Όταν η κυβέρνηση βρέθηκε, τον Μάιο του 2020, με μια μεγάλη επιτυχία στα χέρια, την αντιμετώπιση του πρώτου κύματος του κορωνοϊού, μάλλον πίστεψε περισσότερο απ’ όσο έπρεπε στην ικανότητά της και λιγότερο απ’ όσο όφειλε στην τύχη της. Ίσως αυτή η πρώτη επιτυχία, εν πολλοίς οφειλόμενη στις ιδιαίτερες ελληνικές συνθήκες, για τις οποίες πολλές φορές είχαμε γράψει τότε, να λειτούργησαν παραπλανητικά ως προς την πραγματικότητα.

Τώρα, ύστερα από την πικρή εμπειρία του δεύτερου και απίστευτα μακρόσυρτου lockdown, άπαντες αναζητούν (ή καβγαδίζουν για) τις ευθύνες που αναλογούν στον καθένα για την κακή εξέλιξη της πανδημίας και τις βαριές επιπτώσεις της στην οικονομία. Παρότι είναι κομμάτι δύσκολο να είναι κάποιος ακριβοδίκαιος σε ολόκληρη την έκταση και τις παραμέτρους του προβλήματος, ας επιχειρήσουμε μια κατ’ αρχήν προσέγγιση.

Τα ελαφρυντικά

Ας δούμε πρώτα τα ελαφρυντικά που μπορεί η κυβέρνηση να ισχυριστεί ότι διαθέτει:

1. Κατ’ αρχάς υπάρχει θέμα με το τουριστικό άνοιγμα του καλοκαιριού, το οποίο έθεσε τις βάσεις για το δεύτερο πανδημικό κύμα της Covid-19. Από τη μια η κυβέρνηση εφάρμοσε διαφορετικά πρωτόκολλα σε κάθε είσοδο της χώρας. Από την άλλη όμως είχε να αντιμετωπίσει εισόδους με ψεύτικα (βαλκανικά και ρωσικά) αποτελέσματα τεστ ανίχνευσης.

2. Κατηγορείται ότι κακώς δεν έριξε εμπροσθοβαρώς περισσότερο χρήμα στην οικονομία ώστε να αποφύγει τη βαθιά ύφεση του 2020. Εκτίμηση με ρίσκο είναι αυτή, αφού η διάρκεια της πανδημίας, η μηδενική έξωθεν ενίσχυση και ο κίνδυνος να εξαντληθεί το δημοσιονομικό μαξιλάρι με βαριές συνέπειες στο ήδη μεγάλο κόστος δανεισμού της χώρας ακούγονται εξίσου πειστικά.

3. Έχει λοιδορηθεί για τις διαψευσθείσες υποσχέσεις περί γρήγορου μαζικού εμβολιασμού. Παρότι η οργάνωση του εμβολιασμού δεν ήταν έγκαιρη με βάση τον αρχικό σχεδιασμό, στη συνέχεια βελτιώθηκε θεαματικά. Η βαριά ευθύνη αφορά την Ε.Ε. και την άθλια διαχείριση της προμήθειας εμβολίων.

4. Κατηγορείται ότι παρέκαμψε κατ’ επανάληψη τις συστάσεις της επιστημονικής επιτροπής του υπουργείου Υγείας. Παρότι υπάρχει σοβαρή δόση αλήθειας σε αυτή την κατηγορία, οι συστάσεις και οι εισηγήσεις δεν ήταν ομόφωνες, τουλάχιστον από ένα σημείο και ύστερα, ενώ θα πρέπει να σημειώσουμε πως διέφεραν ως προς την ένταση και την αυστηρότητα των μέτρων.

5. Κατηγορείται για την αδυναμία της να επιβάλει ένα αποτελεσματικό lockdown από τα τέλη Οκτωβρίου και ύστερα. Ωστόσο θα έπρεπε να συνυπολογιστεί και η μαζική παράβαση των απαγορεύσεων, κυρίως από ανθρώπους νεότερων ηλικιών.

