Τα πρότζεκτ, τα κενά, οι δυσκολίες και οι δυνητικοί «αντίπαλοι»

Το τελευταίο διάστημα η ευρωπαϊκή ασφάλεια έχει επιστρέψει στο προσκήνιο.

Στις 6 Νοεμβρίου ο Γάλλος Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν μίλησε για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατού και προέτρεψε την Ευρώπη να απελευθερωθεί από τη στρατιωτική εξάρτηση από τις ΗΠΑ. Οι δηλώσεις του προκάλεσαν την οργή του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος τις χαρακτήρισε «άκρως προσβλητικές» και προχώρησε σε πληθώρα οργισμένων αναρτήσεων στο Twitter.

Λίγες μέρες μετά, και η καγκελάριος της Γερμανίας τάχθηκε ανοιχτά «υπέρ της δημιουργίας ενός αληθινού ευρωπαϊκού στρατού» φροντίζοντας να ξεκαθαρίσει ότι «δεν πρόκειται για έναν στρατό εναντίον του ΝΑΤΟ». Η Άνγκελα Μέρκελ πρότεινε μάλιστα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τη συγκρότηση ενός «συμβουλίου ασφαλείας» στην Ε.Ε. με εκ περιτροπής προεδρία, προκειμένου να λαμβάνονται ταχύτερα σημαντικές αποφάσεις.

Οι Ευρωπαίοι φεντεραλιστές οραματίζονται την αμυντική ενσωμάτωση εδώ και πολλά χρόνια, αλλά τα πράγματα ποτέ δεν προχώρησαν πέρα από κάποια κοινά πρότζεκτ και συντονισμένες επιχειρήσεις. Το πιο φιλόδοξο σχέδιο για έναν κοινό στρατό κατέρρευσε τη δεκαετία του 1950 λόγω εναντίωσης της Γαλλίας.

Έκτοτε, όμως, η Γαλλία σταθερά προμοτάρει μικρότερους σχεδιασμούς για τη δημιουργία αυτόνομων ευρωπαϊκών δυνάμεων. Αυτά τα πρότζεκτ της Γαλλίας συνήθως μπλοκάρονταν από τους Βρετανούς, που φοβούνταν ότι αυτές οι κινήσεις θα μπορούσαν να προκαλέσουν διαίρεση του ΝΑΤΟ.

Η συζήτηση για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατού φουντώνει τώρα για τρεις κυρίως λόγους:

● Την επικείμενη έξοδο της Βρετανίας από την Ε.Ε. Το Brexit θα απομακρύνει τον πιο επίμονο αντίπαλο της ιδέας του ευρωπαϊκού στρατού από την Ένωση.

● Την απροκάλυπτα εχθρική προς την Ε.Ε. στάση του Ντόναλντ Τραμπ, η οποία έχει κλονίσει την εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων στη ΝΑΤΟϊκή συμμαχία.

● Και το γεγονός ότι η Γαλλία και η Γερμανία ψάχνουν μανιωδώς να βρουν έναν κοινό σκοπό.

Ο Μακρόν, όμως, δεν διευκρίνισε τι ακριβώς εννοεί με τη δημιουργία ευρωπαϊκού στρατού. Και οι Ευρωπαίοι ηγέτες προς το παρόν δεν έχουν συμφωνήσει απόλυτα στο ποιοι θα είναι οι σκοποί αυτού του στρατού. Πώς θα λειτουργεί:

● Ως ένα σύμβολο της περαιτέρω ενοποίησης της Ε.Ε.;

● Ως ένα είδος ενισχυμένης χωροφυλακής που κατά βάση θα περιφρουρεί την περιφέρεια της Ευρώπης;

● Ή, όπως υπονόησε ο Μακρόν, ως ένας στρατός που θα μπορούσε να απωθήσει τις μεγαλύτερες δυνάμεις, όπως η Κίνα και η Ρωσία;

Τα πρότζεκτ

Η Γερμανία είναι πάντοτε θετική στο να αξιοποιεί κοινά αμυντικά ευρωπαϊκά σχέδια, όπως το PESCO (Permanent Structured Co-operation), πρότζεκτ που ξεκίνησε μόλις πέρυσι. Πρόκειται για τη λεγόμενη «μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία», που σκοπό έχει να επιτρέπει σε έναν αρχικό πυρήνα χωρών να κάνει κινήσεις προς τη μεγαλύτερη ενσωμάτωση των στρατιωτικών δυνατοτήτων του κάθε κράτους χωριστά.

