Τίτλος ταινίας: «Ένα απλό ατύχημα»

Σκηνοθεσία: Τζαφάρ Παναχί

Παίζουν: Βαχίντ Μομπασερί, Μαριάμ Αφσαρί

Με την ταινία αυτή ο Τζαφάρ Παναχί κερδίζει τον «Χρυσό Φοίνικα» και ο σκηνοθέτης της γίνεται ένας από τους ελάχιστους δημιουργούς, βραβευμένους με την κορυφαία διάκριση στα τρία μεγάλα φεστιβάλ (Κάννες, Βενετία, Βερολίνο). Πράγματι, είναι τόσο ξεχωριστός σκηνοθέτης ή μήπως οι βραβεύσεις του κουβαλούν και την οσμή των ταλαιπωριών του από το ιρανικό καθεστώς, προκειμένου να γυρίσει τις ταινίες του; Αρκεί να αναλογιστεί κάποιος ότι έχει φυλακιστεί, έχει καταδικαστεί σε κατ’ οίκον περιορισμό, του έχει απαγορευθεί να γυρίσει ταινίες και πολύ περισσότερο να τις εξάγει στα φεστιβάλ του εξωτερικού. Έτσι, έχει αναγκαστεί να πραγματοποιήσει κρυφά γυρίσματα και να περάσει τις ταινίες του κρυμμένες (κάποια στιγμή ακόμη και σε κέικ ή με όποιον άλλον τρόπο έκρινε πρόσφορο), όσο να φτάσουν να βραβευθούν στα φεστιβάλ. 

Σίγουρα όλη αυτή η προσωπική περιπέτεια παίζει ρόλο στην τελική κρίση, αλλά κάτι τέτοιο δεν μειώνει την αξία των δημιουργιών του, ιδίως της συγκεκριμένης, που μάλλον βρίσκεται στο ανώτερο σημείο της ως τώρα σκηνοθετικής του πορείας. Ο Παναχί συνεχίζει την παράδοση του ιρανικού σινεμά, η οποία κτίζεται πάνω σε μεστά σενάρια και λιτή κινηματογράφηση, ένα είδος κινηματογραφικής παραβολής. Κι αν μπροστάρης σε όλο τούτο είναι ο γενάρχης Αμπάς Κιαροστάμι, ο Τζαφάρ Παναχί αποτελεί τον καλύτερο μαθητή του. Στη συγκεκριμένη ταινία μάλιστα απφεύγει την παγίδα του διδακτισμού (πάντα υπάρχει ένας τέτοιος κίνδυνος στις παραβολές), με στιγμιαίες μόνο διολισθήσεις. Με αφορμή ένα αυτοκινητικό ατύχημα, ο εργαζόμενος ενός συνεργείου, ανακαλύπτει τον βασανιστή του. Ή, τουλάχιστον, έτσι νομίζει. Για να διαπιστώσει ότι πράγματι πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο, αναζητά τη μαρτυρία συγκρατούμενών του. Σε δεύτερο επίπεδο, αν πράγματι είναι το επίμαχο πρόσωπο, ποιά θα είναι η τιμωρία του; Με δεδομένο το πέρασμα της ελληνικής κοινωνίας από «τα χέρια» της χούντας, πολλοί θα είναι αυτοί που στα διλήμματα του ήρωα θα μπορούσαν να προβάλλουν την εγχώρια κατάσταση. Οι βασανιστές, ως εκφραστές του κακού και η τιμωρία τους έχει απασχολήσει την ελληνική κοινή γνώμη και οι απαντήσεις οι οποίες θα μπορούσαν να δοθούν συμπυκνώνονται στις απόψεις και τις γνώμες των πρωταγωνιστών του φιλμ. Από τις πλέον τιμωρητικές ως τις συγχωρητικές, η τελική απόφαση πραγματοποιεί μια διαδρομή μεταξύ εκδικητικής θανάτωσης και τελικής συγχώρεσης. Ήδη αυτό το πρώτο δίλημμα χαρτογραφεί ένα μεγάλο πεδίο ηθικών συγκρούσεων που ακολουθούν: τι είναι καλό και τι κακό, τι είναι μνήμη και τι είναι λήθη (και ποιός είναι ο δρόμος προς την εκκαθάριση του κακού;), τι είναι δίκαιο και τι είναι άδικο; 

