο.

Πυρηνική στρατηγική της Μόσχας στον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο

Μέσω ενός εκτελεστικού διατάγματος του 2024, η Ρωσία περιγράφει με σαφήνεια τους λόγους για τους οποίους θα μπορούσε ενδεχομένως να εκτοξεύσει πυρηνικά όπλα κατά των αντιπάλων της:

● Λήψη αξιόπιστων δεδομένων σχετικά με την εκτόξευση βαλλιστικών βλημάτων κατά της Ρωσίας ή των συμμάχων της.

● Χρήση πυρηνικών ή άλλων όπλων μαζικής καταστροφής κατά της Ρωσίας ή των συμμάχων της, καθώς και κατά εγκαταστάσεων ή ρωσικών στρατιωτικών σχηματισμών εκτός της ρωσικής επικράτειας.

● Ενέργειες ενός αντιπάλου, που επηρεάζουν κρίσιμης σημασίας κρατικές ή στρατιωτικές υποδομές της Ρωσίας, η απενεργοποίηση των οποίων θα διατάρασσε την αντίδραση των ρωσικών πυρηνικών δυνάμεων.

● Επιθετικότητα κατά της Ρωσίας ή της Λευκορωσίας με τη χρήση συμβατικών όπλων, η οποία δημιουργεί κρίσιμη απειλή για την κυριαρχία ή την εδαφική τους ακεραιότητα.

● Λήψη αξιόπιστων δεδομένων σχετικά με τη μαζική επίθεση στρατηγικών και τακτικών αεροσκαφών, βλημάτων cruise, μη επανδρωμένων αεροσκαφών και άλλων εναέριων οχημάτων.

Οι πυρηνικές απειλές του Πούτιν και των Ρώσων αξιωματούχων καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία έχουν προκαλέσει ερωτήματα σχετικά με το πού, πώς και πότε η Ρωσία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Πρώτα απ’ όλα, δεν είναι σαφές το τι θεωρούν οι Ρώσοι ως «εδάφη της Ρωσικής Ομοσπονδίας».

● «Αυτά τα εδάφη περιλαμβάνουν και τα πρόσφατα προσαρτημένα τμήματα της Ουκρανίας ή περιορίζονται στα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα της Ρωσικής Ομοσπονδίας;».

● «Εκτός από τη Λευκορωσία, η οποία αναφέρεται ρητά στο εκτελεστικό διάταγμα του 2024, ποιες άλλες χώρες εκλαμβάνονται ως σύμμαχοι της Ρωσίας, που θα πληρούσαν τα κριτήρια για πυρηνική απάντηση;».

Καθόλου απίθανο ο ίδιος ο Πούτιν να διαβλέπει στρατηγική χρησιμότητα στο να παραμένουν αναπάντητα αυτά τα ερωτήματα.

Παρότι πολλοί Ρώσοι αξιωματούχοι σχολιάζουν τακτικά το πυρηνικό δόγμα της Ρωσίας, πιστεύεται ότι μόνο τρία άτομα, ο Πρόεδρος Πούτιν, ο υπουργός Άμυνας Αντρέι Μπελούσοφ και ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Βαλέρι Γκερασίμοφ κατέχουν τους λεγόμενους πυρηνικούς χαρτοφύλακες, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την έγκριση της χρήσης ρωσικών πυρηνικών όπλων. Επιπρόσθετα, μια εντολή του Πούτιν πρέπει να συνυπογραφεί από έναν από αυτούς τους δύο αξιωματούχους, πριν από την εκτόξευση οποιουδήποτε πυρηνικού όπλου.

Επιστροφή στις πυρηνικές δοκιμές;

Τον Νοέμβριο του 2023 ο Πούτιν υπέγραψε νομοσχέδιο με το οποίο η Ρωσία αποσύρθηκε επίσημα από την επικύρωση της «Συνθήκης για την Πλήρη Απαγόρευση των Πυρηνικών Δοκιμών» (Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty – CTBT). Αμέσως ακολούθησαν αναφορές σχετικές με την πιθανή προετοιμασία της Ρωσίας να επαναλάβει πυρηνικές δοκιμές στο πρώην πεδίο δοκιμών στη Νόβαγια Ζεμλιά (αρχιπέλαγος του Αρκτικού Ωκεανού βόρεια της Ρωσίας).

Πρόσφατες δορυφορικές εικόνες δείχνουν υψηλότερο επίπεδο δραστηριότητας στην εν λόγω περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της παρουσίας μεγάλων φορτηγών, γερανών, εμπορευματοκιβωτίων και νέων κατασκευών σε αρκετές διοικητικές και οικιστικές εγκαταστάσεις.

Επιπρόσθετα, ο υποναύαρχος Αντρέι Σινίτσιν, επικεφαλής των ρωσικών πυρηνικών δοκιμών στη Νόβαγια Ζεμλιά, δήλωσε σε συνέντευξή του, τον Σεπτέμβριο του 2024, στην κρατική εφημερίδα «Rossiyskaya Gazeta»,ότι «ο χώρος είναι πλήρως έτοιμος για την επανέναρξη δοκιμών πλήρους κλίμακας». Ωστόσο Ρώσοι αξιωματούχοι έχουν δηλώσει ότι «δεν θα ξαναρχίσουν τις πυρηνικές δοκιμές, εκτός εάν το πράξουν οι Ηνωμένες Πολιτείες».

Μεταφορά ρωσικών πυρηνικών όπλων στη Λευκορωσία

Μεταξύ του 2022 και του 2024, ο Πρόεδρος Πούτιν και ο Πρόεδρος της Λευκορωσίας Αλεξάντερ Λουκασένκο φαίνεται να είχαν δημιουργήσει την υποδομή για την ανάπτυξη ρωσικών τακτικών πυρηνικών όπλων στο έδαφος της Λευκορωσίας. Όμως, δεν είναι σαφές εάν οι πυρηνικές κεφαλές γι’ αυτά τα όπλα βρίσκονται αυτή τη στιγμή στη Λευκορωσία.

Σε ανακοίνωση του Μαρτίου 2023, ο Πούτιν διευκρίνισε ότι η Ρωσία είχε επανεξοπλίσει 10 λευκορωσικά αεροσκάφη Su-25 με πυρηνικά όπλα και είχε μεταφέρει κινητούς εκτοξευτές βαλλιστικών βλημάτων Iskander μικρού βεληνεκούς (SS-26) στη Λευκορωσία. Η βάση της λευκορωσικής ταξιαρχίας για τους εκτοξευτές Iskander πιστεύεται ότι βρίσκεται στα νότια περίχωρα του Ασιπόβιτσι (100 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Μινσκ).

Στα τέλη Δεκεμβρίου του 2023, ο Λουκασένκο δήλωσε ότι η Ρωσία είχε ολοκληρώσει τις αποστολές πυρηνικών όπλων στη Λευκορωσία. Ενώ στις αρχές Ιανουαρίου 2024, η Λευκορωσία ενημέρωσε το στρατιωτικό της δόγμα, στο οποίο περιέγραφε τα πυρηνικά όπλα ως «σημαντικό στοιχείο της προληπτικής της αποτροπής».

*Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι ταξίαρχος ε.α. της Π.Α., γεωστρατηγικός αναλυτής ([email protected])

Διαβάστε επίσης:

Η αποχαύνωση της κοινωνίας και η απουσία Δικαιοσύνης: Το χρονικό μιας εθνικής αλλοτρίωσης

Είναι η γενοκτονία, ηλίθιοι…

Η συλλογική τιμωρία δεν είναι ούτε νόμιμη ούτε «ηθική»