Οι ευθύνες

Όσα όμως κι αν είναι τα ελαφρυντικά, η (κάθε) κυβέρνηση έχει πρωτίστως ευθύνες έναντι της κοινωνίας που την εμπιστεύτηκε.

1. Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι έχει ενισχύσει το υγειονομικό προσωπικό από την έναρξη της πανδημίας. Οι αριθμοί τη διαψεύδουν, αφού το προσωπικό φέτος είναι σαφώς λιγότερο από πέρσι.

Εκτός από το μειωμένο προσωπικό, υπάρχει και σοβαρό θέμα οργάνωσης του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Και το μοντέλο του και το στελεχικό δυναμικό του εξακολουθούν να είναι κατώτερα ακόμη και μιας κανονικής κατάστασης, πόσο μάλλον μιας πανδημίας. Αλλά και η διαχείριση του υπάρχοντος προσωπικού υπήρξε κάκιστη: όλοι για όλα, άνθρωποι που έτρεχαν διαρκώς από κλινικές Covid σε εξωτερικά ιατρεία, με συνέπεια τα νοσοκομεία να μετατραπούν σε εστίες μετάδοσης του ιού.

Εκτός αυτών η κυβέρνηση ευθύνεται για την πλήρη αδιαφορία της για την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, που είχε συνέπεια το δεύτερο και, κυρίως, το τρίτο κύμα της πανδημίας να «σκάσουν» κατευθείαν πάνω στα νοσοκομεία, χωρίς προηγούμενο φίλτρο και αξιολόγηση.

2. Στην πραγματικότητα, παρότι είχε πολλούς μήνες μπροστά της, δεν έκανε καμιά κίνηση αναδιοργάνωσης των δημόσιων μεταφορών, στις οποίες ο συνωστισμός συνεχίστηκε και τις μετέτρεψε – και αυτές – σε εστίες υπερμετάδοσης.

3. Η επιδημιολογική επιτήρηση ουδέποτε υπήρξε σχεδιασμένα και συγκροτημένα, με αποτέλεσμα να χαθεί η μπάλα. Έλεγχοι σε παραγωγικές μονάδες δεν υπήρξαν – εκτός εάν οι ίδιοι οι επιχειρηματίες φρόντιζαν γι’ αυτούς. Η ιχνηλάτηση ήταν πρακτικά σχεδόν ανύπαρκτη.

4. Αρχικά η επιτροπή των επιστημόνων αποθεώθηκε για τη συμβολή της στην πρώτη φάση της πανδημίας. Εν συνεχεία επιχειρήθηκε κατ’ επανάληψη να μετατραπεί σε εργαλείο νομιμοποίησης αλλοπρόσαλλων και αλληλοαναιρούμενων αποφάσεων – πότε για τις διαδημοτικές μετακινήσεις, πότε για το εμπόριο, πότε για τα σχολεία. Ειδικά στα σχολεία το μοναδικό εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε ήταν η τηλεκπαίδευση και το αποτέλεσμα είναι τραγικό – μαθησιακά, κοινωνικά, ψυχολογικά. Εικόνα πλήρους αποδιοργάνωσης των μαθητών.

Όλη αυτή η διαχείριση επέφερε μια διαρκή παραγωγή σύγχυσης, η οποία – μαζί με τους καβγάδες και τους ανταγωνισμούς μεταξύ υπουργών – υπονόμευσε την αξιοπιστία και της κυβέρνησης και της επιτροπής των ειδικών.

5. Κατ’ επανάληψη έχει τεθεί το θέμα της συμπληρωματικής (και όχι βεβαίως αποκλειστικής) προμήθειας εμβολίων από εναλλακτικές πηγές – κυρίως για το ρωσικό Sputnik-V – ώστε να επιταχυνθεί η εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού και να χτιστεί νωρίτερα το τείχος ανοσίας, αλλά η κυβέρνηση αρνήθηκε να το εξετάσει. Μεταξύ άλλων είπαν ότι δεν υπήρχε διαθεσιμότητα.

