Νοιώθετε συχνά εξάψεις, ενώ ξυπνάτε καταϊδρωμένες μέσα στη νύχτα; Έχετε πολλά «νεύρα» και τελευταία βγάζετε σπυράκια στο πρόσωπο; Σίγουρα σας έχει περάσει από το μυαλό, ότι  όλα αυτά ίσως να οφείλονται σε ορμονικές διαταραχές. 

Σε αυτές μπορεί να οφείλονται επίσης και διάφορα ακόμη προβλήματα όπως η δυσμηνόρροια, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τα κιλά που δεν φεύγουν με τίποτα, η συχνή ενούρηση ή η οστεοπόρωση. Η ορμονική ισορροπία λοιπόν και ειδικά για τις γυναίκες είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη για τη διατήρηση της υγείας τους. Κι αυτό γιατί όπως θα διαβάσετε στις σελίδες που ακολουθούν οι ορμονικές διαταραχές μπορεί να προκαλέσουν σοβαρότατα προβλήματα υγείας. 

Τι ακριβώς είναι

Οι ορμόνες είναι χημικές ουσίες του σώματος που λειτουργούν ως «αγγελιοφόροι»: Δουλειά τους δηλ. είναι να μεταφέρουν πληροφορίες ή και οδηγίες μεταξύ των κυττάρων προκειμένου να πραγματοποιούνται σωστά πολλές από τις λειτουργίες του οργανισμού.

Οι γυναικείες ορμόνες  

Οι δράσεις των ορμονών στο γυναικείο οργανισμό είναι πολλές. Το βασικότερο όλων: Ρυθμίζουν τον έμμηνο κύκλο και ως εκ τούτου είναι υπεύθυνες για το «θαύμα» της ζωής. Ωστόσο, όταν η παραγωγή ή η κυκλοφορία τους είναι προβληματικές μπορεί να προκαλέσουν πολλά προβλήματα στην ποιότητα ζωής και την καθημερινότητα των γυναικών. Οι ορμόνες που επηρεάζουν περισσότερο τον οργανισμό σας είναι οι εξής:

FSH (Ωοθυλακιοτρόπος) , υπεύθυνη για την ανάπτυξη ωοθυλακίων

Περίπου δύο μέρες πριν την εμφάνιση περιόδου συμβαίνει ένα ορμονικό φαινόμενο κατά το οποίο αυξάνει η παραγωγή της FSH. Η ωοθυλακιοτρόπος προκαλεί την ανάπτυξη ωοθυλακίων (και ως εκ τούτου ωαρίων) και την παραγωγή οιστρογόνων στις ωοθήκες. Σε αυτή τη φάση του κύκλου οι γυναίκες συνήθως δεν εμφανίζουν κάποιο σύμπτωμα. 

LH (Ωχρινοτρόπος), ωριμάζει το ωάριο

Δεν θα μπορούσε όμως να γίνει ωορρηξία εάν, μία ημέρα πριν, δεν φθάσει στο ζενίθ της και η ωχρινοτρόπος (LH), η οποία προκαλεί την τελική ωρίμανση του ωαρίου που πρόκειται να απελευθερωθεί.

Οιστραδιόλη (Οιστρογόνα)  , απαραίτητη για την ωορρηξία

Όταν ξεκινά η περίοδος τα οιστρογόνα (οιστραδιόλη) αυξάνουν. Η αύξηση της οιστραδιόλης είναι συνεχόμενη μέχρι τη μέση του κύκλου οπότε  και φτάνει στο ζενίθ της. Το φαινόμενο αυτό είναι το πιο σημαντικό κατά τη διάρκεια του κύκλου διότι είναι προαπαιτούμενο για να γίνει η ωορρηξία.

