Ο πόλεμος στην Ουκρανία ήρθε σε μια κρίσιμη χρονική συγκυρία για την Ελλάδα, μετά από μια οδυνηρή δημοσιονομική περιπέτεια και μια διετία πανδημίας. Σε αυτή τη διετία εφαρμόστηκαν επεκτατικά μέτρα με σχετικά οριζόντιο τρόπο, τόσο από την πλευρά των εσόδων όσο και από την πλευρά των δαπανών. Όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσαν μια σωρευτική δημοσιονομική επιβάρυνση που έφτασε σχεδόν τα 30 δις ευρώ αυξάνοντας ανάλογα το δημόσιο χρέος.

Η νέα διαταραχή που προκαλεί ο πόλεμος θα επιδράσει οπωσδήποτε αρνητικά στη βεβαρημένη κατάσταση που φαίνονταν ήδη από το φθινόπωρο του προηγουμένου έτους: υψηλό κόστος ενέργειας, πληθωρισμός και αυξημένα επιτόκια. Απέναντι σε αυτές τις συνθήκες η δημοσιονομική πολιτική καλείται ξανά να προστατεύσει την κοινωνική συνοχή χωρίς ωστόσο να υπονομεύσει τις μακροχρόνιες προοπτικές της ελληνικής οικονομίας. Είναι προφανώς μια δύσκολη άσκηση.

Ο βασικός στόχος δεν είναι άλλος από την προστασία των νοικοκυριών και επιχειρήσεων από το αυξημένο κόστος ενέργειας που για τα πρώτα αποτελεί είδος πρώτης ανάγκης και για τις δεύτερες βασική εισροή στην παραγωγική τους διαδικασία. Ήδη, τον Φεβρουάριο ο πληθωρισμός έφτασε στο 7,2% με τα δύο τρίτα της αύξησης του εθνικού δείκτη τιμών να οφείλονται στο ηλεκτρικό ρεύμα (71,4%), το πετρέλαιο θέρμανσης (41,5%) και το φυσικό αέριο (78,5%). Αυτές οι αυξήσεις δεν αναμένεται να υποχωρήσουν σύντομα, αντίθετα, το πιθανότερο είναι να επεκταθούν και σε άλλα αγαθά και υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των τροφίμων. Είναι σαφές ότι το κράτος δεν μπορεί να αφήσει τους πολίτες να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους απέναντι σε ένα τόσο ισχυρό κύμα ανατιμήσεων.

Πράγματι, το κράτος μπορεί να παρέμβει με διάφορους τρόπους. Καταρχάς μπορεί να παρέμβει ρυθμιστικά επιβάλλοντας περιορισμούς στις αυξήσεις των τιμών, αποζημιώνοντας ταυτόχρονα τους παραγωγούς. Μπορεί επίσης να μειώσει τη φορολογία σε επιλεγμένα αγαθά και υπηρεσίες ώστε να αντισταθμίσει, τουλάχιστον εν μέρει, τις αυξημένες τιμές. Τέλος, μπορεί να παρέχει εισοδηματικές ενισχύσεις στους πολίτες που θα καλύψουν το αυξημένο κόστος διαβίωσης ή παραγωγής. Όλα τα παραπάνω ισοδυναμούν με ανακατανομή του βάρους από τους πολίτες προς το κράτος, με άλλα λόγια ο κρατικός προϋπολογισμός θα αναλάβει μέρος του κόστους που πλήττει νοικοκυριά και επιχειρήσεις.

Υπάρχει, όμως, μια κρίσιμη λεπτομέρεια που αφορά τόσο τις παρεμβάσεις που εφαρμόζονται σήμερα, όσο και εκείνες που εφαρμόστηκαν στην προηγούμενη διετία. Οι πόροι που μπορεί να διαθέσει ο κρατικός προϋπολογισμός για να στηρίξει τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις προέρχονται από τους φόρους που πληρώνουν νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Η δημοσιονομική πολιτική δεν δημιουργεί εισόδημα αλλά το ανακατανέμει από κάποιες κατηγορίες πολιτών σε κάποιες άλλες. Προκύπτει, συνεπώς, ένα δίλημμα αναφορικά με τη χρηματοδότηση των δημόσιων δαπανών. Αν το κράτος χρειαστεί να ξοδέψει περισσότερα εξαιτίας κάποιων έκτακτων συνθηκών, θα πρέπει είτε να αυξήσει τα φορολογικά του έσοδα, είτε το δημόσιο χρέος. Στην πρώτη περίπτωση θα επιβαρύνει κάποιους πολίτες σήμερα, στη δεύτερη θα τους επιβαρύνει αύριο. Είναι μάλλον προφανές πως δεν μπορούν να ωφεληθούν όλοι χωρίς να χάσει κανείς.

Στις σημερινές συνθήκες της έντονης διεθνούς αβεβαιότητας και του υψηλού δημόσιου χρέους, το δίλημμα της δημοσιονομικής πολιτικής τίθεται πιο συγκεκριμένα. Η μία επιλογή είναι να περιοριστεί η έκταση των παρεμβάσεων ώστε να ελαχιστοποιηθεί η επίπτωση στο δημόσιο χρέος. Η άλλη επιλογή είναι να επιβληθούν φορολογικές αυξήσεις που θα μπορέσουν να χρηματοδοτήσουν παρεμβάσεις μεγαλύτερης έκτασης. Και οι δύο επιλογές έχουν πολιτικό κόστος. Σε κάθε περίπτωση, το σίγουρο είναι πως δεν υπάρχουν περιθώρια να επαναληφθούν οι επεκτατικές πολιτικές με την έκταση και τον τρόπο που εφαρμόστηκαν στην προηγούμενη διετία.

Ο Φραγκίσκος Κουτεντάκης είναι Συντονιστής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή

Διαβάστε επίσης:

Πόλεμος και «fake news»

Η αυτοργάνωση ως πολιτική έννοια και η μετεξέλιξη του ΠΑΣΟΚ

Οι πλεμπαίοι δεν έχουν αυτοκίνητο και εσχάτως ούτε βενζίνη