Όλα τα παραπάνω, από μόνα τους, δεν συνιστούν σινεμά, αλλά φιλοσοφία. Ο Παναχί, όμως, έχει τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει τη μετάφραση από τη μία γλώσσα στην άλλη και να προσδώσει στα διλήμματα κινηματογραφική υπόσταση. Με άξονα τη μεθοδολογία της έλλειψης (αποκρύπτω τα δικά μου συμπεράσματα και αφήνω τη φαντασία του θεατή να οδηγηθεί σε αυτά), ο σκηνοθέτης στήνει την κάμερα του είτε μπροστά σε ανοιχτά άγονα τοπία, ίδια με την άγονη σκέψη της εκδίκησης είτε σε πνιγηρούς, κλειστούς χώρους: ο λάκκος-τάφος και το μπαούλο του εγκλεισμού του βασανιστή, η φυλακή των ηρώων, το πίσω μέρος του φορτηγού, το μισοφωτισμένο δωμάτιο του τέλους. Εκει όπου καλούμαστε να αναρωτηθούμε για την αντίδραση του βασανιστή. Πήρε το μάθημα του, έγινε καλύτερος άνθρωπος ή απλά κέρδισε τη συνέχεια ενός ανυποψίαστου βίου; Τα διλήμματα δεν μπορεί παρά να καταλήγουν σε μια ανάλογα διφορούμενη απάντηση.

Για να οδηγηθεί κάποιος σ’ αυτά, προηγουμένως οφείλει να απαντήσει εάν ο βασανιστής είναι απλώς ένας «υπάλληλος» του κακού ή αποτελεί ο ίδιος φορέα του κακού, όπως θα το έθετε και η Χάνα Άρεντ («Η κοινοτοπία του κακού»). Ή πάλι κατά την Άρεντ, πότε η βία αποκτά διάσταση εξουσίας; Αποφεύγοντας να δώσει μορφή και επιλέγοντας  να κινηματογραφήσει απρόσωπα τον βασανιστή, ουσιαστικά ο Παναχί θεωρεί ότι οι ίδιες οι δικές μας οι πράξεις δίνουν υπόσταση στο κακό, ακόμη κι αν δεν είμαστε βασανιστές, όταν αυτές ακολουθούν τον δρόμο της εκδίκησης, δηλαδή την οδό της βίας.

Αυτό το «ελλειπτικό» σινεμά κτίζεται από τον Παναχί πάνω στον διάλογο των ατόμων με τον χώρο που τους περιβάλλει. Μιλάει η ίδια η ταινία για τον Μπέκετ και το «Περιμένοντας τον Γκοντό», στην απλωμένη έρημο, αλλά δεν είναι η μόνη, η κεντρική αναφορά, όπως γράφτηκε. Άλλωστε, ο Ιρανός σκηνοθέτης μόνον θεατρογενές σινεμά δεν κάνει. Διακρίνει κανείς το δέντρο της ταρκοφσκικής «Θυσίας», τον λάκο-τάφο του δάσκαλου Κιαροστάμι («Η γεύση του κερασιού»), τη διάθεση για road movie στο όνομα της περιπλάνησης του φορτηγού. Και κυρίως,  τη μορφή του υπαρξιακού θρίλερ, με τους ήχους να κυριαρχούν και να δημιουργούν ένα τρομακτικό περιβάλλον, με την κλιμάκωση τους, ως το τελικό ξύλινο πόδι που τρίζει. Οι αισθήσεις (υπάρχει αναφορά στον ήχο και στη  μυρωδιά του βασανιστή) είναι ο θεμέλιος λίθος της μνήμης. Αυτές που μας συστήνουν στους συνανθρώπους, μας φέρνουν κοντά ή μας απωθούν. Μας κάνουν ανθρώπους που αγκαλιάζονται ή ζώα που αλληλοσπαράζονται.

Αξιολόγηση: ***1/2

Διαβάστε επίσης:

«Eternity»: Η A24 κυκλoφόρησε το νέο trailer της ρομαντικής κομεντί με την Elizabeth Olsen (photos/videos)

«Being Eddie»: Το νέo ντοκιμαντέρ του Netflix για τον εμβληματικό κωμικό Eddie Murphy (photos)

«Diamond»: Ο Άντι Γκαρσία επιστρέφει με ένα σύγχρονο φιλμ νουάρ και ένα εντυπωσιακό καστ