Μια εντυπωσιακά πλήρης αλλά και εθνικά επωφελής μελέτη, που βοηθάει στην πληρέστερη κατανόηση των παραγόντων εκείνων που συνέβαλλαν στη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους, με κορυφαίο τον καθοριστικό ρόλο της παιδείας στη διαμόρφωση της εθνικής μας ταυτότητας και της ελληνικής μας συνείδησης. Πρόκειται για μια ογκώδη μελέτη, η οποία ερευνά τους παράγοντες που έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη και διαμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος της Ζακύνθου.

Για σχεδόν εφτά δεκαετίες τα Επτάνησα πέρασαν από διάφορες φάσεις, οι οποίες καθόρισαν και τις εκπαιδευτικές διεργασίες στο νησί. Να θυμίσουμε ότι το νησί βρισκόταν (τα κρίσιμα χρόνια) υπό την κυριαρχία πολλών κατακτητών. Μεταξύ του 1797 και του 1799 έχουμε τη γαλλική δημοκρατική επιρροή, ακολουθεί η ρωσο-οθωμανική επιτροπεία ενός έτους 1799-1800, η Επτανήσιος Πολιτεία έως το 1807, η αυτοκρατορική γαλλική περίοδος έως το 1809, η περίοδος της βρετανικής διοίκησης έως το 1816 και, τέλος, η περίοδος του Ιονίου Κράτους μέχρι το 1864, χρονιά ενσωμάτωσης των Ιονίων νήσων στην υπόλοιπη Ελλάδα, που πραγματοποιήθηκε με τη συνομολόγηση της Συνθήκης του Λονδίνου στις 21 Μαΐου 1864 και αποτελεί και την πρώτη εδαφική επέκταση της Ελλάδας.

Η σημασία της μελέτης δεν έχει μόνο τοπικό ενδιαφέρον, καθώς η εκπαίδευση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνισμού, που δέχτηκε πολλές και ποικίλες επιρροές, όπως αυτές αποτυπώθηκαν και στον ελληνικό διαφωτισμό. Οι παράγοντες που δημιούργησαν το νέο ελληνικό κράτος γεννήθηκαν πριν από αυτό.

Η ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης δεν ξεκίνησε με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, όπως ακριβώς και στις ελληνικές μη οθωμανικές κτήσεις των Ιονίων νήσων που βρίσκονταν κατά περιόδους κάτω από διάφορες επιρροές. Ο συγγραφέας ορθώς «διαμαρτύρεται» πως κακώς «δημόσια και ιδιωτική, αρρένων και θηλέων, συμπεριλαμβανομένων των προγραμμάτων που ανέπτυξαν τόσο το κηδεμονευόμενο από τους Ρώσους, πρώτο Κράτος Ελλήνων, Επτάνησος Πολιτεία, όσο και το προστατευόμενο μεν από τους Βρετανούς, Κράτος Ελλήνων δε, Ιόνιον Κράτος, δεν εντάσσονται στην ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης, μάλιστα, όταν αυτό γίνεται, θεωρείται ως καταχρηστική παραχώρηση». Η επισήμανση αυτή είναι σοβαρή, καθώς η εκπαιδευτική μας παράδοση αποτελεί τον καθρέφτη της εθνικής μας παιδείας, καλλιέργειας και αυτογνωσίας. Πέραν τούτων, η ιστορία της εκπαίδευσης, δηλαδή της ψυχής του ελληνισμού, δεν μπορεί να είναι διασπασμένη, αλλά νοείται μόνο ως μία και αδιαίρετη.

Ο ιστορικός διαχωρισμός με βάση τις διάφορες κηδεμονίες του Ζάντε είναι ουσιαστικός και γίνεται φανερή η πολιτισμική και ιδεολογική επίδραση του ποιοτικού αποτυπώματος των κατακτητών. Η σύνθεση αυτών των διαδοχικών κληρονομιών – ας τις πούμε έτσι – γίνεται εμφανής στον ιδιαίτερο χαρακτήρα των κατοίκων του Ιόνιου, καθώς έχουν διαπλαστεί μέσα σε ένα ευρωπαϊκό περιβάλλον που μαρτυρά μια άλλη καλλιέργεια.

