Πωλ Λαφάργκ
Μητριαρχία – Η Μοιχεία
Εισαγωγή: Χρήστος Κεφαλής
Μετάφραση: Χρήστος Κεφαλής – Αντώνης Ποντίδης
Εκδόσεις Αργοναύτης
Σελ. 128

Σε μιαν εποχή που η έννοια της οικογένειας αντιμετωπίζεται ταυτόχρονα ως πεδίο συντηρητικής αναδίπλωσης και ριζοσπαστικής επανερμηνείας, η επανέκδοση του έργου «Μητριαρχία – Η Μοιχεία» του Πωλ Λαφάργκ στην ελληνική γλώσσα έρχεται όχι ως αναχρονισμός, αλλά ως ουσιαστική συμβολή στη συζήτηση για τις θεμελιώδεις δομές της κοινωνίας. Το βιβλίο, μεταφρασμένο και σχολιασμένο με φροντίδα από τον Χρήστο Κεφαλή και τον Αντώνη Ποντίδη, αποκαθιστά έναν από τους παραγνωρισμένους θεωρητικούς του σοσιαλισμού, προβάλλοντας το έργο του ως καίριο κρίκο ανάμεσα στην κλασική μαρξιστική ανάλυση και τη σύγχρονη κοινωνική θεωρία.

Ο Λαφάργκ, μαρξιστής διανοητής και γαμπρός του Καρλ Μαρξ, προσεγγίζει τον θεσμό της οικογένειας όχι με ρομαντικούς όρους, αλλά ως προϊόν κοινωνικών, οικονομικών και νομικών μετασχηματισμών. Το έργο του «Μητριαρχία – Η Μοιχεία» δεν είναι απλώς ένα σχόλιο πάνω στη σεξουαλική ηθική· είναι μια υλιστική ερμηνεία της μετάβασης από τις μητριαρχικές κοινωνίες στη μοντέρνα πατριαρχία  και από την κοινοτική συνύπαρξη στον ατομικό, κανονιστικό γάμο.

Στην καρδιά της ανάλυσής του βρίσκεται η έννοια της μοιχείας, όχι ως προσωπική ή ηθική παρέκκλιση, αλλά ως δομικό σύμπτωμα μιας κοινωνίας που προσπαθεί να ελέγξει τη γυναίκα μέσω του δικαίου και να διασφαλίσει τη μεταβίβαση της περιουσίας μέσω της πατρότητας. Μέσα από ένα πρίσμα που συνδυάζει την ιστορική ανθρωπολογία με τη μαρξιστική θεωρία, ο Λαφάργκ αποδομεί τον μύθο του «φυσικού» γάμου και ανιχνεύει τον ταξικό και ιδεολογικό του ρόλο.

Η προσέγγιση του Λαφάργκ έρχεται σε ρήξη με τη χριστιανική και νομικίστικη παράδοση που αντιμετωπίζει τη μοιχεία ως «αμάρτημα» ή «έγκλημα». Για τον συγγραφέα, η καταδίκη της μοιχείας είναι απλώς μια αναγκαία τελετουργία επιβολής της πατριαρχικής τάξης. Όπως σημειώνεται εύστοχα και στην εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης, ο Λαφάργκ, επηρεασμένος από τον Ένγκελς αλλά και την εθνολογική σχολή του 19ου αιώνα, βλέπει στο πέρασμα από τη μητριαρχία προς τον αστικό πυρήνα της οικογένειας, τη στιγμή κατά την οποία η γυναίκα χάνει την κοινωνική της αυτοτέλεια και ενσωματώνεται στο θεσμικό πλαίσιο της ανδρικής ιδιοκτησίας.

Η μοιχεία, υπό αυτήν τη σκοπιά, λειτουργεί σαν τεκμήριο αντίστασης και ταυτόχρονα ως δείκτης των ιστορικών ασταθειών της οικογενειακής δομής. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Λαφάργκ παραπέμπει σε μυθολογικά παραδείγματα, νομικά κείμενα και εθιμικά δεδομένα, για να καταδείξει ότι ο θεσμός του γάμου υπήρξε περισσότερο ένα εργαλείο καταστολής και λιγότερο μια αυθόρμητη κοινωνική επιλογή.

