«Κάτι περισσότερο από συμμαχία, κάτι λιγότερο από ομοσπονδία.» Ο Κάρολος ντε Γκωλ ήταν συνετός άνθρωπος, πολύπειρος πολιτικός, και από την Ευρώπη του ήξερε τι μπορούσε να περιμένει. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τους επιγόνους του. Στη ράχη της Ευρώπης φορτώσαμε τα μύρια όσα, και, όπως ήταν φυσικό, το ζορισμένο ζωντανό έχει γονατίσει: υπερεσπευσμένες, πρόχειρες διευρύνσεις, μεγαλοφάνταστες “συνταγματικές” συνθήκες, μια σειρά από απίθανα όργανα και ακατανόητους θεσμούς.

 

«Κάτι περισσότερο από συμμαχία, κάτι λιγότερο από ομοσπονδία.» Ο Κάρολος ντε Γκωλ ήταν συνετός άνθρωπος, πολύπειρος πολιτικός, και από την Ευρώπη του ήξερε τι μπορούσε να περιμένει. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τους επιγόνους του. Στη ράχη της Ευρώπης φορτώσαμε τα μύρια όσα, και, όπως ήταν φυσικό, το ζορισμένο ζωντανό έχει γονατίσει: υπερεσπευσμένες, πρόχειρες διευρύνσεις, μεγαλοφάνταστες “συνταγματικές” συνθήκες, μια σειρά από απίθανα όργανα και ακατανόητους θεσμούς.

Ήρθε και το τυχοδιωκτικό “όραμα” του ευρωνομίσματος, και είδαμε το αποτέλεσμα. Μια διαβρωτική δυσαρέσκεια, μοιρασμένη εξίσου σε όλες τις χώρες της Ένωσης, για τους πιο διαφορετικούς λόγους. Δεν υπάρχει σχεδόν δημοψήφισμα της τελευταίας 15ετίας στα κράτη-μέλη που να μην έχει εκφράσει την αποδοκιμασία των ευρωπαϊκών λαών για τα τεκταινόμενα. Και δεν υπάρχει ευρωπαϊκός λαός που να μην επιδοτεί με τη διαμαρτυρία του αυτή κάμια εκδοχή των πολιτικών άκρων, των στρεφόμενων κατά της Ευρώπης.

Παρ’ όλα αυτά, εγκλωβισμένες στην πλάνη του “ποδηλάτου εν κινήσει”, που αν σταματήσει, υποτίθεται, θα πέσει (ωσάν να μην έχει επιβάτη ικανό να σταθεί μια χαρά στα πόδια του…), οι πολιτικοοικονομικές ελίτ εξακολουθούν τον χαβά τους: υπόσχονται τα αδύνατα. Κουτοπόνηρα δε επιρρίπτουν τις δικές τους αβελτηρίες και ελλείψεις στη δυσκινησία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ της αποδίδουν και όλες τις αντιδημοτικές αποφάσεις που υποχρεούνται να πάρουν. Και κάνουν ότι απορούν ύστερα με τη γιγάντωση του ευρωσκεπτικισμού και των εθνικιστικών κινημάτων.

Πρέπει να απαλλάξει κανείς το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, “το κοινό μας σπίτι” όπως μας αρέσει να το ονομάζουμε, από τις ανεδαφικές προσδοκίες των φεντεραλιστών, ώστε να διακρίνει τις αρετές και τα επιτεύγματά του. Γιατί τα όσα έχουμε καταφέρει εξήντα τόσα χρόνια δεν είναι διόλου λίγα. Και μόνο οι τρεις βασικές ελευθερίες και μόνο το κοινό ευρωπαϊκό δίκαιο είναι κατορθώματα ιστορικών διαστάσεων. Λίγα φαίνονται, όταν τα συγκρίνουμε αδόκιμα με αυτά που θα θέλαμε επιπλέον να έχουμε. Όμως κι ο πλούσιος ακόμη, όταν αντιπαραβάλλει το έχει του μ’ εκείνο του ζάπλουτου, είναι σαν να γαργαλάει τις πατούσες της απογοήτευσης και της γκρίνιας: αργά ή γρήγορα θα τη φάει την κλωτσιά.

