Αποτελούν το «ερωτικό τρίγωνο» της παγκόσμιας πολιτικής. Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, Κίνα, Ρωσία και ΗΠΑ έχουν επανειλημμένα ανταλλάξει «συντρόφους». Η κατάρρευση της σινοσοβιετικής συνθήκης μετά τον θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν ακολουθήθηκε από την επίσκεψη του Ρίτσαρντ Νίξον στην Κίνα το 1972 και τη βελτίωση των σχέσεων του Γκορμπατσόφ με τον ασιατικό γίγαντα πριν από τριάντα χρόνια.

Η σημερινή στενή σχέση μεταξύ Βλαντίμιρ Πούτιν και Σι Τζινπίνγκ ενισχύθηκε το 2014, όταν η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία. Ιστορικά η χώρα που κάθε φορά έμενε «απέξω» συνήθως πλήρωνε το τίμημα, δηλαδή επιπλέον στρατιωτικό και διπλωματικό φόρτο.

Αυτή τη φορά, αν και οι ΗΠΑ είναι στην «απέξω», η σχέση μεταξύ Κίνας και Ρωσίας δεν δείχνει να ευνοεί το ίδιο και τα δύο μέρη. Η συνεργασία Πούτιν και Τζινπίνγκ φαίνεται να λειτουργεί περισσότερο υπέρ της Κίνας παρά της Ρωσίας.

Η Κίνα κυριαρχεί σε κάθε πτυχή της σχέσης μεταξύ των δύο χωρών. Η κινεζική οικονομία είναι έξι φορές μεγαλύτερη – σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης – από τη ρωσική και η δύναμή της διαρκώς μεγαλώνει. Αυτό που κάποτε θεωρούνταν από τον Πούτιν ο ιδανικός τρόπος να γυρίσει την πλάτη στη Δύση και να μεγεθύνει τη ρωσική επιρροή, σήμερα εκλαμβάνεται από μερίδα πολιτικών στη Ρωσία ως πιθανή παγίδα, από την οποία η χώρα θα δυσκολευθεί να ξεφύγει. Η Μόσχα δεν εξελίσσεται σε ισότιμο εταίρο.

Η Ρωσία ασφαλώς παραμένει μια πυρηνική δύναμη με μόνιμη θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Έχει προχωρήσει σε εκσυγχρονισμό των ενόπλων δυνάμεών της και δεν διστάζει να τις χρησιμοποιεί, όπως π.χ. στη Συρία. Πριν από δύο εβδομάδες περίπου, ρωσικά και κινεζικά μαχητικά αεροσκάφη έκαναν κοινή πτήση για πρώτη φορά προκαλώντας συναγερμό όταν η Νότια Κορέα ανέφερε ότι ρωσικό αεροσκάφος εισέβαλε στον εναέριο χώρο της.

 

Σχέση… εξάρτησης

Το αξιοσημείωτο είναι το πόσο γρήγορα η Ρωσία αρχίζει να εξαρτάται από την Κίνα. Το ασιατικό μεγαθήριο αποτελεί ζωτικής σημασίας αγορά για τις ρωσικές πρώτες ύλες. Η Rosneft, η εθνική πετρελαϊκή εταιρεία της Ρωσίας, στηρίζεται σε κινεζικές χρηματοδοτήσεις και στέλνει όλο και περισσότερο από το πετρέλαιό της στην Κίνα.

Καθώς η Μόσχα προσπαθεί να διαφοροποιηθεί από την οικονομική κυριαρχία του δολαρίου, αυξάνει όλο και περισσότερο τα συναλλαγματικά της αποθεματικά σε κινεζικό γουάν. Το ποσοστό της σε γουάν αυξήθηκε από 3% σε 14%. Η Κίνα, εξάλλου, τροφοδοτεί τη Ρωσία με ζωτικής σημασίας εξαρτήματα για τα προηγμένα ρωσικά οπλικά συστήματα. Τον προηγούμενο μήνα η Μόσχα έκλεισε συμφωνία με την Huawei για ανάπτυξη εξοπλισμού 5G.