Η Γαλλία από την πλευρά της έχει προτείνει το European Intervention Initiative (Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Παρέμβασης), ένα μικρότερο «κλαμπ» που θα αποτελείται από χώρες με μεγαλύτερες αμυντικές φιλοδοξίες, το οποίο μάλιστα θα είναι ανοιχτό και σε κράτη – μη μέλη της Ε.Ε. Η Γερμανία, αν και θεώρησε αυτή την πρωτοβουλία ως προσπάθεια της Γαλλίας να εμπλέξει κι άλλους στους πολέμους της στην Αφρική, τελικώς συμφώνησε.

Κενά στα οπλοστάσια

Παρ’ όλα αυτά τα πλάνα, στην πραγματικότητα η Ευρώπη θα δυσκολευόταν να νικήσει ακόμα και σε μεσαίας κλίμακας πολέμους χωρίς βοήθεια από τις ΗΠΑ, όπως διαπίστωσε η Γηραιά Ήπειρος στη διάρκεια των βομβαρδισμών στη Λιβύη το 2011.

Αν και συνολικά οι ευρωπαϊκές αμυντικές δαπάνες αυξάνονται, παραμένουν μεγάλα κενά στα οπλοστάσιά της. Σύμφωνα με στοιχεία του German Council on Foreign Relations, το στοκ σε κάποιους τομείς, όπως τεθωρακισμένα οχήματα, μεταγωγικά αεροσκάφη και τάνκερ ανεφοδιασμού, συρρικνώνεται. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα καταστεί ακόμη πιο αδύναμη με την αποχώρηση της Βρετανίας.

Στις ΗΠΑ η προτροπή του Μακρόν «να προστατευτούμε από την Αμερική» ακούστηκε χονδροειδής, αφού ερμηνεύτηκε ως ουσιαστική σύγκριση της Αμερικής, του εσχάτως αλλοπρόσαλλου μεν, αλλά αναντικατάστατου συμμάχου της Ευρώπης, με τη Ρωσία και την Κίνα.

Η Ευρώπη πράγματι πρέπει να κάνει περισσότερα για την άμυνά της, αλλά, τουλάχιστον προς το παρόν, ο μόνος πρακτικά αποτελεσματικός ευρωπαϊκός στρατός θα ήταν ένας που θα «κουμπώνει» στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, συμπεραίνει ο «Economist». Κι αυτό γιατί οι ευρωπαϊκοί στρατοί είναι δημιουργημένοι για να λειτουργούν στο πλαίσιο της Συμμαχίας. Η Βρετανία και η Αμερική μάλιστα θεωρούν πως οτιδήποτε άλλο θα ήταν καλό για παρελάσεις, αλλά όχι για πραγματικούς πολέμους.

Διαφέρουν τα κίνητρα

Όμως, όλοι στην Ευρώπη, σε επίπεδο κρατών και ηγετών, μιλούν για έναν ευρωπαϊκό στρατό. Αρχής γενομένης από τον Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, που από το 2015 δήλωσε ότι η Ε.Ε. χρειάζεται έναν στρατό για να χειριστεί τη Ρωσία. Το απρόσμενο ήταν ότι πρόσφατα, ακόμα και ευρωσκεπτικιστές, όπως ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Όρμπαν ή ο πρόεδρος της Τσεχίας Ζέμαν, δήλωσαν την υποστήριξή τους στον στόχο της δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού στρατού.

Στην ουσία τα κίνητρα του καθενός διαφέρουν.

● Για την Κομισιόν η κίνηση αυτή θα σήμαινε ακόμη μεγαλύτερη και ουσιαστικότερη ευρωπαϊκή ενσωμάτωση. Ήδη δημιουργήθηκε το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας.

● Οι επικριτές της Κομισιόν, βέβαια, της αποδίδουν βλέψεις να αποκτήσει πάτημα στα πεδία της άμυνας, έναν τομέα όπου το πρόσταγμα ανήκει αποκλειστικά στα κράτη – μέλη.

● Για χώρες όπως η Ουγγαρία και η Τσεχία το ζητούμενο είναι να πιέσουν την Ε.Ε. να στρατιωτικοποιήσει τα σύνορά της ενάντια στους μετανάστες.

