Το 2015 η προσφυγική και μεταναστευτική κρίση δοκίμασε τη συνοχή της Ε.Ε. Για πρώτη φορά είδαμε τα κράτη να λειτουργούν σε τέτοιο βαθμό είτε μονομερώς είτε διαμορφώνοντας περιφερειακές συμμαχίες ακόμη και με χώρες εκτός της Ε.Ε., απομονώνοντας ακόμη και κράτη – μέλη όπως η Ελλάδα.

Το σημαντικότερο ζήτημα είναι η προβληματική πρόσληψη της ευρωπαϊκής διάστασης του προβλήματος, καθώς έγινε έντονα εμφανές πως τα κράτη – μέλη δεν αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο τη διαχείριση των αυξανόμενων μεταναστευτικών ροών. Επί της ουσίας παρατηρήθηκε ένα σημαντικό ρήγμα στην ανάγκη συνολικής απάντησης και παραγωγής πολιτικής, το οποίο επιμερίστηκε σε μία σειρά προβλημάτων, με σημαντικότερο ίσως το ζήτημα της αλληλεγγύης, καθώς είδαμε αρκετά κράτη – μέλη να αρνούνται ακόμη και μία περιορισμένη συμμετοχή σε πρωτοβουλίες διαχείρισης, όπως είναι για παράδειγμα η μετεγκατάσταση μεταναστών και προσφύγων.

Επιπρόσθετα ένα ιδιαίτερα προβληματικό στοιχείο είναι η ευθεία σύνδεση των μεταναστευτικών ροών με την τρομοκρατία, ειδικότερα με την ένταση που έγινε αυτό μετά τις μεγάλες επιθέσεις στη Γαλλία τον Νοέμβριο του 2015. Η σύνδεση μετανάστευσης και τρομοκρατίας δημιουργεί ένα δομικό πρόβλημα ασφαλειοποίησης, το οποίο περιπλέκει περισσότερο την κατάσταση στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε και το πρόβλημα με τις πολιτικές ενσωμάτωσης και τις πολυπολιτισμικές πολιτικές γενικότερα.

Μπορούμε επομένως να μιλήσουμε για ένα ερμηνευτικό πολιτικό τρίγωνο (διαφοροποιημένη πρόσληψη της ευρωπαϊκής διάστασης, σύνδεση με την τρομοκρατία και αποτυχία των μεταναστευτικών πολιτικών) το οποίο οδήγησε σε μία διαρκώς διευρυνόμενη πόλωση τόσο σε επίπεδο κοινωνίας όσο και πολιτικής. Το άμεσο αποτέλεσμα της πόλωσης είναι η άνοδος του εξτρεμισμού σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, με αποτέλεσμα ακόμη και βίαια ξεσκάσματα, κυρίως ακροδεξιού εξτρεμισμού εναντίον μεταναστών, αλλά και η άνοδος, ακόμη και η επικράτηση του αντιμεταναστευτικού λαϊκισμού σε αρκετές χώρες (Αυστρία, Ιταλία, Γερμανία κ.ά.).

Το μεγαλύτερο πρόβλημα της ευρωπαϊκής πολιτικής για τη διαχείριση της αυξανόμενων μεταναστευτικών ροών είναι η έμφαση στη βραχυπρόθεσμή προσέγγιση – διαχείριση των συνόρων. Ουσιαστικά μιλάμε για μία πολιτική βραχυπρόθεσμου ορίζοντα, η οποία δεν δίνει έμφαση στην αντιμετώπιση των βαθύτερων και γενεσιουργών αιτιών των μεταναστευτικών πιέσεων, οι οποίες όμως είναι πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστούν.

Όμως, για να μπορέσει η Ε.Ε. να διαχειριστεί αποτελεσματικά τις μεταναστευτικές ροές, θα πρέπει να ισορροπήσει αυτές τις διαστάσεις των πολιτικών, τόσο ως προς την έμφαση όσο και ως προς την αποτελεσματικότητά τους.

Όσοι ασχολούνται με τη μετανάστευση στη Μεσόγειο γνωρίζουν πως οι πιέσεις ξεκίνησαν το 2002 και παρουσιάζουν μία κυκλικότητα στα μέτωπα όπου κινούνται. Οι πρόσφατές εκλογές σε χώρες όπως η Αυστρία, η Ιταλία και η Ουγγαρία έχουν αναδείξει πολιτικές ηγεσίες που είναι υπέρ μίας ακόμη σκληρότερης διαχείρισης του μεταναστευτικού ζητήματος, κάτι που βλέπουμε ήδη με τις πρώτες αποφάσεις της νέας κυβέρνησης στην Ιταλία.

Το μεταναστευτικό ζήτημα διχάζει εδώ και χρόνια την Ε.Ε. και μπορεί να αποτελέσει το ζήτημα που μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικά προβλήματα συνοχής, γι’ αυτό και η Ένωση έχει μπροστά της μόνο έναν δρόμο, την υιοθέτηση μίας ολιστικής, κοινά αποδεκτής και αποτελεσματικής μεταναστευτικής πολιτικής.

* Διεθνολόγος, καθηγητής Σχολής Εθνικής Ασφάλειας