Η κατάσταση βολεύει την Κίνα μια χαρά. Επιθυμεί μια φιλία με τη Ρωσία, καθώς αυτή της επιτρέπει να ασφαλίζει τα βόρεια σύνορά της, σκηνή μεγάλων προβλημάτων το 1969 και πηγή ανησυχιών τη δεκαετία του 1990, όταν η Ρωσία έδειχνε ότι μπορεί να παρασυρθεί στην τροχιά της Δύσης.

 

Έλλειψη εναλλακτικών

Το Κρεμλίνο από την άλλη έχει διάφορα επιχειρήματα για τη συνεργασία με το Πεκίνο και ένα από τα βασικότερα είναι η έλλειψη άλλων επιλογών.

Οι δυτικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, τις παρεμβάσεις στις αμερικανικές εκλογές του 2016, σύμφωνα με την πλευρά των ΗΠΑ, και τη χρήση νευροτοξικού παράγοντα στη Βρετανία πριν από δύο χρόνια, σύμφωνα με το Λονδίνο, δεν άφησαν πολλές εναλλακτικές στη Ρωσία. Ο Κινέζος Πρόεδρος έχει προσφέρει και κάλυψη στη Ρωσία για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της στη Συρία, αλλά και, σε έναν βαθμό, για την Κριμαία.

Όμως, οι κινεζικές επενδύσεις στη Ρωσία είναι μάλλον περιορισμένες. Οι ιδιωτικές εταιρείες από την Κίνα διστάζουν να επενδύσουν στη Ρωσία, ενώ ακόμα και το Πεκίνο βρίσκει δαιδαλώδη τη ρωσική βερσιόν του κρατικού καπιταλισμού. Πάντως, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Carnegie της Μόσχας, «η μερίδα του λέοντος απ’ το κινεζικό χρήμα πηγαίνει στους φίλους του Προέδρου Πούτιν».

 

Στο γήπεδο της Κεντρικής Ασίας

Ένα βασικό θέμα στη σχέση Μόσχας – Πεκίνου είναι οι διαφορετικές προσεγγίσεις των δύο χωρών στην Κεντρική Ασία. Η σταθερότητα στην περιοχή είναι πολύ σημαντική για την εσωτερική ασφάλεια της Κίνας και το Πεκίνο επιθυμεί να κρατηθεί ο ισλαμικός εξτρεμισμός υπό έλεγχο στην Κεντρική Ασία.

Εκτός αυτού είναι σημαντική και για τον νέο κινεζικό Δρόμο του Μεταξιού (BRI), γι’ αυτό και το Πεκίνο ρίχνει αφειδώς εκατομμύρια σε κράτη της Κεντρικής Ασίας, αλλά έχει αρχίσει να τοποθετεί και στρατεύματα. Παράδειγμα στο Τατζικιστάν, όπου η Κίνα δάνεισε 1,3 δισ. δολάρια, σχεδόν το μισό εξωτερικό χρέος της χώρας, και πραγματοποιεί στρατιωτικές ασκήσεις χωρίς να έχει συμβουλευτεί τη Ρωσία.

Το πρόβλημα είναι ότι η Μόσχα συνεχίζει να θεωρεί την Κεντρική Ασία «αυλή» της, κυρίως σε στρατιωτικά ζητήματα. Το Ινστιτούτο Carnegie της Μόσχας εκτιμά ότι η Ρωσία ενοχλείται από τη στρατιωτική δραστηριότητα των Κινέζων στην Κεντρική Ασία, αλλά δεν αντιδρά ακριβώς επειδή εξαρτάται από το Πεκίνο.

 

Οι διαφορές και οι ισορροπίες

Όπως και στο παρελθόν, η Ρωσία και η Κίνα έχουν έρθει κοντά λόγω ενός κοινού αντιπάλου, των ΗΠΑ. Αλλά υπάρχουν βασικές διαφορές μεταξύ της σημερινής πραγματικότητας και της θανάσιμης αντιπαλότητας που υπήρχε κάποτε.