● Όσον αφορά τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, είδαν αυτή τη συζήτηση ως ευκαιρία ο μεν Τραμπ να υπενθυμίσει σε όλους την εχθρότητά του προς το ευρωπαϊκό εγχείρημα και τη δυσπιστία του προς κάθε είδους συμμαχίες, ο δε Πούτιν την επιθυμία του να απομακρύνει την Ευρώπη από την Αμερική.

Το… άλμα του Μακρόν

Το γεγονός ότι η Ευρώπη επικαλείται τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατού σε επαναλαμβανόμενη βάση είναι το σύμπτωμα μιας στρατηγικής αλλαγής. Αντιμέτωποι με τη ρωσική απειλή στην Ανατολή και την τζιχαντιστική απειλή στα νότια, την ίδια στιγμή που η Αμερική κοιτάζει να μειώσει τη στρατιωτική της δέσμευση και να επικεντρωθεί στην Κίνα, οι Ευρωπαίοι συνειδητοποιούν ότι χρειάζονται ο ένας τον άλλο περισσότερο από ποτέ.

Όμως, παράλληλα με την ανάγκη για αμυντική ενοποίηση, τα κράτη – μέλη δεν επικεντρώνονται στις ίδιες ανησυχίες. Ενώ οι ανατολικές και βόρειες χώρες ανησυχούν κυρίως για τη ρωσική απειλή, οι χώρες της Νότιας Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, «κοιτούν» περισσότερο προς τη Μεσόγειο και την Αφρική.

Αυτό το δίλημμα μεταξύ Ανατολής και Νότου επιχείρησε να ξεπεράσει ο Μακρόν. Στην ομιλία του περί δημιουργίας ευρωστρατού δεν έκανε λόγο για στρατιωτικές παρεμβάσεις στην Αφρική, αλλά επικαλέστηκε τη ρωσική απειλή, θέμα που απασχολεί τις ανατολικές και βόρειες ευρωπαϊκές χώρες.

Βαλτικές και «ουκρανικό»

Για τις χώρες – μέλη που συνορεύουν με τη Ρωσία, όπως η Εσθονία, η Λιθουανία και η Λετονία, η προοπτική ενός πολέμου δείχνει αρκετά πιθανή. Η Ουκρανία ζήτησε πρόσφατα τη βοήθεια της Γερμανίας μετά την κατάσχεση των πλοίων της από τη Ρωσία στις 25 Νοεμβρίου.

Ο Πρόεδρος της Λετονίας δήλωσε στο «Time» ότι «κάνουμε τα πάντα μαζί με τα κράτη της Βαλτικής για να ενισχύσουμε την ασφάλεια στην περιοχή» αναφερόμενος στην ολοένα αυξανόμενη απειλή από τη Μόσχα. Όμως, είπε ότι δεν υποστηρίζει την ιδέα του Μακρόν για έναν ευρωπαϊκό στρατό. Και αυτό επειδή οι χώρες της Βαλτικής, όπως και άλλες, εξαρτώνται σε τεράστιο βαθμό από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ, οι οποίες, αν υπήρχε ευρωπαϊκός στρατός, θα έπαιζαν μικρότερο ρόλο.

Δέλεαρ και ρεαλισμός

Σε μία ήπειρο όπως η Ευρώπη, που υπέφερε επί αιώνες από πολέμους, η ιδέα της στρατιωτικής ανεξαρτησίας αποτελεί μια δελεαστική προοπτική. Όμως η ιδέα του ευρωπαϊκού στρατού θεωρείται από πολλούς, προς το παρόν τουλάχιστον, μη εφικτή.

Ο Φρανσουά Χάσιμπουργκ, ειδικός σύμβουλος του Ιδρύματος Στρατηγικών Ερευνών στο Παρίσι, τονίζει ότι «δεν μπορείς να έχεις έναν στρατό χωρίς εκτελεστικό σκέλος. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι χώρα ούτε Πολιτεία».

Οι ΗΠΑ θεωρούν ότι η Ευρώπη, παρά τις φιλοδοξίες της, παραμένει σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη από εκείνες για την ασφάλειά της. «Οι Ευρωπαίοι δεν θα τα κατάφερναν χωρίς τις ΗΠΑ σε μια μεγάλη κρίση» δήλωσε ο Μάικλ Σάρκιν, ειδικός επί των ευρωπαϊκών στρατιωτικών θεμάτων στο RAND της Ουάσιγκτον. «Κατά κόρον οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν στρατούς που είναι σχεδιασμένοι να δουλεύουν ως ένας συνασπισμός που διευθύνεται από τις ΗΠΑ» πρόσθεσε.

