Πόση τύχη μπορεί να έχει ένας λαός, ο οποίος αδυνατεί να αντιληφθεί το ιστορικό του παρελθόν, να διαμορφώσει την εθνική του συνείδηση μέσα από τα γεγονότα και τις ανοιχτές ερμηνείες τους και όχι από προκαθορισμένους εθνικούς μύθους, θρησκευτικούς δογματισμούς και κομματικές αφηγήσεις;

 

Εκδόσεις: Πατάκη

Σελ.: 341

 

Πόση τύχη μπορεί να έχει ένας λαός, ο οποίος αδυνατεί να αντιληφθεί το ιστορικό του παρελθόν, να διαμορφώσει την εθνική του συνείδηση μέσα από τα γεγονότα και τις ανοιχτές ερμηνείες τους και όχι από προκαθορισμένους εθνικούς μύθους, θρησκευτικούς δογματισμούς και κομματικές αφηγήσεις; Δυο αιώνες νεοελληνικού κράτους κι ακόμα δεν έχουμε μάθει να διαβάζουμε και κυρίως να κατανοούμε την Ιστορία μας, να μελετούμε το παρελθόν μας, προκειμένου να συγκροτήσουμε το δικό μας εθνικό αφήγημα μέσα από έναν ανοιχτό διάλογο δίχως τις απαγορευτικές παρεμβάσεις διαφόρων αυτόκλητων διαχειριστών της εθνικής μας κληρονομιάς. Το ιστορικό μας παρελθόν μένει ανοιχτό ως αμφιλεγόμενη εκκρεμότητα, κυρίως δε ως πεδίο λαμπρό άσκησης της εθνικής μας κλίσης προς την έριδα. 

 

Δυστυχώς, ένα μεγάλο κομμάτι του σύγχρονου ιστορικού μας παρελθόντος, η εθνική μας κληρονομιά, βρίσκεται έκθετη στη διακριτική διάθεση του κάθε κομματικού επιτελείου προκειμένου να ερμηνευθεί σύμφωνα με τα συμφέροντα της παντεπόπτου κομματοκρατίας. Αυτός είναι και ο λόγος που αντιλαμβανόμαστε την Ιστορία μας ως ένα ακόμα επεισόδιο κομματικής αντιπαράθεσης και όχι εθνικού επιστημονικού διαλόγου και τεκμηρίωσης. Μας έλκει η αβασάνιστη υμνολογία και η ανεξέλεγκτη καταγγελία. Κάθε εναλλακτική θεώρηση συνιστά εθνική μειοδοσία… 

 

Το βιβλίο του Μαυρογορδάτου είναι απόσταγμα τεσσάρων συναπτών δεκαετιών διδασκαλίας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε έρευνα, στοχασμούς, ερμηνείες και μελέτες πάνω στον Εθνικό Διχασμό, μια περίοδο του νεότερου ελληνισμού με τεράστια σημασία. Κι αν η Ιστορία ασχολείται με αυτά που έγιναν και όχι αυτά που δεν έγιναν, παραμένει ωστόσο πάντα ιδιαίτερα σημαντικό να γνωρίζεις τα λάθη σου και τις σωστές ενέργειες σε σχέση με αυτά που δεν έγιναν – μόνο και μόνο για να μπορείς να εκτιμάς σωστά τις νίκες και τις ήττες σου, την εθνική σου υπόσταση. 

 

Ο Εθνικός Διχασμός κυοφορείτο ως απειλή χρόνια πριν εκδηλωθεί, τον Φεβρουάριο του 1915, όταν οι δυο βασικοί πρωταγωνιστές του, ο Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος, ήρθαν πλέον σε ανοιχτή ρήξη. Πρόκειται για το χρονικό μιας προαναγγελθείσας σύγκρουσης που, σύμφωνα με τον ιστορικό, ξεκινά ήδη από το 1909 με το κίνημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου στου Γουδή και τις καταιγιστικές εξελίξεις που αυτό έφερε, κυρίως επιβάλλοντας τον Βενιζέλο στο προσκήνιο της Ιστορίας σε μια περίοδο όπου η Ελλάδα ήταν συρρικνωμένη και καταπονημένη από τις συνέπειες της χρεοκοπίας του 1893, του ολέθριου πολέμου του 1897, αλλά και του διεθνούς ασφυκτικού ελέγχου, ο οποίος έβαζε μεν σε τάξη τα άστατα οικονομικά της χώρας, αλλά κρατούσε πληγωμένη την ήδη στραπατσαρισμένη εθνική μας υπερηφάνεια. 