Είναι αλήθεια ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε οι Ευρωπαίοι μεσούσης της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα είναι τα περισσότερά τους κοινά: από την κλιματική αλλαγή ώς το προσφυγικό, από την απόκρουση του ισλαμιστικού κινδύνου ώς την υπέρβαση της οικονομικής και παραγωγικής κρίσης, και από τον δημογραφικό μαρασμό ώς τις σχέσεις με τις λοιπές μείζονες πλανητικές δυνάμεις, όλα αυτά απαιτούν συνέργειες, συμπλεύσεις, συγκλίσεις. Κανένα τους όμως δεν προαπαιτεί το καπέλωμα των εθνικών κρατών από κάποια απρόσωπη και απρόσιτη νομενκλατούρα, εγκαθιδρυμένη στις Βρυξέλλες ή όπου αλλού. Και ούτε υπάρχει η παραμικρή ένδειξη, άλλωστε, ότι μια τέτοια θα μπορούσε να κρίνει ορθότερα επί του πρακτέου.

Αντιθέτως, οι διακυβερνητικές συμπράξεις εκτός από τη δεδομένη ευελιξία τους έχουν το προτέρημα ότι δεν αποκρύπτουν τεχνηέντως πίσω από μια μεγαλώνυμη θεσμική προσωπίδα τον πραγματικό συσχετισμό της ισχύος. Είναι καλό, κέρδος ρεαλισμού για όλους μας, να ξέρουμε ότι τον βαρύνοντα λόγο τον έχει το Βερολίνο και το Παρίσι, και να προωθούμε τα συμφέροντά μας με βάση αυτόν τον γνώμονα, παρά να τρέχουμε κάθε φορά με ανόητες ελπίδες στον, ανήμπορο, τόσο ανήμπορο, κ. Γιουνκέρ – ή τον κ. Σουλτς, ή τον κ. Τουσκ και τους ομοίους τους.

Όσο αφελές είναι να νομίζει κανείς ότι η Γαλλία ή η Βρετανία θα θέσουν υπό κοινή ευρωπαϊκή διοίκηση τις πυρηνικές στρατιωτικές τους δυνάμεις, άλλο τόσο είναι να περιμένουμε από τους Γερμανούς να αποδεχτούν μια κοινή νομισματική πολιτική που θα μεριμνά πρωτίστως για τα συμφέροντα των άλλων και όχι για τα δικά τους. Αλλιώς βλέπουν τις ευρωρωσσικές σχέσεις οι Βάλτοι και οι Πολωνοί και αλλιώς οι Κύπριοι κι εμείς. Αλλιώς βλέπουν το μεταναστευτικό χώρες όπως η Γαλλία, που υφίστανται ήδη τις συνέπειές του, και αλλιώς χώρες όπως η Ουγγαρία, που τις συνέπειες αυτές επιθυμούν ακριβώς να αποφύγουν.

Όσο γρηγορότερα αποχαιρετήσουμε τον ευρωπαϊκό μαξιμαλισμό που φαντάζεται ότι σ’ όλα αυτά μπορεί να επιτευχθεί ταύτιση, εικάζοντας μάλιστα ότι αυτήν την ταύτιση θα την πετύχει με στάθμιση ψήφων σε κάποιο βρυξελλιώτικο καθίδρυμα, τόσο το καλύτερο για όλους μας. Και ας μη φοβηθούμε ότι μια τέτοια γενναία παραδοχή θα αποτελέσει υποχώρηση εμπρός στους επικριτές, τους αντιπάλους της ευρωπαϊκής ιδέας. Η επιμονή στο αντίθετο, στο σημερινό αδιέξοδο, είναι που τους δίνει φτερά. Αντί για τη λογική του one size fits all, ας προτιμήσουμε ένα πλήρες, πρακτικό βεστιάριο. Αντί για το ιδεώδες, ας επιδιώξουμε κάτι καλύτερο: το πολιτικά εφικτό.

* Ο Κ. Κουτσουρέλης είναι συγγραφέας, διευθυντής του περιοδικού Νέο Πλανόδιον (neoplanodion.gr)