Αλέκος Ε. Φλωράκης

Ο αδελφός μου ο ζωγράφος Ματθαίος Φλωράκης (1935-2011)

Από τον κυβισμό στον φανταστικό ρεαλισμό

Εκδόσεις: Ελληνικές Ομοιογραφικές Εκδόσεις

Σελ.: 264

Μη έχοντας ιδιαίτερες σχέσεις με τα εικαστικά (με την έννοια της τεχνογνωσίας) και ξεφυλλίζοντας αυτό τον τόμο, που συνδυάζει τη ζωγραφική με τη βιογραφία, την ποίηση μ’ εκείνη την αρχέγονη συγγένεια του αίματος που μας μιλά μυστικά μέσα από τους αιώνες, ένιωσα να μεταφέρομαι σε έναν κόσμο υψηλής ευγένειας. Σ’ έναν κόσμο που τα διαθέτει όλα: την καθημερινότητα και τις ονειροπολήσεις, το πάθος και τη συντριβή, κυρίως όμως εκείνη την αγωνία της αυτογνωσίας που μας κρατά εθισμένους στην ιδέα του θανάτου. Ο ζωγράφος Ματθαίος Φλωράκης αντιμετώπισε τις σκοτεινιές της ζωής του με χρώματα, αναζητώντας τη λύτρωση. Αποφασισμένος να συγκρουστεί με τη ματαιότητα, προκειμένου να ανακαλύψει το νόημα της δημιουργίας, δεν άφηνε αναπάντητες τις προκλήσεις του πεπρωμένου του. Τις αντιμετώπισε όλες, όσο μπορεί κανείς να ισχυριστεί μια παρόμοια υπερβολή.

Ο Ματθαίος Φλωράκης τσακίστηκε από τη «νόσο των καλλιτεχνών», που δεν είναι άλλη από την αέναη σύγκρουση με τη δημιουργία, δηλαδή την προσπάθειά τους να κατανοήσουν και να ξεπεράσουν τον χρόνο. Μια σύγκρουση που, αν δεχτείς την πρόκλησή της, τσακίζεσαι. Δεν επιλέγουν όλοι αυτόν τον δρόμο, κάποιοι όμως τον παίρνουν παρακινούμενοι από άγνωστες εσωτερικές παρορμήσεις, ανερμήνευτες και αναπάντητες.

Στον αφιερωματικό αυτό τόμο, ο συγγραφέας και αδελφός του ζωγράφου πετυχαίνει το πιο επώδυνο για κάθε άνθρωπο: να παραμερίσει το συναίσθημα και να αποδώσει, απεικονίσει τον βίο και την πολιτεία του αδελφού του δίχως συναισθηματικές μεσολαβήσεις. Αυτή η απόσταση που κρατά, χαρίζει στη βιογραφία μια μυθιστορηματική ατμόσφαιρα, έτσι που να αποκαλύπτεται η ενδιαφέρουσα προσωπικότητα. Αυτή που θα μπορούσε να τον καταστήσει μυθιστορηματικό ήρωα κατά μιαν έννοια, άνθρωπο που έζησε μια ενδιαφέρουσα ζωή, μια και, όπως όλοι γνωρίζουμε, ο ακύμαντος επίπεδος βίος δεν παρουσιάζει ενδιαφέρον.

