Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Η σχεδιαζόμενη στρατιωτική επιχείρηση της Τουρκίας στη Βόρεια Συρία δημιουργεί νέα δεδομένα στο προσφυγικό. Ο κίνδυνος επανάληψης μίας κρίσης όπως αυτή του 2015 είναι υπαρκτός. Η νέα ένταση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, από την Τουρκία προς την Ελλάδα, τους τελευταίους μήνες επιδεινώνει σοβαρά  την ήδη προβληματική διαχείριση του προσφυγικού τόσο στα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου όσο και στην ενδοχώρα. Η αλλαγή πολιτικής στο προσφυγικό είναι πλέον επιτακτική ανάγκη, με ένα εθνικό σχέδιο δράσης που θα σέβεται το δικαίωμα στη διεθνή προστασία των προσφύγων και τις αρχές του Κράτους Δικαίου στο κοινό Ευρωπαϊκό νομικό και πολιτικό περιβάλλον.

Είναι αδιαμφισβήτητο σήμερα ότι η προηγούμενη Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ άσκησε μία λανθασμένη, τυχοδιωκτική και βλαπτική για τα εθνικά συμφέροντα προσφυγική πολιτική. Μετέτρεψε την προσφυγική κρίση του 2015 σε ανθρωπιστική κρίση για τους πρόσφυγες, αλλά και τις τοπικές κοινωνίες που τους υποδέχονται, προκάλεσε χάος στη διαχείριση των ροών και σοβαρά προβλήματα στις σχέσεις της χώρας με τους ευρωπαίους εταίρους της, εφαρμόζοντας πολιτικές ελεύθερης διέλευσης των προσφύγων μέσω Ελλάδας προς τα άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε., αποδέχθηκε χωρίς επωφελή διαπραγμάτευση την Κοινή δήλωση Ε.Ε,-Τουρκίας για τη διαχείριση του προσφυγικού, απέτυχε να διαμορφώσει ισχυρές συμμαχίες στην Ευρώπη, ευνόησε την ανεξέλεγκτη δράση των Μ.Κ.Ο, και συμμετείχε με πράξεις και παραλείψεις στο «ανήθικο πάρτι» της διασπάθισης των κονδυλίων της ευρωπαϊκής βοήθειας. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι ότι σήμερα, μετά από πέντε σχεδόν χρόνια, δεν υπάρχουν σωστά οργανωμένες δομές φιλοξενίας στην ενδοχώρα σε συνθήκες ανθρώπινης διαβίωσης για τους πρόσφυγες, η κοινωνική υποστήριξη ( υγεία, εκπαίδευση, κατάρτιση, νομική βοήθεια)  και οι προοπτικές ένταξής τους είναι ελλειμματικές  όταν δεν είναι σχεδόν ανύπαρκτες,  η υπερσυγκέντρωση προσφύγων στα ΚΥΤ των νησιών του βορειοανατολικού Αιγαίου έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις, τη στιγμή που αυξάνονται συνεχώς οι ροές.Ταυτόχρονα, η εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης Ε.Ε.- Τουρκίας βρίσκεται πλέον σε νεκρό σημείο, με την Τουρκία να αυξάνει την πίεση για την αναπροσαρμογή της, ώστε να αποκομίσει μεγαλύτερα οικονομικά και γεωπολιτικά οφέλη. Είναι  ενδεικτικό ότι σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστίας του ΟΗΕ,  από την Κοινή Δήλωση Ε.Ε.- Τουρκίας  το 2016 έχουν εισέλθει στη χώρα 111.000 πρόσφυγες και μετανάστες, ενώ έχουν επαναπροωθηθεί στην Τουρκία μόλις 1907. Παράλληλα, εκκρεμούν πάνω από 70.000 αιτήσεις ασύλου, με τις διαδικασίες να εξελίσσονται με υπερβολικά αργούς ρυθμούς. Αν στα παραπάνω προστεθεί η επιβάρυνση των δομών με τις συνεχώς αυξανόμενες αφίξεις στα νησιά, τότε η διαχείριση του προσφυγικού φτάνει σε πολιτικό και κοινωνικό αδιέξοδο.  Αυτή η κατάσταση πρέπει να ανατραπεί με το συνολικό  ανασχεδιασμό της προσφυγικής πολιτικής.