Μετά τη Συνθήκη του Campo Formio, του 1797, η Ζάκυνθος και όλα τα Ιόνια Νησιά καταλαμβάνονται από τους Γάλλους και κυβερνώνται από Γάλλο νομάρχη, βοηθούμενο στο έργο του από το τοπικό πενταμελές νομαρχιακό συμβούλιο και το δημαρχείο. Η περίοδος αυτή είναι σημαδιακή, καθώς για πρώτη φορά η εκπαίδευση γίνεται αντιληπτή ως δημόσιο αγαθό. Πρόκειται σαφώς για μια καθαρά δυτική, επαναστατική για την εποχή της, αντίληψη, που δίνει στον εκπαιδευτικό χαρακτήρα έναν σαφή προσανατολισμό αλλά και μια σύγχρονη εκπαιδευτική θεώρηση κυρίως για την προεπαναστατική περίοδο όπου αυτό ήταν αδιανόητο για την υπόλοιπη τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Η κοινωνική διάσταση της εκπαίδευσης λοιπόν εισάγεται πρόωρα στο Φιόρε του Λεβάντε για να ακολουθήσει η «Επτάνησος Πολιτεία», η οποία, παρά τον αριστοκρατικό της χαρακτήρα, δεν διστάζει να αφομοιώσει αυτή τη γαλλική «κοινωνική» κληρονομιά. Η περίοδος αυτή είναι περισσότερο ελληνοκεντρική και δίνει προτεραιότητα στην ελληνική γλώσσα. Μετά την πτώση του Ναπολέοντος, η εκ νέου γαλλική επιρροή θα είναι μηδαμινή.

Η συνέχεια είναι πραγματικά συναρπαστική, καθώς χάρη στον κόμη Γκίλφορντ ιδρύεται Ιόνιος Ακαδημία στην Κέρκυρα το 1824, που είναι και το πρώτο ελληνικό πανεπιστήμιο της νεότερης εποχής! Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ακαδημία αυτή δίδαξαν μεταξύ άλλων ο Ανδρέας Μουστοξύδης, ο Νεόφυτος Βάμβας και ο Ανδρέας Κάλβος, ενώ γραμματέας του Γκίλφορντ υπήρξε ο Σπυρίδων Τρικούπης.

Το διάστημα από το 1824 έως και τον θάνατο του Γκίλφορντ (ο οποίος είχε βαπτιστεί στο μεταξύ ορθόδοξος για να νιώθει περισσότερο Έλληνας), το 1827, η Ζάκυνθος απέκτησε δημόσια εκπαίδευση μέσης και κατώτερης βαθμίδας για άντρες αλλά και για γυναίκες (το να επιτρέπεται στις γυναίκες να σπουδάζουν, έστω και στοιχειωδώς, ήταν ταμπού για την εποχή). Όχι ότι η εκπαίδευση των αγοριών έγινε αποδεικτή δίχως προβλήματα. Οι κάτοικοι και κυρίως οι αγροτικές οικογένειες δεν έβλεπαν με καλό μάτι το να μαθαίνουν γράμματα τα παιδιά τους αντί να εργάζονται στα χωράφια. Η δημόσια εκπαίδευση άρχισε να παρακμάζει με τον θάνατο του Γκίλφορντ, πράγμα που είχε ως συνέπεια την αντίστοιχη άνθιση της ιδιωτικής παιδείας, που ήταν φυσικά προνόμιο των πλούσιων οικογενειών. Μετά τον θάνατό του και την παρακμή της Ακαδημίας, το 1829 ανέλαβε διευθυντής του Σχολείου Ζακύνθου ο Χριστόφορος Φιλητάς, ο οποίος κατέβαλλε φιλότιμες προσπάθειες να διαφυλάξει τον δημόσιο χαρακτήρα της εκπαίδευσης στη Ζάκυνθο.