Αν και γραμμένο στο τέλος του 19ου αιώνα, το έργο του Λαφάργκ διατηρεί μιαν αναπάντεχη επικαιρότητα. Η σύνδεση της οικογένειας με την κοινωνική αναπαραγωγή, τη σεξουαλική ηθική, την ιδιοκτησία και την κοινωνική θέση της γυναίκας συναντάται σήμερα σε πληθώρα σύγχρονων φεμινιστικών και μαρξιστικών αναλύσεων. Η συμβολή του Λαφάργκ προεικονίζει πολλές από τις συζητήσεις που θα αναδείξουν μεταγενέστερες θεωρητικοί όπως η Αλεξάνδρα Κολοντάι, η Σίλβια Φεντερίκι ή η Νάνσυ Φρέιζερ.

Στο ίδιο πλαίσιο, ο Λαφάργκ προτείνεται όχι μόνο ως ιστορικό πρόσωπο της Β΄ Διεθνούς, αλλά ως στοχαστής που έθεσε έγκαιρα ερωτήματα για τις μορφές εξουσίας που ενσαρκώνονται μέσα στην ιδιωτική σφαίρα, και που παραμένουν ενεργά ως πολιτικά διακυβεύματα.

Η έκδοση του «Αργοναύτη» είναι επιμελημένη και επιστημονικά αξιόπιστη. Η μετάφραση των Χρήστου Κεφαλή και Αντώνη Ποντίδη είναι ρέουσα, ακριβής, με σεβασμό στο ύφος του πρωτοτύπου, αλλά και με προσεγμένες επιλογές στο θεωρητικό λεξιλόγιο. Ιδιαίτερη αξία έχει η εκτενής εισαγωγή του Κεφαλή, η οποία δεν περιορίζεται σε μια απλή παρουσίαση, αλλά συνιστά ερμηνευτικό κλειδίγια την πρόσληψη του έργου στο πλαίσιο της μαρξιστικής παράδοσης.

Η έκδοση απευθύνεται όχι μόνο σε μελετητές της ιστορίας του σοσιαλισμού, αλλά και σε κοινωνιολόγους, νομικούς, φεμινιστές ερευνητές και πολιτικά σκεπτόμενους αναγνώστες που αναζητούν μια ιστορική ερμηνεία της σύστασης των κοινωνικών θεσμών.

Το «Μητριαρχία – Η Μοιχεία» είναι ένα ρηξικέλευθο έργο κοινωνικής θεωρίας, γραμμένο σε μιαν εποχή που η έννοια της πατριαρχίας μόλις άρχιζε να γίνεται αντικείμενο θεωρητικής διερεύνησης. Ο Πωλ Λαφάργκ κατορθώνει να φωτίσει τη σχέση ανάμεσα στην οικογένεια, τη σεξουαλικότητα, την ιδιοκτησία και τη νομιμότητα, μετατρέποντας ένα «παράπλευρο» θέμα της σοσιαλιστικής σκέψης σε κεντρική πολιτική ερώτηση.

Η ελληνική έκδοση του έργου συνιστά σημαντική προσθήκη στη σχετική βιβλιογραφία και αποτελεί γόνιμο ερέθισμα για θεωρητικό στοχασμό και πολιτική επανεξέταση των θεσμικών θεμελίων της κοινωνίας μας.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Ο Μάλκολμ Λόουρυ στην ελληνική γλώσσα

Βιβλίο: Καλοκαίρι και έγκλημα – Έντεκα ιστορίες, μία αφήγηση χωρίς αθώους

Καλοκαίρι και έγκλημα – Έντεκα ιστορίες, μία αφήγηση χωρίς αθώους – Κωνσταντίνα Μόσχου: Άλλος για Τζαμάικα;