Ωστόσο μόλις χθες ο επίσημος λογαριασμός που διατηρούν οι υπεύθυνοι για το εν λόγω εμβόλιο στο Twitter απάντησε σε σχετική αναφορά του Κυριάκου Μητσοτάκη: «Το Sputnik V επιβεβαιώνει ότι, ακόμη και με τις μέχρι σήμερα παραγγελίες από 59 άλλες χώρες, μπορεί να προμηθεύσει την Ελλάδα μέσα στον Μάιο με δόσεις για 500.000 άτομα. Μαζί είμαστε δυνατότεροι!». Άνευ λοιπών σχολίων, αφού και σε αυτή την περίπτωση φαίνεται ότι άλλα κριτήρια – και όχι ο περιορισμός της πανδημίας – πρυτάνευσαν.

6. Το χειρότερο όλων ήταν ότι επί μήνες η κυβέρνηση διατηρούσε ένα lockdown «μαϊμού», το οποίο ούτε την πανδημία ήλεγξε ούτε την οικονομία άφησε να ανασάνει. Παγιδευμένη μεταξύ αναποφασιστικότητας, φόβου για τις αντιδράσεις – πότε των ειδικών και πότε της κοινωνίας –, αλλά και λόγω της έλλειψης ενός καθαρού και συγκροτημένου σχεδίου, κατάφερε τώρα να πλησιάζει το καλοκαίρι και αυτή να μην έχει μπροστά της ένα ευοίωνο σενάριο της προκοπής.

Χωρίς εμβόλια, χωρίς κάποια βεβαιότητα για την εξέλιξη της πανδημίας, συνεχίζει να πηγαίνει μέρα με τη μέρα και να κάνει την προσευχή της μην τυχόν και τα πράγματα ξεφύγουν, διότι η επιστροφή σε αναγκαστικό λοκντάουν θα είναι από κάθε άποψη καταστροφική – και για την οικονομία και για την κυβέρνηση…

Υπάρχουν και άλλες παράμετροι στο μεγάλο αυτό θέμα, όπως για παράδειγμα ο καβγάς για το αν η αντιπολίτευση συνέβαλε στη διάδοση του ιού μέσω διαδηλώσεων ή εάν η κυβέρνηση θα έπρεπε να μην προκαλέσει μια σειρά κρίσεις που με τη σειρά τους προκάλεσαν τις κινητοποιήσεις.

Αυτή την ώρα όμως ένα είναι βέβαιο: Ότι δεν έγιναν ούτε όλα όσα έπρεπε ούτε όλα όσα ήταν δυνατόν να γίνουν και, κυρίως, ούτε με τον τρόπο με τον οποίο έπρεπε να γίνουν. Όσες ευθύνες και αν διαχυθούν δεξιά και αριστερά, η κυβέρνηση έχει την τελική ευθύνη και των αποφάσεων και της εφαρμογής τους. Αυτή στο τέλος εισπράττει είτε τις δάφνες είτε το πολιτικό κόστος.

Ταυτοχρόνως η κοινωνία – ή, έστω, ένα μέρος της – δεν ανταποκρίθηκε στη σοβαρότητα της κατάστασης και επιβάρυνε πρωτίστως τη δική της θέση.

Πολλοί είναι αυτοί που θα επιμένουν ότι η ευθύνη «γέρνει» μονόπαντα, αλλά αυτό ποτέ δεν είναι αλήθεια. Αυτό το ρημάδι το «όλοι μαζί», το οποίο πολλοί πιπιλάνε νυχθημερόν για διάφορους λόγους, δεν έγινε πράξη σε κανένα επίπεδο. Ο καθένας για την πάρτη του και όπου βγει…