Η λογοτεχνία είναι από τη φύση της μια ευγενής απάτη που στήνει κόσμους και πρόσωπα εκεί που δεν υπάρχουν. Αλλά μερικοί συγγραφείς, ή, καλύτερα, κάποιοι που επινοούν την πραγματικότητα, προχώρησαν αυτό το παιχνίδι λίγο πιο μακριά. Πέρασαν τη νοητή γραμμή που χωρίζει την τέχνη από την απάτη και έστησαν ολόκληρα σύμπαντα με ψεύτικες ταυτότητες, πλαστογραφημένες μαρτυρίες, δανεικές φωνές και κλεμμένες λέξεις. Ο κατάλογος τους είναι μακρύς και γεμάτος με ιστορίες που άλλοτε προκαλούν θαυμασμό και άλλοτε αμηχανία.

Κάποιοι από αυτούς έζησαν για χρόνια με δόξα και πλούτη, ώσπου να ξεσκεπαστούν. Άλλους τους πρόδωσε η φιλολογική έρευνα ή η δημοσιογραφική εμμονή. Και μερικοί – το πιο παράδοξο – παραμένουν τόσο ικανοί απατεώνες που ακόμη δεν ξέρουμε αν πρέπει να τους καταδικάσουμε ή να τους αποθεώσουμε.

Η περσόνα που ξεγέλασε το Χόλιγουντ

Στα τέλη της δεκαετίας του ’90, ο Τζέι Τ. Λερόι εμφανίστηκε σαν θρύλος: ένας έφηβος, queer, οροθετικός, που είχε δραπετεύσει από παιδική κακοποίηση και πορνεία. Τα βιβλία του «Sarah» και «The heart is deceitful above all things» έγιναν αγαπημένα αναγνώσματα. Στις παρουσιάσεις του παρευρίσκονταν ο Γκας Βαν Σαντ, η Γουινόνα Ράιντερ, ακόμη και η Μαντόνα.

Κι ύστερα, η αυλαία έπεσε απότομα: ο Λερόι δεν υπήρχε. Τη συγγραφική δουλειά έκανε η Λόρα Άλμπερτ, ενώ μια φίλη της φορούσε περούκα και έπαιζε τον ρόλο του στις δημόσιες εμφανίσεις. Η ιστορία τους έγινε ταινία και ντοκιμαντέρ, αφήνοντας το κοινό να αναρωτιέται: πρόκειται για καθαρή απάτη ή για ένα τολμηρό έργο περφόρμανς;

Ο σαμάνος που δεν υπήρξε ποτέ

Τη δεκαετία του ’60, ο Περουβιανός Κάρλος Καστανέντα κατέκτησε το αμερικανικό αναγνωστικό κοινό με τα βιβλία του για τον μυστηριώδη Δον Χουάν, έναν Μεξικανό σαμάνο που υποτίθεται ότι του δίδαξε αρχαίες τελετές και μυστικές γνώσεις. Η επιτυχία του ήταν τεράστια, τροφοδοτώντας το ρεύμα του new age.

Μόνο που ο Δον Χουάν, όπως φάνηκε, μάλλον δεν υπήρξε ποτέ. Οι ανθρωπολόγοι δεν βρήκαν κανένα ίχνος του. Κι έτσι, τα βιβλία του Καστανέντα στέκονται σήμερα κάπου ανάμεσα στη λογοτεχνική φαντασία και στο μεταφυσικό μάρκετινγκ – αλλά συνεχίζουν να διαβάζονται με πάθος!

Ο δανεικός λόγος του Μισέλ Ουελμπέκ

Ο Γάλλος συγγραφέας έχει κατηγορηθεί αρκετές φορές ότι αντιγράφει ολόκληρα αποσπάσματα από εγκυκλοπαίδειες και ταξιδιωτικούς οδηγούς, ιδιαίτερα στο «Plateforme». Η απάντησή του; Ένας κυνισμός που άγγιξε τα όρια της πρόκλησης: «Ακόμα κι αν το έκανα pari passu, γιατί να απολογηθώ; Το έκανα τέχνη».

Το σκάνδαλο, αντί να τον ζημιώσει, ενίσχυσε την εικόνα του: μηδενιστής, προφήτης και γκρινιάρης, που δεν δίνει λογαριασμό σε κανέναν.

Ο εθισμένος που εθίστηκε στο ψέμα

Το «A million little pieces» του Τζέιμς Φρέι παρουσιάστηκε ως συγκλονιστική, αληθινή μαρτυρία για την εξάρτηση και την απεξάρτηση. Η Όπρα Γουίνφρεϊ το ενέταξε στο διάσημο book club της και οι πωλήσεις εκτοξεύτηκαν.

