Μια σειρά από παράγοντες που συμβάλλουν στην άνοδο της ακροδεξιάς σε ευρωπαϊκό επίπεδο παραθέτει μιλώντας στο topontiki.gr, ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Νίκος Μαραντζίδης, ενώ ξεκαθαρίζει πως πρόκειται για ένα σύνθετο ζήτημα που πηγάζει κυρίως από την κρίση ταυτότητας που παρουσιάζουν οι δυτικές δημοκρατίες.

Ο κ. Μαραντζίδης επισημαίνει πως καμία χώρα δεν είναι αλώβητη από τη «μετάδοση του Ακροδεξιού ιού», ενώ εξηγεί γιατί η Αριστερά δεν μπορεί να καρπωθεί την αντισυστημική τάση των κοινωνιών που τροφοδοτήθηκε από τις αλλεπάλληλες κρίσεις.

Επιπλέον, ο κ. Μαραντζίδης μιλά για τις υποκλοπές, κάνοντας λόγο για ένα ζήτημα «βαθιάς πολιτικής ηθικής», που αφορά την αξιοπρέπεια του πολιτικού βίου και τονίζει πως είναι αναληθές ότι δεν επηρεάζουν τα ποσοστά της ΝΔ καθώς αφαιρούν «ηθικό πλεονέκτημα» και περιορίζουν την ικανότητα της κυβέρνησης και του πρωθυπουργού να παρουσιάζονται ως φιλελεύθεροι και υπερασπιστές των δημοκρατικών θεσμών.

• Σε ένα ζοφερό παγκόσμιο περιβάλλον βλέπουμε ότι πολλές χώρες στην Ευρώπη παίρνουν ακροδεξιά στροφή. Πού οφείλεται αυτό κατά τη γνώμη σας;  Θα μπορούσε η Ελλάδα να βαδίσει στον ίδιο δρόμο;

Το πρόβλημα είναι σύνθετο και δύσκολο να απαντηθεί γενικά. Αν πρέπει να πούμε μια φράση, θα λέγαμε πως η άκρα δεξιά είναι δυστυχώς στη μόδα. Και για αυτό υπάρχουν μια σειρά από λόγοι όχι πάντα ίδιοι  σε ευρωπαϊκή κάθε χώρα. Επίσης δεν είναι ίδιας «φύσης»: άλλοι είναι συγκυριακοί (για παράδειγμα, ο πληθωρισμός και η ενεργειακή κρίση, ο πόλεμος στην Ουκρανία, η εθνικιστική ρητορική και η επιστροφή στα κλειστά σύνορα) και άλλοι περισσότερο δομικοί (το αίσθημα αποξένωσης των πολιτών από τις πολιτικές ελίτ και η γενικότερη πεποίθηση πως ο κόσμος της πολιτικής είναι ένα κλειστό κλαμπ διαπλεκόμενων ανθρώπων με ισχυρά συμφέροντα, όπως και η εξασθένηση παραδοσιακών των παραδοσιακών κομματικών στοιχίσεων).

Εδώ και καιρό οι δυτικές δημοκρατίες, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, διέρχονται μια κρίση αφηγήματος, αλλά και κρίση ταυτότητας θα λέγαμε. Παρατηρείται μια απόσταση μεταξύ της σφαίρας άσκησης της «μεγάλης πολιτικής» (π.χ. νομισματική πολιτική, περιβάλλον, ενέργεια, δημόσια υγεία) που έχει μεταφερθεί στο πεδίο των υπερεθνικών και διεθνών οργανισμών ΕΕ και ΕΚΤ)  και της σφαίρα της εθνικής πολιτικής. Αυτή δημιουργεί εκτός από δημοκρατικό έλλειμμα (ξέρει άραγε κανείς ποιος και πως αποφασίζει στην ΕΕ;) , ένα είδους «γνωστικής ασυμφωνίας»: άλλα διαισθάνεται ο πολίτης ότι συμβαίνουν και άλλα του λένε ότι συμβαίνουν.

Ναι, η άκρα δεξιά είναι μεταδοτική. Οποιαδήποτε χώρα θα μπορούσε να πάρει τον ίδιο δρόμο. Δεν υπάρχει καμιά χώρα που να είναι 100% ασφαλής από την μετάδοση του «Ακροδεξιού ιού». Κράτη, με υψηλό βιοτικό επίπεδο, κοινωνικό κράτος, σεβασμό στο κράτος δικαίου και τα ατομικά δικαιώματα, όπως οι σκανδιναβικές χώρες βρίσκονται αντιμέτωπες με το πρόβλημα. Πόσο μάλλον χώρες στις οποίες τόσο η οικονομική δυσανεξία ενός μεγάλου τμήματος των πολιτών όσο και το αίσθημα απογοήτευσης και κυνισμού απέναντι στις πολιτικές ελίτ είναι έντονο.