1. Η πρώτη είναι ότι ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν μια μάχη για το ποιας πλευράς το μοντέλο αντιπροσώπευε το μέλλον του κόσμου. Σήμερα η αντιπαράθεση απορρίπτει την ιδέα ενός μοναδικού δρόμου. Ρωσία και Κίνα δεν ισχυρίζονται ότι οι αξίες τους είναι παγκόσμιες, αλλά ούτε και δέχονται ως παγκόσμιες τις αξίες της Δύσης.

2. Η δεύτερη ασυμμετρία αφορά την οικονομική ισχύ:

● Μέχρι και το 1989 το ΑΕΠ της Σοβιετικής Ένωσης ήταν διπλάσιο από το ΑΕΠ της Κίνας.

● Σήμερα το κινεζικό ΑΕΠ είναι έξι φορές μεγαλύτερο από αυτό της Ρωσίας σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης.

● Για την Κίνα η Ρωσία κατατάσσεται δέκατη ανάμεσα στις εξαγωγικές αγορές της, πίσω από την Ινδία.

● Για τη Ρωσία η Κίνα είναι η δεύτερη μεγαλύτερη εξαγωγική αγορά μετά την Ε.Ε.

● Η Κίνα αγοράζει περισσότερο ρωσικό πετρέλαιο από οποιαδήποτε άλλη χώρα.

Τέτοια οικονομική ασυμμετρία παίζει ρόλο και σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής.

3. Η τρίτη αλλαγή στη δυναμική της σχέσης είναι ότι η προσέγγιση της Μόσχας στο Πεκίνο καθιστά τη Ρωσία τεχνολογικά και πολιτικά εξαρτώμενη από τον γείτονά της. Τουλάχιστον έτσι εκτιμά η Δύση, σύμφωνα με τον «Economist», αλλά και η ρωσική αντιπολίτευση.

Όπως δήλωσε ο Αλεξέι Ναβάλνι, πολιτικός της αντιπολίτευσης: «Αυτό που κάνει σήμερα ο κ. Πούτιν θα καταστήσει τον επόμενο ηγέτη της Ρωσίας όμηρο στην κινεζική πολιτική του. Θα είναι πολύ δύσκολο για έναν μελλοντικό Ρώσο ηγέτη να φέρει τη συνεργασία με την Κίνα σε ένα πλαίσιο που θα είναι επωφελές για τη Ρωσία και θα έχει τη στήριξη των πολιτών της χώρας μας».

Αν και κανείς δεν ξέρει το μέλλον, σε περίπτωση που ο Πούτιν επιλέξει να αποχωρήσει το 2024, όπως το ρωσικό σύνταγμα ορίζει, και στη συνέχεια ο διάδοχός του επιλέξει να διαφοροποιηθεί παίρνοντας αποστάσεις από την Κίνα, στρέφοντας τη χώρα προς την Ευρώπη, μόνο τότε θα φανεί πόσο βαθιά είναι η επιρροή της Κίνας και αν η Μόσχα διατηρεί χώρο για μανούβρες.

 

Το ασιατικό μοντέλο πολιτικής

Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας είδε την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης ως μια τεράστια απειλή. Η ΕΣΣΔ είχε πέσει όχι λόγω εξωτερικών δυνάμεων, αλλά κυρίως λόγω δυσαρέσκειας στο εσωτερικό.

Το Πεκίνο γνώριζε ότι οι διαδηλωτές της Τιεν Αν Μεν είχαν γοητευτεί από τον Γκορμπατσόφ το 1989. Η πτώση σήμαινε επίσης ότι η Κίνα θα είχε να διαχειριστεί μια νέα φουρνιά κρατών, κυρίως μουσουλμανικών, στα σύνορά της. Και, τέλος, υπήρχε η πιθανότητα της ύπαρξης ενός δυτικοκρατούμενου μπλοκ που θα απλωνόταν από το Βανκούβερ μέχρι το Βλαδιβοστόκ.