Το 2006, όμως, αποκαλύφθηκε ότι πολλά επεισόδια ήταν επινοημένα – συλλήψεις που δεν έγιναν ποτέ, υπερβολές, καθαρτήριες σκηνές που ανήκαν μόνο στη φαντασία. Η Όπρα τον κάλεσε ξανά στην εκπομπή, αυτήν τη φορά για να τον αντικρούσει. Εκείνος ζήτησε συγγνώμη, αλλά το βιβλίο εξακολουθεί να βρίσκεται στα ράφια.

Τα ψεύτικα ημερολόγια του Χίτλερ

Το 1983, το περιοδικό «Stern» ανακοίνωσε πως βρέθηκαν τα χαμένα ημερολόγια του Αδόλφου Χίτλερ. Ο εκδοτικός και πολιτικός κόσμος αναστατώθηκε, μέχρι που αποδείχθηκε πως ήταν επιδέξια πλαστογραφημένα από τον Κόνραντ Κουτζάου.

Ήταν ένας από τους ακριβότερους εξευτελισμούς στην ιστορία των εκδόσεων, και μια υπενθύμιση ότι η Ιστορία, όπως και η λογοτεχνία, δεν συγχωρεί το κακογραμμένο ψέμα.

Η «υπόγεια» ζωή του «Mein Kampf»

Το βιβλίο του Χίτλερ απαγορεύτηκε σε πολλές χώρες, αλλά αυτό μόνο ενίσχυσε την περιέργεια. Από τη δεκαετία του ’90 ώς το 2010, το «Mein Kampf» έγινε μπεστ σέλερ σε μέρη όπως η Τουρκία, η Ινδία και η Μέση Ανατολή, κυκλοφορώντας ακόμη και σε εκδοχές graphic novel.

Το σκάνδαλο εδώ δεν ήταν το περιεχόμενο, αλλά η εμπορική εκμετάλλευση της απαγόρευσης, η μετατροπή ενός κειμένου μίσους σε συλλεκτικό φετίχ.

Η ορφανή αυτοβιογραφία του Άουσβιτς

Το «Surviving with wolves» της Μίσα Ντεφονσέκα συγκίνησε τον κόσμο. Η συγγραφέας περιέγραφε πώς, παιδί του Ολοκαυτώματος, διέσχισε την Ευρώπη ζώντας με λύκους. Το βιβλίο έγινε ταινία και μεταφράστηκε σε δεκάδες γλώσσες.

Ώσπου, το 2009, η ίδια παραδέχτηκε ότι τίποτα από αυτά δεν είχε συμβεί. Η υπόθεση αναζωπύρωσε τη συζήτηση για τους «πλαστούς επιζώντες» και για την ηθική βαρύτητα της μαρτυρίας.

Η ανωνυμία της Έλενα Φεράντε

Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες περιπτώσεις, η Φεράντε δεν εξαπάτησε κανέναν. Απλώς αρνήθηκε να αποκαλύψει ποια είναι. Η επιτυχία της προκάλεσε εμμονή στα ΜΜΕ, και το 2016 ένας Ιταλός δημοσιογράφος ισχυρίστηκε ότι την «ξεσκέπασε». Η αντίδραση του κοινού ήταν οργισμένη: γιατί να μην έχει δικαίωμα στη μυστικότητα;

Ίσως αυτό να είναι το πιο παράδοξο σκάνδαλο: η απουσία να προκαλεί περισσότερο από την υπερπροβολή.

Η λογοτεχνία ζει πάντοτε στο όριο ανάμεσα στην αλήθεια και στην επινόηση. Όταν ο συγγραφέας ξεπερνά αυτό το όριο, άλλοτε τον θυμόμαστε ως απατεώνα, άλλοτε ως τολμηρό δημιουργό. Το βέβαιο είναι πως τα βιβλία, μόλις φύγουν από τα χέρια εκείνου που τα έγραψε, αποκτούν δική τους ζωή. Σώζονται ή χάνονται όχι με βάση την «αλήθεια» τους, αλλά με βάση τη δύναμη που έχουν να μας συγκινούν, να μας ξεβολεύουν, να μας αλλάζουν. Κι ίσως τελικά αυτό να είναι το μόνο αληθινό μέτρο κάθε λογοτεχνικής απάτης: αν, παρά το ψεύδος της, συνεχίζει να μας αφορά.

Διαβάστε επίσης:

ΚΚΕ: Ζητά πλήρεις αποζημιώσεις για τους πυρόπληκτους – Καταγγέλλει την παντελή απουσία του κράτους

Πληθυσμιακός κατήφορος, παιδοκτονίες και βρεφοκτονίες

Τα χειρότερα έρχονται για τη Γάζα