• Γιατί τις αντισυστημικές τάσεις των κοινωνιών οι οποίες δικαίως ή αδίκως τροφοδοτήθηκαν από τις αλλεπάλληλες οικονομικές κρίσεις τις καρπώνεται η ακροδεξιά και όχι η αριστερά ή η κεντροαριστερά;

Για δύο βασικούς λόγους: πρώτον γιατί η ευρωπαϊκή κεντροαριστερά και αριστερά (σοσιαλιστές, πράσινοι και τμήματα της ριζοσπαστικής αριστεράς, π.χ. ΣΥΡΙΖΑ) δεν είναι  αντισυστημική.

Οι σοσιαλιστές ιδιαίτερα σε αρκετές χώρες ταυτίστηκαν με νεοφιλελεύθερες πολιτικές διαχείρισης της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Δεύτερον, και πιο σημαντικό, γιατί, η ρητορική και οι αξίες του ακραίου εθνικισμού παραμένουν κυρίαρχες και βαθιά ριζωμένες στις ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Η εκπαίδευση, η δημόσια μνήμη και η οργάνωση του πολιτικού συστήματος με κέντρο την εθνική πολιτική (την ώρα που η σημασία της βαίνει μειούμενη) αναπαράγουν κυρίαρχους εθνικούς μύθους και εμποδίζουν τους πολίτες να αντιληφθούν τα προβλήματα με έναν περισσότερο καθολικό τρόπο, πέραν των εθνικών συνόρων.

Ως εκ τούτου, αναπτύσσονται συγκεκριμένου χαρακτήρα μηχανισμοί κατανόησης της πραγματικότητας και απόδοσης ευθυνών: η ενόχληση και ο φόβος για τον ξένο και τον μετανάστη, η πίστη πως οι διεφθαρμένες κοσμοπολίτικες ελίτ σε συνεργασία με το παγκόσμιο κεφάλαιο συνωμοτούν εις βάρος των φτωχών και αδύναμων του έθνους, έλκονται από την επαγγελία εφαρμογής «νατιβιστικών πολιτικών» (οι ντόπιοι πρώτα) που έχουν ισχυρή απήχηση σε τμήματα των κοινωνιών.

Ιδιαίτερα μάλιστα, τα τελευταία χρόνια με την ανερχόμενη απήχηση των μέσων μαζικής δικτύωσης, που είναι δίκοπο μαχαίρι πολλές φορές, θεωρίες συνωμοσίας και αντεπιστημονικές δοξασίες αγκαλιάζουν τον εθνικισμό και το αποτέλεσμα είναι ένα τρομακτικό μίγμα.  Δείτε το αντεμβολιαστικό κίνημα. Η άκρα δεξιά άντλησε εκεί μέσα δύναμη χρησιμοποιώντας ότι απίθανη βλακεία και θεωρία συνωμοσίας υπήρχε. Πολλοί άνθρωποι όμως, και όχι μόνο οι θρησκόληπτοι, αλλά κι αρκετοί που νιώθουν θυμό και έλλειψη εμπιστοσύνης για τις ελίτ των κρατών τους, αρνήθηκαν να αποδεχτούν τις προτροπές για εμβολιασμό.

• Μήπως η ρητορική περί λαϊκισμού αφήνει ανεπηρέαστη την ακροδεξιά ενώ «ευνουχίζει» πολιτικά την αριστερά η οποία στέκεται ενοχικά απέναντι στο ενδεχόμενο «να λαϊκίζει»;

Μέχρι πριν λίγο καιρό, υπήρχε στην Ευρώπη μια γενική συμφωνία για τη δημιουργία «υγειονομικής ζώνης» ενάντια στην άκρα δεξιά. Διαμορφώθηκε δηλαδή για χρόνια μια κοινή στάση των κομμάτων της Δεξιάς και της Αριστεράς για απομόνωση της άκρας δεξιάς, που πρακτικά σήμαινε ούτε συμμαχίες, ούτε συνομιλίες με τέτοια κόμματα. Σταδιακά η γραμμή αυτή άρχισε να σπάει. Στην Κεντρική Ευρώπη, έγινε η αρχή στην Αυστρία πριν χρόνια όταν σε μια κυβέρνηση συνεργασίας συμμετείχε ένα ακροδεξιό κόμμα. Τώρα το βλέπουμε και στο νότο στην Ιταλία.

Ολοένα και περισσότερο, μπροστά στην απειλή συρρίκνωσής της (όπως συνέβη στη Γαλλία, όπου η παραδοσιακή γκολική δεξιά συρρικνώθηκε δραματικά τα τελευταία χρόνια προς όφελος της Λεπέν) και τη διεμβόλιση του ακροατηρίου της από τους εξτρεμιστές, η καθιερωμένη κεντροδεξιά υιοθετεί το ύφος και τις ρητορικές της άκρας δεξιάς ή/και κάνει μεταγραφές πολιτικού προσωπικού με ακροδεξιά προέλευση.

Για την Αριστερά το πρόβλημα είναι να συνδυάσει την πρόοδο και τον διαφωτισμό με το Λαϊκό, την υπεράσπιση των φτωχών αλλά και ενός τμήματος της μεσαίας τάξης που αγωνίζεται με νύχια και με δόντια ενάντια στη φτωχοποίηση. Το πρόβλημα δεν είναι τόσο απλό όσο δείχνει.