Προγεστερόνη: προετοιμάζει για εγκυμοσύνη

Μετά την ωορρηξία η γυναίκα εισέρχεται στη δεύτερη φάση του κύκλου όπου τα οιστρογόνα μειώνονται και κυριαρχεί η προγεστερόνη. Η ορμόνη αυτή φτάνει στην υψηλότερή της τιμή την 21η μέρα του κύκλου (σε κύκλο 28 ημερών). Η προγεστερόνη προετοιμάζει το ενδομήτριο σε περίπτωση εγκυμοσύνης, ενώ «διακόπτει» και την παραγωγή των ορμονών FSH και LH.

Τεστοστερόνη , η αρενοποιητική

Είναι μία αρενοποιητική ορμόνη που βρίσκεται και στο γυναικείο οργανισμό. Η τεστοστερόνη ευθύνεται για τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ανδρικού σώματος και είναι υπεύθυνη για τη λίμπιντο και τη μυϊκή αύξηση.

Γενικά, αν έχετε φυσιολογική έμμηνο ρύση, κατά 95% δεν αντιμετωπίζετε ορμονικά προβλήματα. Διαβάστε στις αράδες που ακολουθούν τα συμπτώματα που υποδηλώνουν ορμονικές διαταραχές αλλά και πως θα τις αντιμετωπίσετε.

κύκλο 28 ημερών). Η προγεστερόνη προετοιμάζει το ενδομήτριο σε περίπτωση εγκυμοσύνης, ενώ «διακόπτει» και την παραγωγή των ορμονών FSH και LH.

To πρόβλημα: νοιώθετε συχνά εξάψεις;

Τι μπορεί  να συμβαίνει

Είναι πολύ πιθανόν να παρουσιάζετε  μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων. Τα συναντάμε κυρίως σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, από την περίοδο της προεμμηνόπαυσης και μετά, στο πλαίσιο του συνόλου των ορμονικών αλλαγών που συμβαίνουν στο σώμα. Σπανιότερα, σε νεαρότερες γυναίκες, αν δεν υπάρχει κάποιο σύνθετο ορμονικό πρόβλημα, τα μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων μπορεί να οφείλονται σε:

-ελάττωση του σωματικού βάρους κατά ποσοστό 15% λιγότερο του φυσιολογικού (ιδιαίτερα σύνηθες σε περιπτώσεις νευρογενούς ανορεξίας)

-έλλειψη βιταμίνης Α

-υπερβολική άσκηση

-υπερβολικό κάπνισμα

Τα συμπτώματα 

-Ακανόνιστες περίοδοι

-Κολπική ξηρότητα / πόνοι κατά τη σεξουαλική επαφή

-Νυχτερινή εφίδρωση / εξάψεις

-Απώλεια μνήμης

Η αντιμετώπιση

*Η διαταραχή αντιμετωπίζεται συνήθως για βραχύ χρονικό διάστημα (και πάντα υπό ιατρική παρακολούθηση) με φαρμακευτική αναπλήρωσή των οιστρογόνων.

*Επίσης μέσω ειδικής και προσεγμένης  διατροφής ( πρόσληψη φυτοοιστρογόνων από τροφές όπως: ψωµί  σόγιας, λινόσπορο,  ολόκληρα σιτηρά και όσπρια).

*Για την αντιμετώπιση της  κολπικής ξηρότητας στα φαρμακεία κυκλοφορούν και ειδικές αλοιφές.

* Καλό είναι ακόμη να περιορίσετε ή να «κόψετε»  το κάπνισμα, αν είστε καπνίστρια.

To πρόβλημα : Η διάθεση σας αλλάζει διαρκώς

• πλαστικές συσκευασίες
• εντομοκτόνα
• ορμόνες (που λαμβάνουμε με διατροφή από τρόφιμα)
• νερό
• αέρα

Τι μπορεί να συμβαίνει

Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την κακή διατροφή (επεξεργασμένοι υδατάνθρακες-κορεσμένα ζωικά λίπη- απουσία φυτικών ινών ) και το στρες, «μπερδεύουν» το σώμα όσον αφορά το μεταβολισμό των οιστρογόνων και της προγεστερόνης, με αποτέλεσμα την πλεονάζουσα συγκέντρωσή τους στο αίμα.