 

Σε αυτή τη μελαγχολικά αδιέξοδη ιστορική συγκυρία με καταπονημένα εθνικά αισθήματα υπήρχαν φωνές όπως αυτή του Ίωνα Δραγούμη, ο οποίος θεωρούσε ότι το πείραμα με το «κρατίδιο» είχε αποτύχει και έβρισκε διέξοδο στην ένταξη του ελληνισμού στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στον αντίποδα αυτής της άποψης, ο Βενιζέλος εμφανίστηκε στην πολιτική σκηνή πρεσβεύοντας την ιδέα του κλασικού αλυτρωτισμού του 19ου αιώνα. Βασικός άξονας της πολιτικής του υπήρξε η απελευθέρωση των οθωμανικών κτήσεων στην Ευρώπη, χωρίς μάλιστα προηγούμενη συμφωνία για το μοίρασμά τους. Αυτό έφερε μια νέα αντίληψη στρατηγικής στη χάραξη της εθνικής εξωτερικής πολιτικής. Μια άλλη τομή που τόλμησε ο ιδιοφυής αυτός πολιτικός στη συγκεκριμένη συγκυρία ήταν η επιλογή του για συμμαχία με τη Βουλγαρία, πράγμα που αποτελούσε ταμπού για την παλιά γενιά των Μακεδονομάχων. Η είσοδος του Βενιζέλου στη διαμόρφωση της κεντρικής πολιτικής σκηνής άλλαξε το σκηνικό, παρά τις τεράστιες αντιδράσεις που αντιμετώπισε από την εδραιωμένη γραφειοκρατία και τους φανατικούς αντιπάλους που δημιούργησε η πολιτική του. 

 

Ο ιστορικός που επέβαλε τον όρο «χαρισματικός» για τον Βενιζέλο εξετάζει τον Εθνικό Διχασμό από τις απαρχές του, το κίνημα στου Γουδή (1909) και τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922), επικεντρώνοντας φυσικά στα γεγονότα που ακολούθησαν το 1915. Είναι ένα διάστημα όπου από τους εθνικούς θριάμβους (η Ελλάδα διπλασιάζει τα σύνορά της) καταλήγουμε σε μιαν εθνική τραγωδία. Βασικοί πρωταγωνιστές με εκ διαμέτρου αντίθετες πολιτικές, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Στη διαμάχη τους, τα ιστορικά γεγονότα βοούν υπέρ του Βενιζέλου αλλά και συγκριτικά οι δυο προσωπικότητες απέχουν παρασάγγας. Ωστόσο, η τυφλότητα, ο φανατισμός, η σκοταδιστική αντίληψη μεταλαμπαδεύονται κληρονομικά ως επιδημία από γενιά σε γενιά, συντηρώντας ώς τις μέρες μας μιαν έριδα που θα έπρεπε να έχει λήξει προ πολλού συντριπτικά, οριστικά και αμετάκλητα υπέρ του μεγάλου Βενιζέλου… 

 

Το κείμενο αντιμετωπίζει με ιδιαίτερη επιτυχία μιαν εξαιρετικά δύσκολη και περίπλοκη ιστορική περίοδο, προσεγγίζοντας και αναλύοντάς την με την προσήκουσα σοβαρότητα, ξεκαθαρίζοντας το τοπίο από ομιχλώδεις ερμηνείες και υποβολιμαίες παρανοήσεις, με την άρτια επιστημονική κατάρτιση του συγγραφέως και την αφοπλιστική τεκμηρίωση κάθε άποψης και συμπεράσματος, συμβάλλοντας έτσι επιτυχώς στην καλύτερη, πληρέστερη και αντικειμενικότερη αντιμετώπιση των γεγονότων πάνω σε ένα θέμα που πυροδοτεί ακόμα τον φανατισμό και κεντρίζει τη διχαστική εθνική μας ψυχοσύνθεση…