Μερικές «αριστερές» έχουν την τάση να ρέπουν προς «εύπεπτες» δημοφιλείς συνταγές που συγκοινωνούν με την άκρα δεξιά (π.χ. πολιτικές ενάντια στη μετανάστευση), ενώ άλλες δείχνουν πολύ ελιτίστικες για να προσελκύσουν απλούς ανθρώπους ασχολούμενες μόνο με θέματα που προσελκύουν μορφωμένους και νέους. Αυτή η Αριστερά των «χίπστερ» μπορεί να είναι ενδιαφέρουσα και πρωτοποριακή αλλά είναι δύσκολο να γίνει πλειοψηφική.

Για μένα η πιο ενδιαφέρουσα σήμερα εξέλιξη στην Ευρωπαϊκή Αριστερά είναι ο Μελανσόν και η συμμαχία του. Αν τα καταφέρουν, θα επιτελέσουν σπουδαίο ρόλο γιατί θα έχουν εμποδίσει (αυτοί μόνο μπορούν) αυτό που δείχνει σήμερα αρκετά πιθανή εξέλιξη: την εκλογή της Λεπέν στην Προεδρία της Δημοκρατίας.

• Οι δημοσκοπήσεις φαίνεται να παγιώνουν μια διαφορά της τάξης του 8% μεταξύ ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ, με τον δεύτερο και την υπόλοιπη αντιπολίτευση να μην μπορούν να καρπωθούν την κυβερνητική φθορά. Ζητήματα όπως οι υποκλοπές δεν φαίνεται επίσης να επηρεάζουν τα ποσοστά του κυβερνώντος κόμματος. Πώς σχολιάζετε αυτά τα ευρήματα;

Δεν είναι αλήθεια ότι δεν επηρεάζει το σκάνδαλο των υποκλοπών. Απλώς ενδεχομένως δεν επηρεάζει όσο κάποιοι ήλπιζαν και άλλοι φοβόντουσαν.

Όμως τα θέματα των υποκλοπών είναι θέματα «βαθιάς πολιτικής ηθικής», αφορούν την αξιοπρέπεια του πολιτικού βίου. Αφαιρούν «ηθικό πλεονέκτημα» και περιορίζουν την ικανότητα της κυβέρνησης και του πρωθυπουργού να παρουσιάζονται ως φιλελεύθεροι και υπερασπιστές των δημοκρατικών θεσμών.

Επιπλέον έχουν κι άλλες βαθιές συνέπειες. Το αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο είναι υπό κατάρρευση αν δεν κατέρρευσε ήδη. Όλα αυτά δεν σημαίνουν βέβαια πως άλλαζε η βασική αρχιτεκτονική του κομματικού συστήματος, κοινώς δεν ανατράπηκαν οι πολιτικοί συσχετισμοί που δείχνουν πρώτη τη ΝΔ και δεύτερο το ΣΥΡΙΖΑ. Τι θα συμβεί τελικά, είναι βεβαίως νωρίς να πούμε ειδικά με ένα χειμώνα  μπροστά μας που προμηνύεται πραγματικά δύσκολος για τους πολίτες τόσο για την Ελλάδα όσο και για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες συνολικά.

• Με τα ποσοστά των κομμάτων – όπως αποτυπώνονται σήμερα στις δημοσκοπήσεις – και με τα υπάρχοντα κόμματα,  βλέπετε να υπάρχουν προϋποθέσεις  για συγκυβέρνηση στις πρώτες ή και στις δεύτερες κάλπες; Μήπως η μόνη περίπτωση σχηματισμού κυβέρνησης θα είναι η μεταπήδηση βουλευτών όπως εμμέσως πλην σαφώς είχε αναφέρει στη ΔΕΘ ο πρωθυπουργός;

Υπάρχουν βασικά σενάρια και δευτερεύοντα σενάρια. Το βασικό σενάριο είναι να μην πάμε πράγματι σε σχηματισμό κυβέρνησης στις εκλογές που έρχονται, ούτε και σε εκείνες που θα ακολουθήσουν. Όμως τι θα συμβεί τότε είναι αρκετά νωρίς να πούμε. Όπως λέει ένας γνωστός μου «too complicated, too risky» (για να κάνει κανείς πρόβλεψη).

Διαβάστε επίσης:

To ΒΒC «κλείνει» τα 100: Οι ιστορικές στιγμές, οι ισορροπίες και η λογοκρισία (Photos/Video)

Ευριπίδης Στυλιανίδης στο topontiki.gr: «Δεν είναι δυνατόν η ΕΕ να εκφράζεται από μια διεθνή δημοσιοϋπαλληλία»

Η ακρίβεια μεταμορφώνει τις επιχειρήσεις σε… τράπεζες: Πουλάνε με δόσεις, εγκρίνουν μικροδάνεια, έχουν πλατφόρμες πληρωμών