Όλες αυτές οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες και καινοτομίες αυτής της περιόδου δυστυχώς δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα για πολλούς λόγους. Ένας βασικός λόγος υπήρξε η πολιτική αστάθεια αυτής της περιόδου, που δεν επέτρεψε την υλοποίηση ενός εμπεριστατωμένου εκπαιδευτικού σχεδίου. Από την άλλη, δεν υπήρχε κοινωνική ωρίμανση τέτοια ώστε να μπορεί να αποτελέσει προϋπόθεση ευνοϊκής υποδοχής, αφήνοντας περιθώρια αισιοδοξίας για την εφαρμογή τόσο φιλόδοξων εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Οι καλές προθέσεις και οι πρωτοπόρες ιδέες από μόνες τους δεν επαρκούν για να γίνουν αποδεκτές. Αλλιώς η κοινωνία θα έφτιαχνε με νομοθετήματα και ευγενικές ιδέες…

Η μελέτη αυτής της περιόδου, εκτός από το εκπαιδευτικό, έχει και τεράστιο ιστορικό ενδιαφέρον, καθώς εξετάζει την προεπαναστατική εποχή έως και την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα. Καθώς η ιστορία μας αποτελεί την κληρονομιά μας, κάθε έργο που συμβάλλει στην κατανόησή της αποτελεί εθνική παρακαταθήκη. Η μελέτη διακρίνεται για την επιστημονική της μεθοδολογία, την πληρότητα των πηγών αλλά και τη συνεκτική της δομή, που έρχεται να φωτίσει μια πτυχή της ιστορίας τής εκπαίδευσης, που δυστυχώς ώς τις μέρες μας παλινδρομεί ψάχνοντας να βρει τον εθνικό της χαρακτήρα και ρόλο. Τέλος, θαρρώ πως αξίζει να γίνει μια ξεχωριστή μνεία για την πλαστικότητα, τον πλούτο και την ακρίβεια της γλώσσας του πονήματος αυτού, ως απόδειξη του ότι ένα επιστημονικό σύγγραμμα μπορεί να αναδειχτεί καλύτερα δίχως ακαδημαϊκές επιτηδεύσεις.

Επιτρέπω στον εαυτό μου μια μικρή παρέκκλιση, καθώς τον συγγραφέα Νίκο Κουρκουμέλη, υποστράτηγο ε.α. και διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων, είχα την τύχη να τον γνωρίσω ως υπολοχαγό – τότε – στη Σύρο, στη διάρκεια της στρατιωτικής μου θητείας. Με ιδιαίτερη χαρά διαπιστώνω ότι η όλη του πορεία επιβεβαίωσε εκείνη τη θερμή νεανική εκτίμηση που είχα για το πρόσωπό του, καθώς τιμά και τα γράμματά μας αλλά και το στράτευμα!

Νίκος Κ. Κουρκουμέλης

Η εκπαίδευση στη Ζάκυνθο

Τα κρίσιμα χρόνια 1797 – 1864

Εκδόσεις: Ίδρυμα Παιδαγωγικών Μελετών και Εφαρμογών

Σελ.: 512

ΝΕΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΕΣ – ΠΡΟΣΤΑΣΕΙΣ ΞΕΝΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Διανύουμε μια περίοδο εκδοτικού οργασμού που θα κορυφώνεται όσο πλησιάζουν οι γιορτές. Κυκλοφορούν πολλά και πολύ καλά βιβλία, τα οποία αξίζουν την αναγνωστική προσοχή – και στη λογοτεχνία και στις μελέτες και στα ιστορικά αναγνώσματα. Εμείς, στο μέτρο του δυνατού, θα προσπαθήσουμε να ενημερώσουμε τους αναγνώστες μας για ό,τι καλύτερο κυκλοφορεί.

Εμπιστευτείτε μας!