Σε πρόσφατες συρράξεις σε Λιβύη και Μάλι οι γαλλικές στρατιωτικές δυνάμεις εξαρτώνταν από τις ΗΠΑ για συγκεκριμένες ζωτικής σημασίας στρατιωτικές λειτουργίες που οι Ευρωπαίοι δεν μπορούσαν να κάνουν μόνοι τους.

Επιπρόσθετα, λέει ο Σάρκιν, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις επί χρόνια μείωναν τις στρατιωτικές τους δαπάνες «γνωρίζοντας πολύ καλά ότι η Αμερική θα τους προστάτευε».

Δυο χρόνια μετά την άνοδο του Τραμπ στην Προεδρία των ΗΠΑ η Ευρώπη άρχισε να τον παίρνει στα σοβαρά. Και τα λόγια του κυριολεκτικά. Εγκατέλειψε, δηλαδή, τις αρχικές εκτιμήσεις ότι ο Τραμπ ίσως και να αντιπροσώπευε μια «περαστική τάση» ή ότι οι πολιτικές του στην πράξη θα στρογγύλευαν.

Έτσι η Ευρώπη συνειδητοποίησε ότι χρειάζεται να κατασκευάσει μια ευρωπαϊκή απάντηση, όπως έγραψε το «Politico». Η ιδέα για ευρωπαϊκό στρατό είναι μέρος της φιλοδοξίας της Ευρώπης να αποτελέσει έναν παγκόσμιο ηγέτη. Εκφάνσεις αυτής της πρόθεσης είναι και η στάση της στα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής ή των πυρηνικών όπλων, με προσπάθειες να προωθήσει παγκόσμιες συνεργασίες.

Με τις ευρωεκλογές να πλησιάζουν, ο Μακρόν θέλει, μέσω της προτροπής για ευρωπαϊκό στρατό, να αποδείξει ότι μια ενωμένη και δυνατή Ε.Ε. μπορεί να προστατέψει τους πολίτες της. Κανονικά ο Τραμπ θα έπρεπε να χαίρεται. Και αυτός, όπως κι άλλοι Αμερικανοί Πρόεδροι πριν από εκείνον, γκρίνιαζαν ότι οι ΗΠΑ ξοδεύουν πάρα πολλά για να προστατεύουν τους πλούσιους Ευρωπαίους συμμάχους τους. Τώρα, προφανώς, η Ευρώπη ακούει.

Οι Ευρωπαίοι ζορίστηκαν και εν τέλει αφυπνίστηκαν όσον αφορά τα θέματα της ασφάλειας. Η ρωσική επιθετικότητα κατά της Ουκρανίας, η προσφυγική κρίση που προήλθε από την κατάρρευση της Συρίας και της Λιβύης και τα τρομοκρατικά χτυπήματα τζιχαντιστών σε ευρωπαϊκές πόλεις φάνηκε να υπενθυμίζουν στην Ευρώπη πόσο λανθασμένος ήταν ο προηγούμενος εφησυχασμός της στα ζητήματα της ασφάλειας.

Για την Ευρώπη, όμως, το πρόβλημα δεν είναι μόνο ο Τραμπ, σύμφωνα με τον «Economist». Θεωρεί τον Πρόεδρο των ΗΠΑ σύμπτωμα σε έναν επαναπροσδιορισμό της αμερικανικής στάσης, που άρχισε πριν από τον Τραμπ και πιθανότατα θα διαρκέσει πολύ περισσότερο απ’ αυτόν. Η απομονωτική ατζέντα του Τραμπ απλώς ενέτεινε την ήδη υπάρχουσα αίσθηση ανασφάλειας των Ευρωπαίων.

Πράγματι η Ευρώπη παραμένει στενά εξαρτημένη από τη στρατιωτική μηχανή των ΗΠΑ. Και η πρακτική έχει αποδείξει ότι οι όποιες διαφωνίες ανάμεσα στα κράτη – μέλη της Ε.Ε. παίρνουν χρόνο και κόπο για να ξεπεραστούν. Όμως, το ότι άρχισε μια σοβαρή συζήτηση και δημιουργήθηκαν οι πρώτες ευρωπαϊκές αμυντικές πρωτοβουλίες θεωρείται από πολλούς ένα ιστορικό βήμα.