Σε αυτή την κατεύθυνση είναι αναγκαία η άμεση αναμόρφωση του εθνικού νομοθετικού πλαισίου για τη χορήγηση ασύλου, με γνώμονα το Ενωσιακό Δίκαιο και την κοινή ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου, αλλά και τις προτεραιότητες του έλληνα νομοθέτης για την ταχύτερη εξέταση και διεκπεραίωση των αιτημάτων ασύλου. Η διαδικασία χορήγησης ασύλου θα πρέπει να είναι δίκαιη, αλλά και αποτελεσματική, με ταυτόχρονη σημαντική ενίσχυση του προσωπικού των υπηρεσιών ασύλου, της νομικής υποστήριξης των προσφύγων αλλά και την αύξηση του αριθμού των δικαστικών λειτουργών που χειρίζονται τις προσφυγές. Η νέα εποχή για την πολιτική ασύλου θα πρέπει να ισορροπεί μεταξύ νομιμότητας των διαδικασιών, σεβασμού του Διεθνούς Δικαίου και ένταξης των προσφύγων που λαμβάνουν άσυλο. Αλλά και αυτό δεν αρκεί. 

Η μαζική αποσυμφόρηση των νησιών είναι εξίσου επιτακτική ανάγκη, μπροστά στην εκρηκτική κατάσταση που έχει διαμορφωθεί τον τελευταίο χρόνο. Η Μόρια παραμένει μία εθνική και ευρωπαϊκή ντροπή. Αυτό σημαίνει δημιουργία οργανωμένων δομών στην ενδοχώρα, σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση και την υλοποίηση των ευρωπαϊκών προγραμμάτων  στέγασης για τις ευάλωτες ομάδες. Ειδικές πολιτικές μέριμνας και υποστήριξης θα πρέπει άμεσα να εφαρμοσθούν για τους 4.500 ασυνόδευτους ανήλικους που βρίσκονται σήμερα στην ελληνική επικράτεια. Ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να οργανωθεί ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα επαναπροωθήσεων αντικανονικών μεταναστών, το οποίο θα συνδυάζεται με τη λειτουργία προαναχωρησιακών κέντρων, αλλά και τη στήριξη των ευρωπαϊκών μηχανισμών, ώστε οι επαναπροωθήσεις να μπορούν να υλοποιηθούν. Τίποτα από τα παραπάνω δεν πρέπει να θεωρείται σήμερα αυτονόητο, καθώς οι συνθήκες αλλάζουν, μαζί με τα συμφέροντα του συνόλου των χωρών της περιοχής μας.

Στα νέα γεωπολιτικά δεδομένα, η επιθετική πολιτική της Τουρκίας καθιστά ακόμα περισσότερο εύθραυστη  την εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης Ε.Ε.-Τουρκίας. Η Ελλάδα οφείλει να την επαναδιαπραγματευθεί και να εμπλέξει σε μεγαλύτερο βαθμό τις ευρωπαϊκές συμμαχίες της. Μία ενδεχόμενη νέα κρίση δεν μπορεί να βρει τη χώρα και πάλι αθωράκιστη. Σε κάθε περίπτωση όμως, για τη νέα πολιτική στο προσφυγικό απαιτείται η συνεννόηση των πολιτικών δυνάμεων που αντιπάλεψαν μέχρι σήμερα τον λαϊκισμό  και τον τυχοδιωκτισμό του ΣΥΡΙΖΑ για την «Ελλάδα της ελεύθερης διέλευσης και την Ευρώπη των ανοιχτών συνόρων». Το προσφυγικό δεν είναι υπόθεση πολιτικής «ίσων αποστάσεων», αλλά σύγκλισης πολιτικών από υπεύθυνες δημοκρατικές δυνάμεις  για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνικής συνοχής.