Συχνά ευθύνονται τα αυξημένα οιστρογόνα για αυτό. Πλεονάζουσα συγκέντρωση οιστρογόνων σε μία γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας μπορεί να σχετίζεται με ορμονική ανισορροπία ή να οφείλεται  στην έκθεση της  σε αυτά που αποκαλούμε «περιβαλλοντικά οιστρογόνα» και βρίσκονται σε:

Τα συμπτώματα

-Φούσκωμα

-Κατακράτηση υγρών

-Αύξηση Βάρους

-Βαριά (επώδυνη) περίοδος

-Αλλαγές στη διάθεση και άγχος

-Ημικρανίες

Η αντιμετώπιση

Χρειάζεται να αλλάξετε διατροφικές συνήθειες και πιο συγκεκριμένα θα πρέπει να:

-προσλαμβάνετε φυτικές ίνες για καλύτερη λειτουργία του εντέρου

-καταναλώνετε καθημερινά ένα κεσεδάκι «ζωντανό» οργανικό γιαούρτι που να περιέχει τον μικροοργανισμό Lactobacillus acidophilus. Θα το βρείτε στα σούπερ μάρκετ

-λαμβάνετε βιταμίνη B6 έως 50mg ημερησίως αφού συμβουλευτείτε το γιατρό σας. 

Το πρόβλημα: εμφανίσατε ακμή και υπερτρίχωση

Τι μπορεί να  συμβαίνει

Αν ψάχνετε για ένοχο πιθανότατα αυτός είναι η αυξημένη τεστοστερόνη.  Αυξημένα (πάνω από τα φυσιολογικά) επίπεδα στις γυναίκες, μπορεί να οδηγήσουν μεταξύ άλλων και σε Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών.

Τα συμπτώματα

• Ακμή
• Αύξηση βάρους
• Ανωοθυλακιορρηξία
• Υπερτρίχωση

Η αντιμετώπιση

*Περιλαμβάνει αντιανδρογόνα τα οποία δίνονται σε κάποιες περιπτώσεις σε συνδυασμό με αντισυλληπτικά

*Στην περίπτωση της υπερτρίχωσης η αφαίρεση των ενοχλητικών τριχών θα πρέπει να γίνει με ριζική μέθοδο αποτρίχωσης.

Οι 3 σοβαρές συνέπειες ορμονικών διαταραχών

Προβλήματα στην παραγωγή ή την κυκλοφορία των ορμονών στο γυναικείο οργανισμό μπορεί να ευθύνονται για την εμφάνιση Συνδρόμου Πολυκυστικών Ωοθηκών, οστεοπόρωσης ή ακόμη και καρκίνου του μαστού.

Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών (PCOS) 

Υπολογίζεται ότι το 5-10% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας πάσχουν από το Σύνδρομο ενώ τουλάχιστον το 30%  έχουν κάποια από τα συμπτώματα. Η πάθηση σχετίζεται με ορμονικές διαταραχές και αντίσταση στην ινσουλίνη.

Τα συμπτώματα

Αν και δεν εμφανίζουν όλες οι γυναίκες που πάσχουν από το Σύνδρομο τα χαρακτηριστικά του συμπτώματα, αυτά  αναλύονται ως εξής: 

• Παχυσαρκία (ιδιαίτερα στην περιοχή της κοιλιάς)
• Δυσχέρεια στην απώλεια βάρους
• Κούραση, κατάθλιψη, συναισθηματική αστάθεια
• Αραιή ή και απούσα περίοδος
• Κοιλιακός πόνος και ευαισθησία στο στήθος
• Ζαλάδες και τάση για λιποθυμία
• Αύξηση τριχοφυΐας (μουστάκι κ.λπ.)
• Απώλεια μαλλιών
• Ακμή
• Υπογονιμότητα
• Πάχυνση του δέρματος
• Λιπαρότητα δέρματος

Ορισμένες έχουν κάποια μόνο από αυτά ή και καθόλου. Αυτές που δεν έχουν κανένα σύμπτωμα μπορεί να έχουν πολυκυστικές ωοθήκες και όχι το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών. Γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών και θα πρέπει να παρακολουθούνται, ειδικά εάν πάρουν βάρος.

