Φέτος συμπληρώνονται 103 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή – που, όπως αποδεικνύουν τα γεγονότα, θα μπορούσε να ήταν μια «αξιοπρεπής ήττα», εάν δεν συνέτρεχε η στάση επίλεκτων μονάδων του ελληνικού στρατού.

Στο μεταξύ, η απειλή της ενεστώσας Τουρκίας καλά κρατεί, ο πόλεμος είναι μια ενδεχομενικότητα απέναντι στην οποία πρέπει να είμαστε έτοιμοι, αριστεροί και δεξιοί και οτιδήποτε άλλο: Ο χασάπης Ερντογάν, όντας αποκλεισμένος από τη μεριά της Συρίας και έχοντας ανά χείρας απαγορευτική εντολή από τη Ρωσία, σπεύδει να πολεμήσει από τη δυτική, να θέσει τα προβλήματα του Αιγαίου και της υφαλοκρηπίδας.

Αυτά όμως τα γεγονότα της Μικρασίας τα ζήσαμε ξανά όταν ένα φεστιβάλ ταινιών, όπως αυτό της Καρύστου, ασχολήθηκε σε δυο έργα με τις ανεξάλειπτες σκηνές της καταστροφής. Αξίζει να τα μνημονεύσουμε.

«Τοκέι Μαρού»

Το ένα ήταν το «Τοκέι Μαρού», ένα ντοκιμαντέρ animation του Ζάχου Σαμολαδά, βραβευμένο από το 7ο Athens International Digital Film Festival, που παίχθηκε με πολλές ευκαιρίες, μέχρι και στο Πακιστάν.

Είναι η ιστορία ενός ιαπωνικού πλοίου, του οποίου το πλήρωμα, συγκλονισμένο από τη θέα της σφαγής στη Σμύρνη του 1922, προτίμησε να αδειάσει τα αμπάρια του στη θάλασσα για να σώσει 825 Έλληνες και Αρμένιους που βρίσκονταν υπό την απειλή των Τσετών (άτακτοι Τούρκοι στρατιώτες).

Η ταινία συνθέτει τα ντοκιμαντερίστικα στοιχεία της με στοιχεία ρεαλιστικά, με εικόνες παρμένες από διάφορους ερασιτέχνες, που απηχούν τη φοβερή κατάσταση που δημιουργήθηκε στην προκυμαία της Σμύρνης – η οποία απείχε κατά πολύ από τον γνωστό «συνωστισμό» της κυρίας Ρεπούση.

Ο πλοίαρχος, μεγαλωμένος με κώδικα τιμής, αντιμετωπίζει την απειλή Τούρκου αξιωματούχου που επιβαίνοντας σε μικρή κανονιοφόρο φτάνει στο πλοίο και απαιτεί την παράδοση των Ελλήνων και των Αρμενίων που βρίσκονται εκεί.

Αντί γι’ αυτήν, ο πλοίαρχος του μιλάει για το ναυτικό δίκαιο της εποχής, σύμφωνα με το οποίο οτιδήποτε είναι στο πλοίο συν ο περίγυρός του ανήκουν στη δικαιοδοσία του αυτοκράτορα της Ιαπωνίας Ακιχίτο, οποιαδήποτε δε προσβολή αυτού του δικαιώματος θα θεωρηθεί προσβολή του ίδιου του αυτοκράτορα! Ο Τούρκος «καλοσκέπτεται» την απειλή, χαιρετάει κανονικά και φεύγει…

«Η Ανατολή έδυσε»

Το άλλο έργο που λάμπρυνε το φεστιβάλ του 2021 ήταν το «Η Ανατολή Έδυσε» σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Παπαηλιού (Παραγωγή: Ελληνικό Ίδρυμα Ιστορικών Μελετών), που είναι ντοκιμαντέρ βασισμένο στις ανταποκρίσεις του Κώστα Μισαηλίδη για τη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Είναι ένα έργο «σκληρό», που μιλάει για την απόβαση του στρατού τη 2α Μαΐου 1919 στη Σμύρνη, όταν χιλιάδες Έλληνες υποδέχτηκαν τους εύζωνες, αλλά και για την κάθοδο που επακολούθησε την 1η Νοεμβρίου του 1920, όταν οι βασιλόφρονες ανέβαιναν στην εξουσία με την εντολή «Οίκαδε» για να συνεχίσουν μια στρατιωτική περιπέτεια χωρίς τέλος.

Ο Ελληνικός Στρατός ήταν χαμένος, μέσα σε έναν κόσμο κατοικημένο από Τούρκους, έτσι που η επίθεση κατά της Άγκυρας με τη διάβαση της Αλμυράς Ερήμου φαινόταν εξωφρενική ή βολική στα ήθη των βασιλοφρόνων αξιωματικών της εποχής…

Στην Κοβαλίτσα, στο Τουλού Μπουνάρ, στον Σαγγάριο, οι οπλίτες έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους και προσέφεραν στον Μισαηλίδη την ευκαιρία να γράψει ποιητικά σχόλια. Όσον αφορά τον Προκοπίου, τον ζωγράφο που ανέλαβε την απεικόνιση της εκστρατείας, αυτός θα δηλώσει ότι τον άφησε κατάπληκτο η περιφρόνηση του θανάτου που χαρακτήριζε αυτούς τους ανθρώπους.

Τελικά, έρχεται η κόπωση, η κραυγή «το μέτωπο έσπασε» διαχέεται, αρκούν 17 ημέρες από την αποφράδα 13η Αυγούστου στο Αφιόν Καραχισάρ για να φτάσει ο στρατός τρέχοντας κυριολεκτικά στη Σμύρνη – ενώ ήταν γνωστές οι επιδόσεις του στην προέλαση, όπου είχε ρεκόρ 70 χιλιομέτρων πεζή την ημέρα!

Η δίκη των 8 που ακολούθησε και οδήγησε σε καταδίκη και εκτέλεση των έξι ήταν μια δίκη που δεν έκλεισε, αλλά άνοιξε τις πύλες της εισόδου στον παραλογισμό της εκστρατείας: ανεξάρτητα από κάποιους που μηχανεύονται την επανεξέτασή της.

Έτσι «έδυσε η ανατολή», σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Παπαηλιού: Παράλληλα έδυσε και το ταλέντο του Μισαηλίδη, που μετά το 1923 δεν παρουσίασε κανένα απολύτως δημοσιογραφικό έργο… Θα μείνει μόνο η διαβεβαίωσή του ότι «ο ιστορικός που θα πραγματευθεί το θέμα αυτό δεν γεννήθηκε ακόμη»…

* Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας

Διαβάστε επίσης:

Πληθυσμιακός κατήφορος, παιδοκτονίες και βρεφοκτονίες

Ευτύχης Μπιτσάκης: Έφυγε ένας σημαντικός διανοούμενος της Αριστεράς και επιστήμονας του σύμπαντος

Οι αμμώδεις θύελλες και η ανθρωπότητα που χτενίζεται… – Κοστίζουν 150 δισ. δολάρια ετησίως στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική