Οι ιστορικές ευκαιρίες, αν δεν γίνονται αποδεκτές εν τη γενέσει τους, συνήθως εξελίσσονται σε μελλοντικές τραγωδίες. Αυτό φαίνεται ότι συνέβη το 1914 με την Κύπρο, όταν η Ελλάδα αρνήθηκε να την ενσωματώσει στην κυριαρχία της, προκειμένου ο βασιλιάς Κωνσταντίνος να εξυπηρετήσει τα γερμανικά συμφέροντα, προτείνοντας την ουδετερότητα της Ελλάδας…

Αυτή υπήρξε η αρχή μιας μοιραίας εξέλιξης τόσο για την Κύπρο όσο και για την Ελλάδα. Εκτός από την απώλεια της Κύπρου και τη Μικρασιατική καταστροφή, η χώρα χρεώθηκε και έναν εθνικό διχασμό, ο οποίος απεδείχθη εντυπωσιακά ανθεκτικός και φτάνει μετεξελιγμένος ώς τις μέρες μας.

Ωστόσο, εμείς σήμερα θα σταθούμε στην αγγλική πρόταση που έγινε το 1914, σε συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία, που δυστυχώς όχι μόνο δεν εκμεταλλευτήκαμε, αλλά τη στρέψαμε εναντίον μας.

Ας πάρουμε όμως τις εξελίξεις από την αρχή. Αμέσως μετά την έναρξη του ρωσοτουρκικού πολέμου το 1878, οι Οθωμανοί παραχώρησαν στους Βρετανούς τη διοίκηση της Κύπρου, προκειμένου να εξασφαλίσουν τη βρετανική προστασία έναντι της Ρωσίας. Στη Μεγαλόνησο αρχικά οι Κύπριοι υποδέχτηκαν τη βρετανική διοίκηση με ευνοϊκά συναισθήματα, διότι εξέλαβαν αυτήν την εξέλιξη ως βήμα για την τελική ένωση της νήσου με την Ελλάδα, στο πρότυπο των Επτανήσων. Όσο οι ελπίδες τους δεν ευοδώνονταν τόσο αναπτυσσόταν το εθνικό κίνημα των Ελλήνων Κυπρίων.

Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω παγκύπριο υπόμνημα της 26ης Ιουλίου 1895 προς τη βρετανική κυβέρνηση:

«Από των πρώτων ημερών της επ’ αγαθαίς επαγγελίαις αγγλικής κατοχής, ο ελληνικός πληθυσμός της νήσου εξεδήλωσεν ον απ’ αιώνων έτρεφε μύχιον πόθον υπέρ της εθνικής αυτού αποκαταστάσεως. Τον πόθον τούτον δεν έλειψε να δηλώση και εις πάντα τα μετά ταύτα υποβληθέντα υπομνήματα, διακηρύξας, ότι την εκπλήρωσιν δικαιώματος τοσούτον νομίμου εδικαιούτο να βασίση και επί της εύνοιας του γενναιόφρονος αγγλικού έθνους. Και εν τη παρούση περιστάσει ο ελληνικός λαός, ο αποτελών τα τέσσαρα πέμπτα του όλου πληθυσμού της νήσου, από άκρου εις άκρον εξέπεμψε φωνήν ότι έναν και μόνον έχει πόθον, την μετά της μητρός αυτού Ελλάδος ένωσιν, απόφασιν έχων διά πάντων και αυτών των εσχάτων μέσων ν’ αντιστή εις πάσαν ετέραν λύσιν του κυπριακού ζητήματος».

Φίλιος Ζαννέτος,«Ιστορία της νήσου Κύπρου από της αγγλικής κατοχής μέχρι σήμερον», Φιλοκαλία, Λάρνακα 1911, ο. 853.

Με την έναρξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η Οθωμανική Αυτοκρατορία επέλεξε να συστρατευθεί στο πλευρό των Γερμανών και εναντίον της Αγγλίας. Η απόφαση αυτή δεν ενθουσίασε καθώς φαίνεται τους Άγγλους, οι οποίοι έσπευσαν να κηρύξουν άκυρη τη Συμφωνία του 1878 με την οποία ενοικίαζαν την Κύπρο από τους Οθωμανούς. Έτσι, στις 5 Νοεμβρίου του 1914, οι Βρετανοί, δίχως πολλά λόγια, προσάρτησαν την Κύπρο. Περίπου έναν χρόνο αργότερα, στις 16 Οκτωβρίου 1915, η Μεγάλη Βρετανία προσφέρει την Κύπρο στην Ελλάδα με αντάλλαγμα τη συμμετοχή της στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο εναντίον των Γερμανών, των Τούρκων και των Βουλγάρων!

Η Ελλάδα τότε είχε στραμμένη την προσοχή της στον Εθνικό Διχασμό και δίχως χρονοτριβή η κυβέρνηση Ζαΐμη (24 Σεπτεμβρίου – 25 Οκτωβρίου 1915) απέρριψε την επομένη κιόλας τη βρετανική προσφορά προς χάριν της ουδετερότητας. Τη φιλοβασιλική πολιτική εξέφραζαν τότε ο Ίων Δραγούμης και ο Ιωάννης Μεταξάς μαζί με το στρατιωτικό επιτελείο. Τότε αυτοί που υποστήριζαν τον γερμανο-αυστριακό άξονα φρόντισαν να εξαναγκάσουν τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ένθερμο υποστηρικτή της Αντάντ, σε παραίτηση.

Τον Βενιζέλο αντικατέστησε στην πρωθυπουργία ο Ζαΐμης. Έτσι, προς χάριν της «ουδετερότητας» που εξυπηρετούσε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος για λογαριασμό του Κάιζερ, του οποίου η αδελφή ήταν σύζυγός του, χάθηκε η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα… Πρόκειται για μια τραγωδία ανείπωτη και ταυτόχρονα άκλαυτη, ένα έγκλημα της βασιλείας προς χάριν του Γερμανού κουμπάρου.

Το θέμα αναζωπυρώθηκε μαζί με τις ελπίδες του κυπριακού ελληνισμού όταν τελικά η Ελλάδα προσχώρησε στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, ιδιαίτερα όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, στις 9 Ιανουαρίου 1918, δήλωνε στον Άγγλο πρέσβη στην Αθήνα, λόρδο Γκράνβιλ, πως είναι απόλυτα πεπεισμένος ότι, όταν τελειώσει ο πόλεμος, η κυβέρνηση της Βρετανίας δεν μπορεί παρά να παραχωρήσει τη Μεγαλόνησο στην Ελλάδα, επικαλούμενος μάλιστα τις διακηρύξεις που είχε κάνει η Βρετανία υπέρ της αυτοδιάθεσης των λαών, υπέρ της διακυβέρνησης σύμφωνα με την αρχή των εθνοτήτων και με τη συναίνεση των διοικουμένων.

«Το ταξίδι της πρεσβείας»

Παρ’ ότι είχε χαθεί, φευ, αμετάκλητα η ευκαιρία της ένωσης, οι εξελίξεις στο μέτωπο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου φαίνονταν ευνοϊκές για το Κυπριακό. Μάλιστα, υπήρξε μεγάλη διπλωματική κινητικότητα. Αμέσως μετά τη λήξη του Μεγάλου Πολέμου, αντιπροσωπεία Κυπρίων, αποτελούμενη από τον αρχιεπίσκοπο Κύριλλο Γ’ και όλους τους Έλληνες Κύπριους βουλευτές του νησιού, μετέβη στο Λονδίνο προκειμένου να προωθήσουν τα εθνικά ζητήματα. «Το ταξίδι της πρεσβείας», όπως ονομάστηκε, περιλάμβανε ακόμα έναν σταθμό στο Παρίσι, όπου λάμβανε χώρα η Διάσκεψη Ειρήνης (1919-1920).

Οι ελπίδες του ελληνισμού αναπτερώθηκαν όταν στις 13 Μαΐου 1919, στο Συνέδριο της Ειρήνης, ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Λόυντ Τζωρτζ δήλωσε: «Επιθυμία μου είναι να δώσω το νησί της Κύπρου στην Ελλάδα». Όπως ήταν φυσικό επόμενο, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος έσπευσε να αποδεχτεί την προσφορά, εκφράζοντας μάλιστα και την ευγνωμοσύνη της χώρας του, αλλά και διαβεβαιώνοντας τον Άγγλο πρωθυπουργό ότι η αποδοχή αυτή ισχύει ακόμη και στην περίπτωση που οι Βρετανοί θα ήθελαν να διατηρήσουν την επικυριαρχία τους σε κάποιο από τα λιμάνια του νησιού και σε έκταση ανάλογη για ένα ή δύο αεροδρόμια, έπειτα από δική τους επιλογή.

Κι ακόμη, δήλωσε ότι σε περίπτωση πολέμου η Βρετανία θα είχε την εξουσιοδότηση να χρησιμοποιήσει «ολόκληρο το νησί σαν βάση για τις στρατιωτικές, ναυτικές και αεροπορικές επιχειρήσεις της».

Ωστόσο, όταν έφτασαν το 1920 πια στο Παρίσι, στο περιθώριο της Διάσκεψης βρήκαν την ευκαιρία να συναντηθούν και με τον πρωθυπουργό της Ελλάδας Ελευθέριο Βενιζέλο. Ο εθνάρχης τότε, τον Αύγουστο του 1920, τους ανακοίνωσε την οριστική απόφαση του Λονδίνου για μη παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα. Το επίσημο ανακοινωθέν εξεδόθη από το σχετικό Αγγλικό Υπουργείο των Αποικιών στις 26 Οκτωβρίου 1920.

Διαβάστε επίσης

ΚΚΕ: Στόχος η είσοδος όσο περισσότερων υποψηφίων στον β’ γύρο και επανεκλογή Πελετίδη

Μόνιμες παρεμβάσεις σε «κινούμενη άμμο»

Αυτοδιοικητικές εκλογές 2023: Οι 13 Περιφέρειες και το άγχος του Μητσοτάκη