Πού μπορεί να οφείλεται

Παρόλο που έχουν περάσει 60 χρόνια από την αναγνώριση του συνδρόμου η αιτιολογία του ακόμη αναζητάται, παρόλο που οι θεραπευτικές επιλογές είναι πολλές.

Πιθανές αιτίες του συνδρόμου είναι: γενετική προδιάθεση, στρες, ατμοσφαιρική μόλυνση και η διατροφή.

Ορμόνες που το επηρεάζουν ή το προκαλούν

-Υψηλά επίπεδα της ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH)

-Φυσιολογικά ή οριακά χαμηλά επίπεδα της ωοθυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH)

-Υψηλά επίπεδα τεστοστερόνης

-Χαμηλά επίπεδα προγεστερόνης (στην ωχρινική φάση του κύκλου)

-Υψηλά επίπεδα οιστρογόνων

Παρόλο που έχουν περάσει 60 χρόνια από την αναγνώριση του συνδρόμου η αιτιολογία του ακόμη αναζητάται, παρόλο που οι θεραπευτικές επιλογές είναι πολλές.

Πιθανές αιτίες του συνδρόμου είναι: γενετική προδιάθεση, στρες, ατμοσφαιρική μόλυνση και η διατροφή.

Πώς αντιμετωπίζεται

Με:

• μείωση σωματικού βάρους
• αποφυγή καπνίσματος
• σταθεροποίηση του κύκλου (λήψη αντισυλληπτικών ή προγεστερόνης)
• φαρμακευτική/κοσμητική αντιμετώπιση της τριχοφυΐας
• υποβοήθηση γονιμότητας εφόσον κριθεί απαραίτητο

Oστεοπόρωση

Είναι γνωστή και ως  «σιωπηλή ασθένεια», υπό την έννοια ότι δεν μπορείτε να δείτε ούτε να νιώσετε ότι τα οστά χάνουν την πυκνότητά τους. Η πάθηση αυτή χαρακτηρίζεται από εκφυλιστική απώλεια οστικής μάζας, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε κατάγματα. Αν και η εκφύλιση των οστών ξεκινάει αργά, συνήθως κοντά στην ηλικία των 35, μπορεί να επιταχυνθεί με αυξημένους ρυθμούς στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση.

Πώς εμφανίζεται

Με:

-ευαισθησία που δεν εντοπίζεται σε μία συγκεκριμένη περιοχή του σώματος

-χρόνιο πόνο στην πλάτη με αίσθηση μυϊκού σπασμού στη μία ή και τις δύο πλευρές της σπονδυλικής στήλης. Οι πόνοι αυτοί επιδεινώνονται με την ορθοστασία και την καθιστή θέση και ανακουφίζονται με την κατάκλιση.

Ποιες ορμόνες την επηρεάζουν

-Τα οιστρογόνα, τα οποία συγκαταλέγονται στις ουσίες που βοηθούν τα κόκαλα να είναι ισχυρά και οι ωοθήκες σταματούν να παράγουν μετά την εμμηνόπαυση .