Γεννημένος το 1935 στην Αθήνα, ο Φλωράκης εμφανίζει από τα παιδικά του κιόλας χρόνια τις πρώτες καλλιτεχνικές του ανησυχίες. Αποφασίζει ότι θα ακολουθήσει στρατιωτική καριέρα και εισάγεται στη Σχολή Ευελπίδων, όπου και διακρίνεται για τις αθλητικές του επιδόσεις. Έπειτα από μια σύντομη στρατιωτική ζωή και ταυτόχρονες σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, ο Φλωράκης ακολουθεί τη μοίρα του. Πρώτος σταθμός το Παρίσι. Η συνέχεια θα είναι μια διαρκής περιπέτεια, όπου οι ανάγκες της καθημερινότητας θα συγκρουστούν βίαια με τις καλλιτεχνικές του αναζητήσεις. Στο Παρίσι θα παρουσιάσει την πρώτη του έκθεση. Από το Παρίσι θα επιστρέψει και θα εγκατασταθεί στη Μύκονο, όπου θα προσπαθήσει να συνδυάσει τέχνη και βιοπορισμό μέσα από την γκαλερί Αργώ. Το 1975 επιστρέφει στην Ευρώπη – Ελβετία, Αυστρία, Γαλλία – και το 1977 εγκαθίσταται στο Βερολίνο. Από εκεί, με πρωτοβουλία των υπουργείων Πολιτισμού Γαλλίας και Γερμανίας στέλνεται στην Ακτή Ελεφαντοστού, όπου παραδίδει μαθήματα χαρακτικής στην εκεί Σχολή Καλών Τεχνών και οργανώνει σεμινάρια σε καθηγητές των Σχολών Καλών Τεχνών της Ακτής Ελεφαντοστού, του Καμερούν και του Μαλί. Επιστρέφει ξανά στην Ευρώπη και συμμετέχει σε μια σειρά εκθέσεων όπου το έργο του κινεί το ενδιαφέρον στον χώρο των εικαστικών τεχνών.

Σε αυτό του το έργο, ο συγγραφέας Αλέκος Φλωράκης, βραβευμένος λόγιος με σημαντικό και πλούσιο έργο, μας παραδίδει έναν τόμο που, παρά την αντικειμενική του απόσταση, κρύβει μια βαθιά συγκίνηση, αυτή που μόνο το αρχέγονο θρόισμα της συγγένειας του αίματος μεταγγίζει από γενιά σε γενιά ως αναφορά ιερότητας και ταυτόχρονα κάλεσμα υπέρβασής της.

Κριτικά κείμενα για το έργο του Ματθαίου Φλωράκη

Florakis. Galerie La Palette Bleue

(Φλωράκης. Γκαλερί La Palette Bleue, Παρίσι)

Journal de l’amateur d’art, 11-25 Μαρτίου 1968

Είχαμε ανακαλύψει τον Φλωράκη στην Galerie Le Parnasse. Τώρα, τα έργα που εκτίθενται σε δύο μεγαλύτερες αίθουσες, στην Galerie La Palette Bleue, αποκτούν εντελώς νέα όψη. Αν τα τοπία του για την Ελλάδα παραμένουν μάλλον αποσπασματικά (μπορεί κανείς να ζωγραφίσει πραγματικά αυτή τη χώρα, όπου τα πάντα είναι σκληρά, πέτρινα, σαν το αμείλικτο γαλάζιο τού ουρανού;), τα εξπρεσιονιστικά πορτρέτα του, αναμφίβολα επηρεασμένα κάπως από καλλιτέχνες της άλλης πλευράς του Ρήνου, αποδίδουν βαθιά, εκπληκτική ζωήꞏ η σταθερή και σκόπιμη ασχήμια των προσώπων οδηγεί σε μια επιβλητική ομορφιά.

Extraordinaire regain d’activité dans les galeries de Paris

(Εξαιρετική ανανέωση της δραστηριότητας στις γκαλερί του Παρισιού)

Carrefour des arts, 13 Μαρτίου1968

Ματθαίος Φλωράκης (Galerie La Palette Bleue).

Αυτός ο αυστηρός κυβιστής δεν αρνείται ποτέ τη φύση. Αν, μερικές φορές, απογοητεύει το μάτι με παράξενες μορφές, δεν αισθανόμαστε ποτέ εξαπατημένοι. Πόσο φυσικές είναι οι στάσεις των πότηδων, των καπνιστών ή των μουσικών, ακόμα κι αν τα πρόσωπα ή τα χέρια τους μας εκπλήσσουν λίγο! Τα τοπία, με τις ωμές αντιθέσεις τους, θυμίζουν το αγνό, συχνά βίαιο, φως των ελληνικών νησιών, που είναι οικείο σ’ αυτόν τον ζωγράφο.

