Ποιες ρυθμίσεις ευνόησαν τις «ομάδες θυμού»

Για τον Εμανουέλ Μακρόν το τελευταίο διάστημα μοιάζει με εφιάλτη: ο νεαρός Γάλλος πολιτικός, που εξελέγη Πρόεδρος της χώρας του με τη φιλοδοξία να αλλάξει τα πάντα στη Γαλλία και στην Ε.Ε., βλέπει τα όνειρά του να καταστρέφονται μέσα σε καπνούς από φωτιές από μολότοφ και νέφη χημικών. Ο αντίπαλός του, τα «Κίτρινα Γιλέκα», εργαζόμενοι από κάθε γωνιά της χώρας, πέτυχαν ήδη μια στρατηγική νίκη υποχρεώνοντας την κυβέρνηση Μακρόν – Φιλίπ να πάρει πίσω τις σχεδιαζόμενες αυξήσεις στα καύσιμα και τώρα ζητούν ακόμη περισσότερα.

Την ίδια στιγμή η κυβέρνηση προχώρησε σε μια άνευ προηγουμένου αστυνομική κινητοποίηση στο Παρίσι, βγάζοντας στους δρόμους σχεδόν 90.000 αστυνομικούς, άλογα, σκυλιά, αύρες και κάνοντας χρήση πλαστικών σφαιρών και της – καθιερωμένης, πλέον, και σε πολλές δυτικές χώρες – τακτικής των προληπτικών προσαγωγών, προκειμένου να αποτρέψει επεισόδια, όπως αυτά που συγκλόνισαν την Πόλη του Φωτός στις διαδηλώσεις της 1ης Δεκεμβρίου.

Το αν η αστυνομοκρατία και οι εικόνες ακραίας βίας κατά των διαδηλωτών (στο Διαδίκτυο κυκλοφορούν βίντεο με «Κίτρινα Γιλέκα» που δέχονται πλαστικές σφαίρες, ενώ οι εικόνες των γονατισμένων στο έδαφος και με τα χέρια στον αυχένα μαθητών λυκείου στο Μαντ Λε Ζολί θα στοιχειώσουν την κυβέρνηση) θα καταφέρουν να κάμψουν τις κινητοποιήσεις είναι κάτι που θα φανεί μέσα στο επόμενο διάστημα.

Ωστόσο – και αυτή είναι μια από τις μεγάλες ιδιαιτερότητες των τρεχουσών κινητοποιήσεων στη Γαλλία – ο Μακρόν καλείται πρώτα απ’ όλα να νικήσει έναν αόρατο εχθρό με εκατομμύρια πλοκάμια σε όλη τη χώρα, με απίστευτες δυνατότητες κάλυψης – απόκρυψης και με τεράστια ισχύ σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, ο οποίος με ελάχιστα μέσα μπορεί να κινητοποιήσει χιλιάδες ανθρώπους χωρίς μεγάλες δυσκολίες. Και ο εχθρός αυτός είναι το… Facebook!

Διαδικτυακός συνδικαλισμός

Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές δομές και οργανώσεις των συνδικάτων και των άλλων ομάδων πίεσης, οι «Gilets Jaunes» έχουν οργανωθεί και συντονιστεί σχεδόν από την πρώτη στιγμή μέσω του Facebook, όπου με κλειστές ομάδες, μηνύματα στο Messenger και αναπαραγωγή ειδησεογραφικού υλικού έχουν κατορθώσει μέχρι στιγμής να κινηθούν κάτω από τη μύτη των αρχών και να συντονίσουν τις μεγαλύτερες κινητοποιήσεις στη Γαλλία των τελευταίων χρόνων.

Φυσικά η χρήση του Διαδικτύου για την οργάνωση εκδηλώσεων αντίδρασης δεν είναι κάτι καινούργιο: από την «Αραβική Άνοιξη» μέχρι τα δίκτυα προπαγάνδας του ISIS και από τη σιωπηλή διαμαρτυρία των bloggers έξω από τη Βουλή για τις πυρκαγιές του 2007 έως τον συντονισμό των πιτσιρικάδων στις διαδηλώσεις για τη δολοφονία Γρηγορόπουλου το 2008, τα social media και τα διαδικτυακά φόρα αποτέλεσαν πρόσφορο μέσο οργάνωσης και συνεννόησης.

Ωστόσο, στην περίπτωση των «Κίτρινων Γιλέκων» ένας παράγοντας που έπαιξε κρίσιμο ρόλο στη γιγάντωση του κινήματος ήταν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που το τελευταίο διάστημα έχει αποκτήσει το Facebook στην προσπάθειά του να καταπολεμήσει τα fake news.

Για όλα φταίει ο αλγόριθμός

Όπως έχει ξαναγραφτεί στο «Π», το 2018 ήταν το annus horribilis για τον δημιουργό του Facebook Μαρκ Ζούκερμπεργκ. Από τη στιγμή που «έσκασε» το σκάνδαλο της Cambridge Analytica, η εταιρεία βρίσκεται σε διαρκή πίεση να λάβει μέτρα ώστε και τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών της να είναι ασφαλή, αλλά και η διασπορά των fake news να γίνει εξαιρετικά δύσκολη. Και όλα αυτά με την προϋπόθεση ότι το Facebook συνεχίζει να είναι ο απόλυτος κυρίαρχος στον κόσμο των social media.