-Η λήψη κορτιζόνης (συνθετικής) για λόγους υγείας

Πως αντιμετωπίζεται

• Διακοπή καπνίσματος
• Διακοπή της υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ
• Μεγαλύτερη πρόσληψη τροφών που περιέχουν ασβέστιο (γαλακτοκομικά προϊόντα και γάλα)
• Άσκηση (όπως λ.χ.  περπάτημα που συνίσταται σε μεγάλες ηλικίες)

Καρκίνος του μαστού

Τα οιστρογόνα μεταβολίζονται σε διάφορα υποπροϊόντα. Μερικά δρουν προστατευτικά για τον οργανισμό ενώ άλλα είναι καρκινογόνα και ενοχοποιούνται για ένα μεγάλο μέρος των καρκίνων μαστού.

Πως εμφανίζεται

Τα παρακάτω συμπτώματα μπορεί κάποιες φορές να αποτελούν ένδειξη καρκίνου αλλά συχνά αφορούν και άλλα προβλήματα υγείας. Σε κάθε περίπτωσησυμβουλευτείτε το γιατρό σας αν παρατηρήσετε:

*Ένα όγκο ή μία πάχυνση στο μαστό ή στη μασχάλη.

*Σκλήρυνση, πάχυνση της θηλής, ή αποβολή υγρών από τη θηλή

*Λακκάκια στο δέρμα ή ερύθημα (κοκκίνισμα)

*Οίδημα (πρήξιμο)

*Φουσκωμένες φλέβες σε ακανόνιστο σχήμα

*Πόνο στο στήθος

Τα οιστρογόνα μεταβολίζονται σε διάφορα υποπροϊόντα. Μερικά δρουν προστατευτικά για τον οργανισμό ενώ άλλα είναι καρκινογόνα και ενοχοποιούνται για ένα μεγάλο μέρος των καρκίνων μαστού.

Πως εμφανίζεται

Τα παρακάτω συμπτώματα μπορεί κάποιες φορές να αποτελούν ένδειξη καρκίνου αλλά συχνά αφορούν και άλλα προβλήματα υγείας. Σε κάθε περίπτωσησυμβουλευτείτε το γιατρό σας αν παρατηρήσετε:

*Ένα όγκο ή μία πάχυνση στο μαστό ή στη μασχάλη.

*Σκλήρυνση, πάχυνση της θηλής, ή αποβολή υγρών από τη θηλή

*Λακκάκια στο δέρμα ή ερύθημα (κοκκίνισμα)

*Οίδημα (πρήξιμο)

*Φουσκωμένες φλέβες σε ακανόνιστο σχήμα

*Πόνο στο στήθος

Ποιες ορμόνες τον επηρεάζουν

-Συνδυασμός οιστρογόνων και προγεστερόνης

-Η συμπληρωματική χορήγηση οιστρογόνων μόνο και η χορήγηση συνδυασμένης ορμονικής θεραπείας με οιστρογόνα και προγεστερόνη, τα οποία δίνονται από τους γιατρούς ώστε να συμβάλλουν στη μείωση των εξάψεων και στις αλλαγές της ψυχικής διάθεσης που συχνά ταλαιπωρούν τις γυναίκες κατά την κλιμακτήριο.

-Μελατονίνη

Πως αντιμετωπίζεται

Με αφαίρεση του όγκου, τμήματος του μαστού, ολόκληρου και κατόπιν θεραπεία με φάρμακα.

Οι 6 χρήσιμες συμβουλές για ορμόνες σε ισορροπία

Το κλειδί για ένα σωστό ορμονικό ισοζύγιο είναι η προσεγμένη διατροφή. Ακολουθήστε τις διατροφικές αλλαγές που σας προτείνουμε για να προλάβετε ή να διορθώσετε μία ορμονική ανισορροπία. Είναι χρήσιμες και αν αντιμετωπίζετε είτε όχι ορμονικές διαταραχές.

1 Ξεκινήστε αποτοξίνωση: Ακολουθώντας μία ειδική δίαιτα αποτοξίνωσης βοηθάτε τη σωστή λειτουργία του ήπατος αλλά και τις λειτουργίες της χώνεψης. Μπορεί να χρειαστεί να στερηθείτε αρκετά από τα αγαπημένα σας τρόφιμα, ωστόσο είναι απαραίτητη για τη σωστή ορμονική λειτουργία.

