Στην Ελλάδα κατέφυγαν μαζικά για πρώτη φορά ζητώντας πολιτικό άσυλο οι καταδιωκόμενοι οπαδοί του Γαριβάλδη, το καλοκαίρι του 1849.

Στην Ελλάδα κατέφυγαν μαζικά για πρώτη φορά ζητώντας πολιτικό άσυλο οι καταδιωκόμενοι οπαδοί του Γαριβάλδη, το καλοκαίρι του 1849. Οι Ιταλοί πρόσφυγες κατέληξαν στη χώρα μας, και συγκεκριμένα αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Πάτρας, έπειτα από μια κοπιαστική και άκαρπη περιπλάνηση προς «άγραν» ασύλου, τόσο στην Ελβετία όσο και στη Γαλλία. Οι εκεί αρχές δεν έκαναν δεκτό το αίτημά τους να τους παραχωρηθεί άσυλο, πράγμα που συνέβη στη χώρα μας στις 4 Ιουλίου 1849.
Έτσι, στην Πάτρα κατέλυσαν ένας λοχαγός και εξήντα εννέα στρατιώτες που ανήκαν στην επαναστατική φρουρά της Ανκόνας, ενώ ο νομάρχης Αχαΐας και Ήλιδος διέταξε τη δημαρχία να φροντίσει ώστε οι πρόσφυγες να λάβουν καταλύματα. Από ό,τι συμπεραίνουμε δε και από τα σχετικά δημοσιεύματα του Τύπου, και οι κάτοικοι της πόλης αντιμετώπισαν με φιλόξενα αισθήματα τους πρόσφυγες.
Μάλιστα, πολλούς τους περιέθαλψαν και στα σπίτια τους. Λίγες μέρες αργότερα, όμως, και συγκεκριμένα στις 23 Ιουλίου 1849, εκδίδεται επίσημη κυβερνητική ανακοίνωση προς τους νομάρχες από τον αρμόδιο υπουργό των Εσωτερικών Δ. Χρηστίδη. Σε αυτήν ο υπουργός ανέφερε ότι «η Ελλάς δεν δύναται να αρνηθεί άσυλον» και έδινε οδηγίες σχετικές με την περίθαλψή τους, η οποία θα γινόταν από τους δήμους με τη συνεργασία των πολιτών.
Τέλος, από τη φρουρά της Ανκόνας θα καταφτάσουν και άλλοι διακόσιοι εβδομήντα στρατιώτες – πρόσφυγες, οι όποιοι θα αποβιβαστούν στην Κέρκυρα που βρισκόταν εκείνη την εποχή υπό την αγγλική εποπτεία. Αργότερα, σε αυτούς θα προστεθούν κι άλλοι. Ωστόσο, στο νησί των Φαιάκων δεν θα καταφέρουν να λάβουν την πολυπόθητη ασυλία.

Το δεύτερο κύμα προσφύγων
Η πόλη της Πάτρας θα δεχτεί μια νέα φουρνιά στρατιωτών – προσφύγων (εκατόν εξήντα πέντε στρατιώτες, αξιωματικοί κι ένας υποστράτηγος), οι όποιοι θα προωθηθούν στην αχαϊκή πρωτεύουσα μέσω της Κέρκυρας, απ’ όπου δεν κατόρθωσαν να λάβουν ασυλία. Αυτοί προέρχονταν από την επαναστατική φρουρά της Ρώμης. Και αυτούς τους στρατιώτες τους υποδέχτηκαν στην Πάτρα με ανάλογα αισθήματα αλληλεγγύης. Λέγεται ότι στην περίθαλψή τους πρωτοστάτησε τότε μια εγχώρια καλλονή, η Θεώνη Δρακοπούλου (γιαγιά της κατοπινής ποιήτριας Μυρτιώτισσας), που καταγόταν από μια πλούσια οικογένεια.
Προς τα τέλη του Αύγουστου θα φτάσουν και θα εγκατασταθούν στην Αθήνα άλλοι τετρακόσιοι πρόσφυγες, στη συντριπτική τους πλειονότητα ιταλικής καταγωγής. Προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι πρώτες ανάγκες τους στην πρωτεύουσα, συστήνεται μια ειδική επιτροπή, η οποία διενεργεί έρανο υπέρ των προσφύγων. Παρόμοιες επιτροπές θα συγκροτηθούν και στην Πάτρα, η οποία στο μεταξύ δέχεται νέους πρόσφυγες από το Μπάρι και τη Βέκια.
Η συμπάθεια προς τους γαριβαλδινούς επαναστάτες στρατιώτες είναι πάνδημη. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι τους περισσότερους από αυτούς τους μεταφέρουν στην Ελλάδα δωρεάν τα ελληνικά καράβια. Έτσι εξηγείται και η αδυναμία του παλατιού να ενδώσει στις πιέσεις που του ασκούν οι Αυστριακοί αλλά και ο Πάπας (και οι πιστοί σε αυτόν πληθυσμοί των Κυκλάδων) που αντιδρούν στη χορήγηση ασύλου στους Ιταλούς φυγάδες.