Στο πλαίσιο των προσπαθειών του να ισορροπήσει στις τρεις προαναφερθείσες «βάρκες» το Facebook πήρε μια απόφαση που ήταν εξαιρετικά κρίσιμη για τα «Κίτρινα Γιλέκα». Άλλαξε τον αλγόριθμο που καθορίζει τι περνά από το timeline του κάθε χρήστη, ώστε να περιορίσει την επιρροή των παραδοσιακών ΜΜΕ, είτε μεμονωμένων είτε οργανισμών. Πλέον ο αλγόριθμος δίνει βάρος σε περιεχόμενο που παράγεται μέσω ομάδων στο Facebook και σε αναρτήσεις που αφορούν περισσότερο το τοπικό επίπεδο.

Οι δύο αυτές αλλαγές στον αλγόριθμο του Facebook έδωσαν το απαραίτητο προσάναμμα σε διάφορους ανθρώπους στη Γαλλία που είναι δυσαρεστημένοι από την πολιτική Μακρόν. Από τον περασμένο Μάιο δεκάδες κλειστές «ομάδες θυμού» έκαναν την εμφάνισή τους στο δημοφιλέστερο μέσο κοινωνικής δικτύωσης και σύντομα απέκτησαν χιλιάδες ακόλουθους, με τους διαχειριστές των σελίδων αυτών να αποκτούν status άτυπου εκπροσώπου των ομάδων.

Από το Διαδίκτυο στους δρόμους

Σταδιακά από τις συζητήσεις τα μέλη των ομάδων αυτών αποφάσισαν να περάσουν στη δράση, αρχικά με ειρηνικές διαδηλώσεις και συμβολικές κινήσεις, όπως αποκλεισμούς δρόμων για λίγη ώρα. Η αίτηση μιας γυναίκας στο Avaaz για ανατροπή των επερχόμενων αυξήσεων στα καύσιμα αποτέλεσε τη συγκολλητική ουσία για τις «ομάδες θυμού» και, ταυτόχρονα, το φιτίλι που τις έκανε λίγους μήνες μετά να εκραγούν στους δρόμους του Παρισιού και όχι μόνο.

Η αίτηση αναπαρήχθη σωρηδόν στο Facebook και, ουσιαστικά, έδωσε μια «αιχμή του δόρατος» στα αιτήματα των «Κίτρινων Γιλέκων».

Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η ταυτότητα των «Κίτρινων Γιλέκων» παραμένει ασαφής. Αν και τα κίτρινα γιλέκα από μόνα τους υποδηλώνουν εργαζόμενους, ούτε εργασιακά ούτε κοινωνικά ούτε πολιτικά οι άνθρωποι που διαδηλώνουν είναι ομοιογενείς. Αντιθέτως, και αυτό φαίνεται και από τα στοιχεία που έχουν προκύψει από μελέτες των «ομάδων θυμού», καλύπτουν όλο το πιθανό φάσμα, από αναρχικούς και ακροαριστερούς μέχρι ακροδεξιούς και «ψεκασμένους» συνωμοσιολόγους και, μέσα σε όλα, και «μπαχαλάκηδες» που επιχειρούν να εκμεταλλευτούν την αναταραχή.

Σημειώνεται δε ότι, επειδή «ο λύκος στην αντάρα χαίρεται», φαίνεται ότι υπάρχουν και κάποιοι που βρήκαν ευκαιρία και άνοιξαν λογαριασμούς στο Facebook που διασπείρουν ψευδείς ειδήσεις, από ψεύτικες φωτογραφίες έως fake βίντεο. Παράλληλα η γαλλική κυβέρνηση, μέσω της πανίσχυρης Γενικής Γραμματείας Άμυνας και Εθνικής Ασφάλειας (SGDSN), άρχισε έρευνα στο Διαδίκτυο για να αποκαλύψει τους fake λογαριασμούς που κάνουν προβοκάτσιες ή επιχειρούν να χειραγωγήσουν την ενημέρωση, «δείχνοντας» μάλιστα προς… Ρωσία.

Ωστόσο ένα κοινό συμπέρασμα από την έως τώρα μελέτη των «Κίτρινων Γιλέκων» είναι ότι αποτελούν ένα κίνημα βάσης, αποκεντρωμένο, χωρίς ηγεσίες (οι εκπρόσωποί τους στις συζητήσεις που άνοιξε άρον – άρον η κυβέρνηση Φιλίπ μοιάζουν ad hoc) και χωρίς ξεκάθαρους στόχους, πέρα από έναν κατάλογο αιτημάτων που κυκλοφόρησε την περασμένη εβδομάδα. Το Facebook παραμένει ο τόπος αναφοράς τους και αυτό είναι που τρομάζει τον Μακρόν, ότι δηλαδή καλείται να αντιμετωπίσει μια άμορφη οργή εις βάρος του.