* Αποφύγετε κατά βάση έτοιμες προπαρασκευασμένες τροφές καθώς και προϊόντα με βάση το κρέας όπως: ζαμπόν, μπέικον, χοιρινό και κοτόπουλο. Παράλληλα αποφεύγετε τροφές πλούσιες σε κορεσμένο λίπος (το λίπος από τα γαλακτοκομικά, πέτσα από κοτόπουλο κ.α) καθώς και trans-υδρογονωμένων λιπαρών (τηγανιτά, κρουασάν, τσιπς κ.α).  

* Προτιμήστε προβιοτικά και πρεβιοτικά που συμβάλλουν στην καλή λειτουργία του εντέρου όπως: γιαούρτι με μέλι, ωμά αμύγδαλα, πολλές φυτικές ίνες, δημητριακά ολικής άλεσης, χορταρικά, όσπρια, φρούτα και λαχανικά (τα αντιοξειδωτικά συστατικά τους καταπολεμούν τις επικίνδυνες ελεύθερες ρίζες).

2 Υιοθετήστε τις κατάλληλες διατροφικές αντικαταστάσεις:

*«Ξεχάστε» τα έτοιμα γεύματα, ειδικά αυτά που περιέχουν πολύ νάτριο και συντηρητικά.

* Αντικαταστήστε το λευκό ψωμί με πολύσπορο και το βούτυρο με μαργαρίνη.

* Προτιμήστε τους ωμούς ανάλατους ξηρούς καρπούς από τους καβουρντισμένους.

3 καταναλώστε ευεργετικές  τροφές: Προσθέσετε στο διαιτολόγιό σας καλά λιπαρά οξέα (Ω3-Ω6 λιπαρά οξέα) όπως: ψάρια, καρύδια, σουσάμι, αμύγδαλα και ταχίνι. Επιπλέον, έρευνες έχουν δείξει ότι προϊόντα σόγιας τα οποία υποκαθιστούν το κόκκινο κρέας, είναι εξαιρετικά ευεργετικά για το ορμονικό ισοζύγιο.

4 Λάβετε τα απαραίτητα σιατροφικά συμπληρώματα και  βιταμίνες: Μην ξεχνάτε όμως να ακολουθείτε προσεκτικά τις οδηγίες χρήσης τους. Για καλύτερα αποτελέσματα συμβουλευτείτε διατροφολόγο. Οι  βιταμίνες του συμπλέγματος Β (Β1, Β12 και ειδικά η Β6) καθώς και η Ε, είναι εξαιρετικές για την υγεία σας και την επίτευξη των επιθυμητών επιπέδων ορμονών.

Για την γερά οστά βεβαιωθείτε ότι λαμβάνεται σε επαρκείς ποσότητες ασβεστίου, μαγνησίου και βιταμινών D και K .

5 πίνετε νερό:  Συγκεκριμένα καταναλώνετε 8-10 ποτήρια υγρών την ημέρα. Έτσι θα διατηρείτε ενυδατωμένα τα κύτταρά σας.

6 αποφεύγετε:

-Τα μερικώς υδρογονωμένα λιπαρά (τα γνωστά trans-υδρογονωμένα λιπαρά)

-Το αλάτι και γενικότερα συστατικά που περιέχουν στην ονομασία τους το νάτριο (όπως το μονογλουταμινικό μονονάτριο ή MSG που χρησιμοποιείται κυρίως στις ασιατικές κουζίνες)

-τη μεγάλη περιεκτικότητα σε κορεσμένο λίπος

-τα προπαρασκευασμένα φαγητά που δεν αναγράφουν πλήρη σύσταση.