Οι πρώτες ρατσιστικές αντιδράσεις
Η εισροή Ιταλών προσφύγων, κυρίως στην παλιά Ελλάδα, συνεχίστηκε έως τα τέλη τη δεκαετίας του 1880. Επρόκειτο κυρίως για καταδιωκόμενους για πολιτικές αιτίες, συγγενείς ατόμων που ήδη βρίσκονταν στην πατρίδα μας, άλλα και ειδικευμένους εργάτες. Ιδιαίτερα ευπρόσδεκτοι ήταν στην Ερμουπόλη της Σύρου, η οποία εκείνη την περίοδο ήταν το σημαντικότερο αστικό εμπορικό κέντρο της χώρας. Εκεί αναπτύχτηκε ένα πλήθος από βιοτεχνίες, χάρη στο εργατικό δυναμικό και στις τεχνικές δεξιότητες που διέθετε ο κόσμος των προσφύγων. Πολλοί Ιταλοί εργάτες θα χρησιμοποιηθούν σε ειδικές εργασίες στα έργα για την διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου. Ωστόσο, εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι το κύμα αυτό της μετανάστευσης κυρίως των Ιταλών προς τη χώρα μας, έγινε δεκτό με φιλικά αισθήματα μόνο στην Πάτρα και την Αθήνα.
Το 1876 είναι μια χρονιά που θα παρατηρηθεί εκ νέου μια έντονη μεταναστευτική κινητικότητα πολιτικών προσφύγων. Είκοσι οικογένειες προερχόμενες από τη Νότια Ιταλία θα καταφύγουν στην Πάτρα. Εκεί θα λάβουν ένα επίδομα για τις πρώτες τους ανάγκες, ώστε να προωθηθούν στο μεταξύ προς την Ηλεία, πράγμα που έγινε ατμοπλοϊκώς. Στην Ηλία θα εγκατασταθούν στο χωριό Ψάρι.
Ωστόσο, η γενικευμένη φτώχεια θα δημιουργήσει προβλήματα στα οποία μοιραία, όπως συμβαίνει πάντα σε παρόμοιες συνθήκες, θα προστεθούν και οι θρησκευτικές προκαταλήψεις, με αποτέλεσμα οι δύστυχοι μετανάστες να περιφέρονται στη γύρω ύπαιθρο πενόμενοι αγρίως. Το πρόβλημα ανέλαβαν να λύσουν πάλι εκ Πατρών μέσω ενός ποσού που μαζεύτηκε από εράνους και την αποστολή ανθρώπων για να βρουν μια διέξοδο στο πρόβλημα που είχε δημιουργηθεί.
Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι κατά τις δυο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα είχε σχηματιστεί στην Πάτρα μια ιταλική παροικία που αριθμούσε περί τους 8.000 ανθρώπους, που αντιστοιχούσε στο 15% του συνολικού πληθυσμού. Εδώ ας σημειώσουμε ότι απ’ αυτούς ελάχιστοι ήταν εκείνοι που κατάφεραν να προοδεύσουν και να εγκατασταθούν σε κεντρικά σημεία της πόλης. Οι περισσότεροι ήταν φτωχοί και ζούσαν σε μια περιοχή πέρα από τον Άγιο Διονύσιο.

Η διάδοση των αναρχικών ιδεών
Από αυτήν τη φτωχή παροικία της Πάτρας ξεκινά η πρώτη διακίνηση των αναρχικών ιδεών στη χώρα μας. Η δράση των αναρχικών εμιγκρέδων δεν έχει πιστοποιηθεί ιστορικά μέσω αδιάσειστων στοιχείων, μια και δεν αναδείχτηκαν φανερά τουλάχιστον φυσιογνωμίες που να έχουν ηγηθεί απεργιακών κινητοποιήσεων τόσο στην Πάτρα όσο και στην Ερμούπολη. Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι αφανώς υπήρξαν οι καθοδηγητές παρόμοιων κινητοποιήσεων όπως και αφανείς σύνδεσμοι μεταξύ Ελλήνων αναρχικών και Ευρωπαίων ομοϊδεατών τους. Η στάση των Ιταλών ήταν προσεκτική και για έναν επιπλέον λόγο, ο οποίος έχει να κάνει με την αδυναμία ενσωμάτωσης των Ιταλών προσφύγων στην ελληνική κοινωνία. Έκτος από αυτό, οι Ιταλοί πρόσφυγες γαριβαλδινοί (σοσιαλιστές στη συντριπτική τους πλειονότητα) είχαν να αντιμετωπίσουν την εχθρότητα των προξενείων τους και κυρίως της Καθολικής Εκκλησίας.
Είναι, ωστόσο, αλήθεια ότι από το 1849, τόσο στην Πάτρα όσο και στη Σύρο, η προμαρξιστική σοσιαλιστική ιδεολογία διαδίδεται από τους Ιταλούς γαριβαλδινούς στρατιώτες. Βέβαια, στη συντριπτική τους πλειονότητα ζούσαν πολύ φτωχικά, εργαζόμενοι ως μάγειρες, χειρώνακτες, γυρολόγοι και ψαράδες. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1870 όμως, έφτασαν από τη Νάπολη ειδικευμένοι εργάτες προκειμένου να εργαστούν στα ναυπηγεία της Ερμούπολης (που έκλεισαν το 1881), οι οποίοι ενσωματώθηκαν στην τοπική παροικία και την αναβάθμισαν.
Ανάμεσα σε αυτούς τους εργάτες, υπήρχαν ουτοπικοί σοσιαλιστές και θιασώτες της αναρχικής ιδεολογίας, οι οποίοι μάλιστα θα συμμετάσχουν μαζί με Γάλλους εργάτες και τεχνίτες στις απεργιακές κινητοποιήσεις που έλαβαν χώρα στη Σύρο το 1877. Την ίδια χρονιά εντοπίζεται σοσιαλιστικός όμιλος στο νησί στον όποιο μετέχουν και αναρχοσυνδικαλιστές. Βεβαιωμένες είναι επίσης και συνεργασίες Ιταλών αναρχικών με Έλληνες ομοϊδεάτες τους σε διάφορες πολιτικές οργανώσεις αλλά και σε συνδικαλιστικές δραστηριότητες και εκτός συνόρων – τόσο στην Αλεξάνδρεια όσο και στην Κωνσταντινούπολη και το Κάιρο.