Ντανίλο Κις

Ένας τάφος για τον Μπόρις Νταβίντοβιτς

Μετάφραση: Χρήστος Γκούβης

Εκδόσεις: Καστανιώτης

Σελ.: 174

Το βιβλίο απαρτίζεται από επτά σκοτεινές ιστορίες και παρουσιάζει παραλλαγές του θέματος της πολιτικής και κοινωνικής αυτοκαταστροφής σε ολόκληρη την ανατολική Ευρώπη κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα. Οι χαρακτήρες σε τούτες τις ιστορίες, οι οποίες σμιλεύουν μια ενιαία φοβερή αφήγηση για την επανάσταση και τη βία, βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε έναν κόσμο όπου τα παιχνίδια της εξουσίας, η υποκρισία, ο φόβος, οι ανακρίσεις, τα βασανιστήρια και οι ψευδείς ομολογίες οδηγούν σε μια κοινή μοίρα, τον θάνατο. Παρότι οι συγκεκριμένες ιστορίες βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα και σχετίζονται κυρίως με ανθρώπους που χάθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1930, την περίοδο του σταλινικού Μεγάλου Τρόμου, η ακρίβεια και η ομορφιά της γλώσσας τις ανυψώνουν σε μια λογοτεχνία που υπερβαίνει το πλαίσιο της εποχής τους.

Ρόμπερτ Μενάσσε

Η πρωτεύουσα

Μετάφραση: Θεόδωρος Παρασκευόπουλος

Εκδόσεις: Πατάκη

Σελ.: 496

Στους δρόμους γύρω από την πλατεία Αγίας Αικατερίνης, στις Βρυξέλλες, ένα γουρούνι τρέχει σαν τρελό σπέρνοντας τον πανικό.
Οι ήρωες του μυθιστορήματος δεν πιστεύουν στα μάτια τους· το ζώο εξαφανίζεται απ’ το οπτικό τους πεδίο τόσο ξαφνικά όσο εμφανίζεται και τα σενάρια για την προέλευσή του δίνουν και παίρνουν.

Το κυκλοφοριακό χάος που προκαλεί ο τετράποδος φυγάς αντικατοπτρίζει το πανδαιμόνιο που κυριαρχεί στο εσωτερικό των δαιδαλωδών μηχανισμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με καυστικό τόνο, ο Μενάσσε συνθέτει μια πολυπρόσωπη, σκοτεινή σάτιρα της γκροτέσκας γραφειοκρατίας των Βρυξελλών, συνδέοντας ευρηματικά τις αγωνίες της καθημερινής ζωής με την παρατεταμένη κρίση ταυτότητας της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Άννε Βέμπερ

Το άσμα της Αννέτ

Μετάφραση: Κώστας Κοσμάς

Εκδόσεις: Εστία

Σελ.: 190

Η αφήγηση της απίστευτης ζωής της Αννέτ Μπομανουάρ (1923-2022), κόρης μιας πάμφτωχης οικογένειας από τη Βρετάνη. Μέλος της γαλλικής αντίστασης και του κομμουνιστικού κόμματος, έσωσε τη ζωή δύο Εβραιόπουλων παραβαίνοντας τους κανόνες του κόμματος, που άλλωστε το εγκατέλειψε λίγο αργότερα· έγινε γιατρός και σύζυγος στη Μασσαλία, μα εγκατέλειψε τη μεγαλοαστική ζωή της για να γίνει μέλος της αλγερινής αντίστασης· καταδικάστηκε σε δέκα χρόνια φυλακή, δραπέτευσε στην Τυνησία και αργότερα στην ελεύθερη Αλγερία· έγινε μέλος της κυβέρνησης, πέφτοντας σε δυσμένεια από τη στρατιωτική δικτατορία που την καταζητούσε· δραπέτευσε και κατέφυγε στην Ελβετία· τιμήθηκε ως «Δίκαιη των Εθνών» από το Γιαντ Βασέμ και αγαπήθηκε από μαθήτριες και μαθητές ως ζωντανό παράδειγμα σεβασμού στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Irene Solà