Matheos Florakis. Ein Maler aus Griechenland

(Ματθαίος Φλωράκης. Ενας ζωγράφος από την Ελλάδα)

Die Kunst und das schöne Heim, τεύχος 5, Μάιος 1969, σ. 232-233

Ο Ματθαίος Φλωράκης πέρασε αναμφίβολα μέσ’ από τον Κυβισμό, τον άλλαξε όμως. Οι μορφές του δεν είναι καθαρά γεωμετρικέςꞏ είναι πιο μαλακές, στρογγυλές και πλαστικές. Χρησιμοποίει σχεδόν «γυναικείες» καμπύλες, παρά τις στέρεες φόρμες και τον όγκο της συμπαγούς εικόνας. Σπουδαίο ρόλο κατέχει ο φωτεινός ουρανός του Αιγαίου. Με αυτό το φως ο Φλωράκης παίζει ένα συγκρατημένο παιχνίδι. Οργανώνει τις φόρμες του σε απόψεις (φασέτες), με το φως να απορροφάται και να λάμπει, ζωγραφίζει κοίλα και κυρτά τμήματα που μοιάζουν να συλλέγουν το φως ή να ακτινοβολούν. Ίσως το παιχνίδι του φωτός σε χαμηλά χρώματα να είναι αυτό που τον φέρνει κοντά στον Μαγικό Ρεαλισμό.

Menschen in ihrer «Umgebung». Werke von Mathèos Florakis in der Galerie Academia

(Άνθρωποι στο «περιβάλλον» τους. Έργα του Ματθαίου Φλωράκη στην Galerie Academia, Σάλτσμπουργκ, Αυστρία)

Salzburger Nachrichten, 11 Απριλίου 1974

Αλλά ο Φλωράκης αγαπά τον κόσμο του μύθου και τα βασίλεια του συμβολισμού. Η γαλλική αυτοπροσωπογραφία του μπροστά στο καβαλέτο ‒ αν μη τι άλλο λόγω της ασάφειας της λέξης «chevalet» ‒ είναι γεμάτη από τέτοιους υπαινιγμούς. Το «La Chaiselonge sousmarine» ή το «Stillleben am Mariendorfer Damm 102» αποτελούν επίσης απολαυστικές ιδέες από άποψη περιεχομένου, ως προς τον συνδυασμό ρεαλιστικών σκηνικών και γκροτέσκο.

Franz Wagner

 Eleana Stoikou

«The revival of German Romanticism in the 20th century by Greek artists in post-war Germany»

(Η αναβίωση του γερμανικού Ρομαντισμού τον 20ό αιώνα από Έλληνες καλλιτέχνες στη μεταπολεμική Γερμανία)

Αποσπάσματα αναφερόμενα στον Ματθαίο Φλωράκη, από μελέτη δημοσιευμένη στην Kunstgeschichte, Open Peer Reviewed Journal, 2021

Ιδιαίτερα στο έργο του Φλωράκη η πραγματικότητα διαχέεται μέσα στο όνειρο, καθώς ο καλλιτέχνης αποπειράται να δημιουργήσει έναν μη ρεαλιστικό κόσμο. Η ζωγραφική του ακολουθεί τις αρχές του Ρεαλισμού ως προς το ύφος (style) αλλά με πλασματικό περιεχόμενο που τον συνδέει μάλλον με τον Φανταστικό Ρεαλισμό της μεταπολεμικής Σχολής της Βιέννης.

Ελεάνα Στόικου

Διαβάστε επίσης:

Το τέλος του αυτονόητου ή κάθε μέρα καλούμαστε να αποδείξουμε ότι δεν είμαστε ελέφαντες

Βιβλίο: Εύα Στάμου «Σωματογραφία»

Bιβλίο: «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία»