Ο Παντελής Καψής είναι γνωστός δημοσιογράφος, ο οποίος κατά καιρούς βρέθηκε σε καίριες θέσεις, πράγμα που του επιτρέπει να γνωρίζει κάτι παραπάνω για πρόσωπα και πράγματα. Το βιβλίο του, που κυκλοφόρησε πρόσφατα, αναφέρεται ουσιαστικά σε μια περίοδο από το 2007 έως και το «έτος μηδέν της Κεντροαριστεράς», το 2011. Ο συγγραφέας εξετάζει λεπτομερώς τις εξελίξεις στο ΠΑΣΟΚ, καταλήγοντας στην άποψη ότι αυτό που ακολούθησε και αποτυπώθηκε με την εκλογική καθίζηση του κόμματος είναι αποτέλεσμα των εσωκομματικών συγκρούσεων εκείνης της επίμαχης περιόδου.

Παντελής Καψής

Η Πτώση

2011 Το Έτος Μηδέν της Κεντροαριστεράς

Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Σελ.: 270

Προφανώς το πλούσιο παρασκήνιο εκείνης της επώδυνης εποχής και οι καταιγιστικές οικονομικές εξελίξεις έπαιξαν τον ρόλο τους στην εκλογική καθίζηση του ΠΑΣΟΚ, αλλά είναι μάλλον υπερβολικό να αποδοθεί αυτό στη σύγκρουση Παπανδρέου – Βενιζέλου. Τα συντριπτικά ιστορικά γεγονότα της περιόδου και οι απρόσμενες πολιτικές εξελίξεις σαφώς υπερέβαιναν τις προσωπικές εσωκομματικές αντιπαλότητες. Εξάλλου, οι εσωκομματικές αντιπαλότητες δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο στον πολιτικό μας βίο – ούτε και στον διεθνή. Όλοι γνωρίζουν ότι οι πιο σφοδρές συγκρούσεις είναι οι «εμφύλιες», παρ’ όλα αυτά, τόσο ο Παπανδρέου όσο και ο Βενιζέλος τις κρίσιμες ώρες, όταν το απαίτησε η συγκυρία, παραμέρισαν τις διαφορές τους και αγωνίστηκαν (λάθος ή σωστά, είναι άλλο θέμα) με προσωπικό κόστος για τη χώρα.

Δεν είναι χρήσιμο να δημιουργείται μια εντύπωση ότι οι πολιτικοί μας είναι μόνο οι τύποι που συνωμοτούν πίσω από κλειστές πόρτες. Κυρίως, όταν μιλάμε για τους πολιτικούς, συνήθως ξεχνάμε μια βασική παράμετρο, ότι, δηλαδή, είναι άνθρωποι οι οποίοι έχουν φιλοδοξίες – και καλό είναι να μην στοχοποιούνται οι φιλόδοξοι, καθώς καμία πρόοδος δεν μπορεί να συντελεστεί δίχως φιλοδοξίες. Χρήσιμο είναι να μην προβαίνουμε και σε ψυχολογικές ερμηνείες των πολιτικών που είναι «αρχομανείς» ή θεωρούν πως τους χρωστά η πατρίδα ή η κοινωνία. Όμως, στις εφημερίδες δεν υπάρχουν συγκρούσεις, μια στυγνή ιεραρχία και παιχνίδια εξουσίας, ή στα πανεπιστήμια ανάμεσα στους καθηγητές, ή στους χώρους εργασίας ανάμεσα στους εργαζόμενους; Οι πολιτικοί είναι από άλλη πάστα άραγε; Αυτές οι αναλύσεις ενέχουν και μια θεολογική προσέγγιση και ερμηνεία της πολιτικής. Προφανώς, ο Γιώργος Παπανδρέου έφερε το βάρος του ονόματός του ή ο Βενιζέλος της ευφυΐας του. Το ζήτημα είναι πώς συμπεριφέρθηκαν σε μια συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία όταν κλήθηκαν να συμμαζέψουν όλες τις παθογένειες της Μεταπολίτευσης. Τα υπόλοιπα είναι πολιτική κουζίνα.

Ο Βενιζέλος, για παράδειγμα, για τον οποίο δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι του λείπει μυαλό, προσεφέρθη να αναλάβει το υπουργείο Οικονομικών στην κυβέρνηση Παπανδρέου, κάτι που ισοδυναμούσε τότε με πολιτική αυτοκτονία. Δεν το έκανε για τον εαυτό του. Επί πλέον, είχαμε αρχίσει να διανύουμε την περίοδο του ακραίου λαϊκισμού, που πυροδοτούσε με τραμπούκικες ενέργειες ο ΣΥΡΙΖΑ δημιουργώντας ένα κλίμα τρόμου που νομιμοποιούσε η αντιμνημονιακή Ν.Δ., όπως σωστά επισημαίνεται στο βιβλίο. Αυτά δεν πρέπει να ξεχνιούνται με κανέναν τρόπο και καλώς υπενθυμίζονται. Το ΠΑΣΟΚ – και ως κόμμα αλλά και ως πρόσωπα – πλήρωσε ένα κόστος το οποίο εν πολλοίς ανήκε στις δύο, απερίγραπτης ανικανότητας, κυβερνήσεις του Κώστα Καραμανλή.

Όπως επισημαίνει σωστά ο συγγραφέας, τότε ο ρόλος των ΜΜΕ υπήρξε ιδιαίτερα παρεμβατικός – και αυτό είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο για τις ενδεχόμενες ευθύνες των ΜΜΕ και για το αν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων. Κλίμα δεν δημιουργούν μόνο οι πολιτικοί, αλλά πρωτίστως ο Τύπος, ο οποίος συνήθως αποδίδει ευθύνες – δεν δέχεται.

Ο συγγραφέας εξετάζει κριτικά όλα εκείνα τα γεγονότα που συντελέστηκαν εκείνη την περίοδο με αποτέλεσμα την κατακρήμνιση του ΠΑΣΟΚ. Η κρίση την οποία κλήθηκε να διαχειριστεί το ΠΑΣΟΚ δεν αντιμετωπιζόταν. Είναι προφανές ότι τις ευθύνες ολόκληρου του πολιτικού συστήματος τις πλήρωσε ένα κόμμα το οποίο είχε τις πολιτικές ευθύνες του (ποιο κυβερνών κόμμα δεν τις έχει;), αλλά είχε και ιστορικά επιτεύγματα να επιδείξει, κυρίως όμως δεν είχε όλη την ευθύνη! Αντίθετα την ανέλαβε. Για τη Μεταπολίτευση των συνεχών παροχών και άσκοπων σπαταλών και την πεισματική άρνηση για τις μεγάλες και απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, ευθύνη έχει όλο το πολιτικό σύστημα. Και το ΠΑΣΟΚ και η Ν.Δ. ανταγωνίστηκαν στον λαϊκισμό των παροχών και της πολιτικής «άστο για μετά…»! Τα δε κόμματα της Αριστεράς πλειοδοτούσαν για ακόμα περισσότερες παροχές, για ακόμα περισσότερη ασυδοσία και, κυρίως, πρωτοστατούσαν για να εμποδίσουν κάθε ίχνος μεταρρύθμισης. Άρα, η κρίση έρχεται από μακριά και οι ευθύνες γι’ αυτήν έχουν πολλούς αποδέκτες.

Απλώς το ΠΑΣΟΚ βρέθηκε στη λάθος στιγμή και στη λάθος θέση της ιστορικής συγκυρίας, πράγμα που ήταν αρκετό για να παραμεριστεί το μεγάλο και σημαντικό του έργο, που, ναι, άλλαξε την Ελλάδα. Η καταβαράθρωση του ΠΑΣΟΚ δεν ήταν συνεπώς η διαμάχη δύο προσώπων όσο η διαχρονική διχαστική ύπαρξη δύο τάσεων: του λαϊκίστικου ΠΑΣΟΚ και του εκσυγχρονιστικού ΠΑΣΟΚ. Δεν είναι τυχαίο ότι η πλειονότητα των ψηφοφόρων του κατέληξε στον ΣΥΡΙΖΑ δημιουργώντας έτσι μια πολιτική τερατογένεση. Οι δε αντιφάσεις σε αυτήν την εξέλιξη είναι δυσερμήνευτες, καθώς η σημιτική ελίτ εντάχθηκε στον ΣΥΡΙΖΑ μαζί με τους γνησιότερους εκφραστές τής πιο απεχθούς λαϊκίστικης έκφρασης του ΠΑΣΟΚ. Αντίθετα, οι μετριοπαθείς και σημιτικοί ψηφοφόροι στην πλειονότητά τους πλαισίωσαν τελικά, έπειτα από μια σειρά ταλαιπωριών, τον Μητσοτάκη (όχι τη Ν.Δ.).

Εδώ καλό είναι να θυμίσουμε ότι οι συγκρούσεις των δυο κυρίαρχων τάσεων, των λαϊκιστών και των μεταρρυθμιστών, μέσα στο ΠΑΣΟΚ δεν ήταν άγνωστες. Για παράδειγμα, η σύγκρουση Σημίτη – Τσοχατζόπουλου και τα μεγάλα απόνερα που αυτή άφησε (παρά την ήττα του λαϊκισμού) είναι ενδεικτική των διαλυτικών φαινομένων που εγκυμονούντο στο κόμμα. Εξάλλου, είναι κοινό μυστικό ότι τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, που είναι πιο ανοιχτά στις ιδεολογικές αναζητήσεις, είναι πιο εύκολο να διασπώνται από ό,τι οι συντηρητικές παρατάξεις, οι οποίες επιδεικνύουν ασυνήθιστη συνοχή. Το φαινόμενο αυτό έχει την προβολή του και στην Ευρώπη.

Ένα επίσης βασικό θέμα με το οποίο ασχολείται το βιβλίο είναι το πρωτοφανές φαινόμενο να πληρώνει το ΠΑΣΟΚ την πολιτική των μνημονίων που υποστήριξε, δεχόμενο τη σφοδρή αντιπολίτευση των κομμάτων της Ν.Δ. και της Αριστεράς, τα οποία έπειτα την εφάρμοσαν με θρησκευτική θέρμη δικαιώνοντας την πολιτική – πατριωτική στάση του ΠΑΣΟΚ. Παρά τα διαχειριστικά του λάθη, το ΠΑΣΟΚ, όπως ορθά επισημαίνει ο συγγραφέας, επέδειξε εντιμότητα και πατριωτισμό στις πιο κρίσιμες στιγμές, βιώνοντας τη μοναξιά του πολιτικού συστήματος, το οποίο όχι μόνο δεν του προσέφερε χείρα βοηθείας, αλλά βρήκε την ευκαιρία να του δώσει τη χαριστική βολή. Το λάθος αυτό αποτυπώνεται σήμερα ευκρινώς στην απογοητευτική εικόνα του ελληνικού Κοινοβουλίου.

Παρ’ όλα αυτά και παρά τα αλλεπάλληλα χτυπήματα που δεχόταν, το ΠΑΣΟΚ παρέμεινε σταθερό στο πατριωτικό του καθήκον, σε αντίθεση με τη Ν.Δ. και τις γελοιότητες των Ζαππείων και των αντιμνημονιακών κορωνών που προσέφεραν μια συστημική νομιμοποίηση στις ακτιβιστικές ακρότητες της Αριστεράς… Παρ’ όλη την ανέντιμη στάση της Ν.Δ., το ΠΑΣΟΚ επίσης με πατριωτική ενσυναίσθηση, όταν χρειάστηκε, συμμάχησε μαζί της στην κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου, η οποία έδωσε τη μητέρα των μαχών για να σωθεί η χώρα.

Στο βιβλίο του Παντελή Καψή ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει την εικόνα του πανικού που επικράτησε όταν, όπως λέγεται, έσκασε η βόμβα της κρίσης στα χέρια της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ. Η περίοδος που προηγήθηκε και ακολούθησε την τεράστια κρίση είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη και μάλλον άδικη ως προς τα πρόσωπα που τη διαχειρίστηκαν, καθώς η κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ επισπεύσθηκε μέσα σε μιαν ακραία πολιτικοκοινωνική συγκυρία. Σχεδόν όλοι οι πρωταγωνιστές έχουν δώσει λίγο έως πολύ τις εξηγήσεις τους και μερικοί έχουν πληρώσει βαρύ πολιτικό κόστος. Το βιβλίο έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά άλλων που ασχολούνται με την εποχή αλλά και την ερμηνεία του «έτους μηδέν», ως μια δημοσιογραφική μαρτυρία και ανάλυση για τον σχηματισμό μιας πληρέστερης εικόνα της ταραχώδους εκείνης εποχής.

Κλείνοντας, είναι φυσικό η άποψη αυτή για το τέλος της Κεντροαριστεράς να ενοχλεί το σημερινό ΠΑΣΟΚ, το οποίο διεκδικεί αγωνιωδώς τον ρόλο του (και τον χώρο της Κεντροαριστεράς) σε ένα περιβάλλον που σίγουρα δεν έχει σχέση με αυτό που αφήσαμε πίσω όταν το ΠΑΣΟΚ χτυπούσε (με) 45άρια!

Οι προτάσεις της εβδομάδας

To τεύχος 139 του «The Books’ Journal» κυκλοφόρησε με εξώφυλλο τον Κόρμακ ΜακΚάρθι, σχεδιασμένο από τον Αλέκο Παπαδάτο, να συνοδεύει το cover story «Νεομακαρθισμός» του Δημήτρη Κωστόπουλου.

Περιέχει συνέντευξη της Ανν Απλμπάουμ στον Γιώργο Ναθαναήλ έναν χρόνο μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και αφιέρωμα στον Αναστάσιο Πεπονή από τους Ν. Βασιλάκο, Κ. Μποτόπουλο, Γ. Στουρνάρα, Κ. Τασούλα, Ευ. Χατζηβασιλείου, σε επιμέλεια του Γιώργου Ευαγγελόπουλου.

Ακόμα: Β. Νικολαΐδου – Κυριακίδου για τη Χάνα Άρεντ, Κώστας Θ. Καλφόπουλος για τη Μάιρα Παπαθανασοπούλου, Πάνος Αλούπης για τον Γιώργο Σταθόπουλο, Δημήτριος Μποσνάκης για την Ευφημία Δ. Καρακάντζα, Σάκης Μουμτζής για τον Ιωάννη Δ. Στεφανίδη, Αλέξανδρος Μακρής για τον Ernest Hemingway, Σάκης Κουρουζίδης για τον Αχιλλέα Σύρμου, Χάρης Πεϊτσίνης για τη Laure Murat, Ηλίας Καφάογλου για τον Didier Fassin κ.ά.

Διήγημα: Αλεξέι Σλαπόφσκι