Οι εξετάσεις

Οι ορμονικές εξετάσεις γίνονται με αιμοληψία. Θα πρέπει να υποβάλλεστε σ’ αυτές όταν η περίοδος δεν είναι σταθερή ή όταν παρουσιάζετε έντονα κάποια από τα συμπτώματα ανά ορμόνη, κατόπιν συνεννόησης με το γιατρό σας.

Πόσο κοστίζουν

Γίνονται δωρεάν στα δημόσια νοσοκομεία. Η μέση τιμή στις ιδιωτικές κλινικές ανά ορμόνη έχει ως εξής:

* FSH (Ωοθυλακιοτρόπου) € 55 ευρώ

* LH (Ωχρινοτρόπου) € 55 ευρώ

* Οιστραδιόλης (οιστρογόνα) € 60 ευρώ 

* Προγεστερόνης € 55 ευρώ

* Τεστοστερόνης € 70 ευρώ

Οι τιμές αναφοράς

FSH

Ενήλικες: 1,9 IU/L

Ωορρηξία : 10-30  IU/L

Μετεμμηνοπαυσιακή 4-20  IU/L

ΟΙΣΤΡΑΔΙΟΛΗ

Μετεμμηνοπαυσιακή  < 200 pmol/L

ΤΕΣΤΟΣΤΕΡΟΝΗ

Γυναίκες < 3,5 nmol/L

Πού να απευθυνθείτε

Στα περισσότερα δημόσια νοσοκομεία λειτουργούν ενδοκρινολογικά ιατρεία. Μπορείτε να απευθυνθείτε :

Αθήνα

* Ιπποκράτειο, τηλ.: 210 7707729

* Νοσοκομείο Αλεξάνδρα, τηλ.: 210 7778011

* Ευαγγελισμός, τηλ.:210 7249476

* Γενικό Κρατικό, τηλ.: 210 7779146

* Ερυθρός Σταυρός, τηλ.: 210 6414000

* Λαϊκό, τηλ.: 210 7456000

* Μαιευτήριο Έλενα Βενιζέλου, τηλ.: 210 6402000

* Αντικαρκινικό Ογκολογικό Αγ. Σάββας, τηλ.: 210 6409000

* Γεώργιος Γεννηματάς» (ΚΟΦΚΑ), τηλ. 210 7778901

* Αντικαρκινικό Πειραιώς, τηλ. 210 4284444

* Αττικόν, τηλ. 210 5831000

* «Αμαλία Φλέμινγκ», Μελίσσια, τηλ. 210 8030303

* «Άγιος Παντελεήμων», Νίκαια, τηλ. 210 4252850

* Παίδων «Αγία Σοφία», τηλ. 210 7467000

* Παίδων «Π & Α Κυριακού», τηλ. 210 7726000

* Πολυκλινική Αθηνών, τηλ. 210 5276000

Θεσσαλονίκη

* Θεαγένειο Αντικαρκινικό, τηλ.: 2310 898111

* ΑΧΕΠΑ, τηλ.: 2310 993310, 993111

* Ιπποκράτειο, τηλ. 2310 892000

Πάτρα

* Πανεπιστημιακό, τηλ.: 2610 999111

Ηράκλειο

* Βενιζέλειο & Πανάνειο, τηλ. 2810-368000

* Πανεπιστημιακό, τηλ.: 2810-392111

Βόλος

* Αχιλλοπούλειο, τηλ.: 24210 94200, 35515

Γιάννενα

* Πανεπιστημιακό, τηλ.: 26510 99111

* Γ. Χατζηκώστα, τηλ. 26510 80111

Αλεξανδρούπολη

* Πανεπιστημιακό, τηλ. 25510-74000

Διαβάστε επίσης:

Σεξ: Ποιους άνδρες ενοχλεί περισσότερο η απιστία

Σεξ: Τα 3 προβλήματα υγείας που ίσως σχετίζονται με παρατεταμένη αποχή

Ύψος: Πόσους πόντους χάνουμε μετά τα 50 – Τι σημαίνει για την υγεία μας