Τραγουδώ εγώ και το βουνό χορεύει

Μετάφραση: Μαρία Παλαιολόγου

Εκδόσεις: Ίκαρος

Σελ.: 222

Σε ένα χωριό στα Πυρηναία, η μνήμη των διωγμών και των εκτελέσεων του εμφυλίου πολέμου είναι ακόμη νωπή. Ωστόσο η μαγευτική ομορφιά του τόπου, μιας γης που ευνοεί το φαντασιοκόπημα και την αφηγηματική υπερβολή, έχει μείνει απαράλλαχτη. Μέσα σ’ αυτήν την οργιώδη φύση, κεραυνός χτυπά έναν αγρότη – στον οποίο αρέσει να περιπλανιέται στις βουνοπλαγιές σκαρώνοντας ποιήματα που απαγγέλλει φωναχτά – ενώ προσπαθεί να ελευθερώσει από το σύρμα του φράχτη το πόδι ενός από τα μοσχαράκια του. Οι κυράδες των βουνών και ολόκληρης της πλάσης μαζεύονται γύρω του κι αρχίζει να ξετυλίγεται η κόκκινη κλωστή της ανέμης ενός σαγηνευτικού παραμυθιού. Η Irene Solà αφηγείται με πηγαία χαρά και μοναδική ευαισθησία τις σκληρές ιστορίες ανθρώπων ζωντανών, νεκρών και νεκροζώντανων, στοιχειών και ζώων, κρίκων μιας βιοαλυσίδας που θα κουμπώσει ένα ζεστό βράδυ με φεγγάρι στα ξύλινα σκαλάκια ενός σπιτιού, με τη συνάντηση μιας γυναίκας κι ενός άντρα που αγαπιούνται από παιδιά.

Hanya Yanagihara

Προς τον Παράδεισο

Μετάφραση: Μαρία Ξυλούρη

Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Σελ.: 814

Σε μια εναλλακτική εκδοχή της Αμερικής του 1893, η Νέα Υόρκη είναι τμήμα των Ελεύθερων Πολιτειών, όπου οι άνθρωποι μπορούν να ζουν και να αγαπούν όπως θέλουν – ή έτσι φαίνεται. Ο εύθραυστος νεαρός γόνος μιας επιφανούς οικογένειας αντιστέκεται στον αρραβώνα του με έναν άξιο μνηστήρα, καθώς ελκύεται από έναν γοητευτικό δάσκαλο χωρίς περιουσία. Το 1993, σ’ ένα Μανχάταν πολιορκημένο από την επιδημία του AIDS, ένας νεαρός Χαβανέζος ζει με τον πολύ μεγαλύτερο και πλουσιότερο σύντροφό του, αποκρύπτοντας την ταραγμένη παιδική του ηλικία και τη μοίρα του πατέρα του. Και το 2093, σε έναν κόσμο που μαστίζεται από τις πανδημίες και κυβερνάται απολυταρχικά, η κατεστραμμένη εγγονή ενός ισχυρού επιστήμονα προσπαθεί να τα βγάλει πέρα χωρίς αυτόν – και να λύσει το μυστήριο των απουσιών του συζύγου της.

Claire Messud

Η γυναίκα του επάνω ορόφου

Μετάφραση: Ρένα Χατχούτ

Εκδόσεις: Gutenberg

Σελ.: 449

«Πόσο οργισμένη είμαι. […] Το ίδιο δεν νιώθουν όλες οι γυναίκες;». Η Νόρα, ανύπαντρη δασκάλα, που έχει απωθήσει το όνειρό της για τη ζωγραφική, ενθουσιάζεται όταν συνδέεται φιλικά με τους γονείς ενός μαθητή της, έναν Λιβανέζο ιστορικό και μια Ιταλίδα ζωγράφο, αλλά και εξοργίζεται όταν εκείνοι εξαφανίζονται χωρίς καμία εξήγηση. Τι πυροδοτεί κατά βάθος τον θυμό της; Η ιστορία μιας γυναίκας που αναγεννήθηκε και προδόθηκε από τον πόθο της για μια διαφορετική ζωή. Στη λίστα των μπέστ σέλερ των «New York Times» για εβδομάδες, «μια εξαιρετικά ειλικρινής αφήγηση, ένα ψυχολογικό θρίλερ που σε καθηλώνει» («The Washington Post»).
Η Κλερ Μεσούντ (γενν. ΗΠΑ, 1966) διδάσκει δημιουργική γραφή στο Γέιλ. Έχει εκδώσει οκτώ βιβλία και όλα έχουν προταθεί για σημαντικά βραβεία.

Μισέλ Βερνάν

Μοιρασμένες αναμνήσεις

Μετάφραση: Αντώνης Καζάκος

Εκδόσεις: Επίκεντρο

Σελ.: 148

Οι αναμνήσεις και τα μνημονικά κειμήλια μιας εβραϊκής οικογένειας της Θεσσαλονίκης, που προδρομικά οδηγήθηκε στην έξοδο από τη γενέθλια πόλη της, μεταναστεύοντας το 1929 στη Γαλλία, σχετίζονται αυτονόητα με τους απόηχους της εβραϊκής τραγωδίας, αλλά επίσης και με την περιπέτεια του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Όμως οι «Μοιρασμένες αναμνήσεις» της Μισέλ Βερνάν θέτουν πλαγίως και μέγιστης σημασίας ελληνικά ερωτήματα: Επερωτούν τον αυτάρεσκο εθνικό μας λόγο και ενσπείρουν στιγμές αμφιβολίας για την παγιωμένη εικόνα του συλλογικού εαυτού μας.

Η Μισέλ Βερνάν γεννήθηκε στο Παρίσι και κατάγεται από εβραϊκή οικογένεια της Θεσσαλονίκης, η οποία εγκατέλειψε την πόλη για τη Γαλλία το 1929.

Εργάστηκε ως φιλόλογος στη γαλλική δευτεροβάθμια εκπαίδευση και στη συνέχεια ως ψυχολόγος σε ψυχιατρική δομή για παιδιά και εφήβους.

Truman Capote

Τα βρόμικα σαλόνια της μπουρζουαζίας

Μετάφραση: Μαίρη Παΐζη

Σελ.: 224

Τα «Βρόμικα σαλόνια της μπουρζουαζίας» (πρωτότυπος τίτλος «Answered Prayers»), το τελευταίο και ανολοκλήρωτο σπονδυλωτό μυθιστόρημα του Τρούμαν Καπότε, αποτυπώνουν την ξέφρενη πορεία τού φέρελπι ηδονοθήρα συγγραφέα Π. Μπ. Τζόουνς (σκοτεινού άλτερ έγκο του ίδιου του συγγραφέα), από λογοτεχνικά σαλόνια και δείπνα διασημοτήτων στη Νέα Υόρκη και το Παρίσι του ’50 και του ’60 μέχρι άθλιους ξενώνες και την ερημιά των κακόφημων μπαρ της Ταγγέρης. Ανήθικοι τυχοδιώκτες, εκμαυλισμένοι κροίσοι, απεγνωσμένοι καλλιτέχνες και αδίστακτες καλλονές περιδινούνται ακούραστα γύρω από τολμηρές εκμυστηρεύσεις και απαγορευμένες απολαύσεις, συνθέτοντας μια «τοιχογραφία τεράτων» που παρελαύνουν με όλη τους τη γύμνια μπροστά στο παραφθαρμένο μα αλάθητο βλέμμα ενός από τους τελευταίους μεγάλους στυλίστες της γραφής. 

Διαβάστε επίσης:

Οι λέξεις εμπνέονται από το μέλλον τους

Ενσυνείδητος φόνος

Βιβλίο: «Αφύπνιση» ή μήπως αυτοκαταστροφή;