Το κύριο μέλημα της Κίνας ήταν να διασφαλίσει ότι η Ρωσία θα λειτουργούσε ως μια ουδέτερη ζώνη (στο καλύτερο σενάριο ως φιλική ζώνη) ανάμεσα στην ίδια και τις ΗΠΑ. Έτσι άρχισε να επενδύει, να αγοράζει πετρέλαιο και όπλα και να ψηφίζει μαζί με τη Ρωσία στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, εκτός από περιπτώσεις που θα δημιουργούσαν επιπλέον προβλήματα με την Αμερική. Για παράδειγμα η Κίνα δεν επέκρινε τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας, αλλά ούτε και την αναγνώρισε.

Αντίθετα η Κίνα επωφελήθηκε. Η Κριμαία και η Ουκρανία εξάλειψαν, για το άμεσο μέλλον τουλάχιστον, κάθε πιθανότητα για μια συμμαχία μεταξύ Ρωσίας και Αμερικής. Και, ταυτόχρονα, μεγάλωσαν την εξάρτηση της Ρωσίας από την Κίνα. Τον Μάιο του 2014 ο Πούτιν έκλεισε διάφορα ντιλ με την Κίνα, συμπεριλαμβανομένου ενός τριακονταετούς συμβολαίου αξίας 400 δισ. δολαρίων για φυσικό αέριο μέσω ενός αγωγού που πρόκειται να αρχίσει να λειτουργεί ώς το τέλος αυτής της χρονιάς.

Ο Feng Yujun, επικεφαλής καθηγητής του Κέντρου Ασιατικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Fudan της Κίνας, έχει δηλώσει ότι «η Ρωσία εξαρτάται περισσότερο από την Κίνα απ’ ό,τι η Κίνα από τη Ρωσία». Στον ενεργειακό τομέα η Κίνα έχει πρόσβαση σε κάποια από τα πιο πολύτιμα assets της Ρωσίας:

● Σχεδόν τα μισά από όλα τα μηχανήματα γεωτρήσεων που χρησιμοποιούν οι ρωσικές πετρελαϊκές εταιρείες προέρχονται από την Κίνα.

● Σε κινεζικές κρατικές ενεργειακές εταιρείες ανήκει το ένα πέμπτο του αρκτικού πρότζεκτ υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) της Novatek, ιδιοκτησίας του ολιγάρχη Gennady Timchenko.

● Η Κίνα έχει βοηθήσει τη Rosneft να προβεί σε εξαγορές.

Και στον τομέα της τεχνολογίας, όμως, αυξάνεται η εξάρτηση της Ρωσίας από την Κίνα. Εκτός του ντιλ με την Huawei, η Alibaba, η κινεζική εταιρεία – γίγαντας του ηλεκτρονικού εμπορίου, συνεργάζεται με τη Mail.ru, ιδιοκτήτρια των μεγαλύτερων δικτύων social media στη Ρωσία. Η κινεζική Dahua Technology βοηθά τη Ρωσία στον τομέα του Συστήματος Αναγνώρισης Προσώπου.

Σύμφωνα με το Royal United Services Institution, think tank στο Λονδίνο για θέματα διεθνούς ασφάλειας, τα τελευταία είκοσι χρόνια η Κίνα έσπασε το ρωσικό μονοπώλιο στους αγωγούς μεταφοράς ενέργειας στην Κεντρική Ασία, όπου η ρωσική Transneft ήλεγχε τη ροή του πετρελαίου του Καζακστάν. Τώρα το Καζακστάν εξάγει το πετρέλαιό του στην Κίνα μέσω ενός νέου αγωγού που κατασκευάστηκε το 2009.

Όπως σημειώνει το συγκεκριμένο think tank, «η Κίνα επανασυνδέει ολόκληρη την περιοχή στην Κεντρική Ασία. Κάποτε όλοι οι δρόμοι οδηγούσαν στη Μόσχα, τώρα όλοι οι δρόμοι οδηγούν στο Πεκίνο»…