Piedad Bonnett

Αυτό που δεν έχει όνομα

Μετάφραση: Καλυψώ Αγγελοπούλου

Εκδόσεις Κυψέλη

Σελ.: 166

Κράμα μαρτυρίας, δοκιμίου, οδηγού ζωής, πικρών απομνημονευμάτων, αγκαλιάς από λέξεις που «είναι αεικίνητες, που μιλούν πάντα με τρόπο διαφορετικό, δεν πετρώνουν, δεν λειτουργούν ως μνήματα», λέξεις που έχουν αίμα και φέρνουν πίσω ό,τι έχει χαθεί και το κρατούν προστατευτικά – όπως δύο χέρια κρατούν μέσα τους μια μικρή φλόγα μη σβήσει στον άνεμο –, το κρατούν αιώνια στη μνήμη μη βυθιστεί στη λήθη. Η Κολομβιανή πολυβραβευμένη ποιήτρια και συγγραφέας Πιεδάδ Μπονέτ, στο «Αυτό που δεν έχει όνομα» (κυκλοφόρησε όπως και τα άλλα της έργα από τον μεγάλο εκδοτικό οίκο Alfaguara το 2013 και στα καθ’ ημάς λίγο καιρό πριν, από τις εκδόσεις Κυψέλη) μετατρέπει το πένθος της, το προσωπικό της οδυνηρό κι αβάσταχτο βίωμα, σε λογοτεχνία εξαιρετική και γλυκόπικρη που συγκινεί, προβληματίζει και παρηγορεί, γιατί έχει αλήθεια, ζωή τυλιγμένη με το βαρύ ένδυμα της απώλειας, σκοτεινή ομορφιά και γενναιότητα.

Η Μπονέτ, με αξιοπρέπεια, τόλμη, αμεσότητα, βουβό πόνο, στωικά, με διακειμενικές αναφορές, με ένα ίχνος αποστασιοποίησης, με τη γραφή και τις λέξεις για ασπίδες, με πίστη στα λόγια, με τη γραφή (της) να καυτηριάζει τραύματα, με ποιητικό υπόβαθρο, χωρίς χρήση φθηνών συναισθηματισμών που θα προκαλούσαν οίκτο προς το πρόσωπό της, πλάθει μια αξιοθαύμαστη λογοτεχνική μαρτυρία που μετασχηματίζει την προσωπική της ιστορία σε συλλογική ανθρώπινη εμπειρία. Εδώ, λοιπόν, έχουμε ένα σπαρακτικό κείμενο που δεν έχει ανατροπές και δεν έχει πλοκή που αναπτύσσεται και κορυφώνεται, έχουμε μια αφήγηση των γεγονότων που προηγήθηκαν και ακολούθησαν την αυτοκτονία του γιου της Μπονέτ, του Ντανιέλ, ενός νεαρού καλλιτέχνη που πάλευε για χρόνια με την ψυχική ασθένεια που φούσκωνε σαν κύμα κι άλλοτε καταλάγιαζε για λίγο μέχρι την επιθετική επανεμφάνισή της.

Χωρισμένο σε τέσσερα κεφάλαια, καθένα εκ των οποίων κοσμείται από ένα σκίτσο του Ντανιέλ και με τίτλους «Το μη αναστρέψιμο», «Μια εύθραυστη ισορροπία», «Ο τέταρτος τοίχος» και «Το τέλος» και με το καθένα να αποτελείται από αποσπάσματα και σκηνές με τα καθοριστικά επεισόδια του σύντομου βίου του Ντανιέλ, το «Αυτό που δεν έχει όνομα» συνιστά μια αλησμόνητη, επίπονη και παρηγορητική αναγνωστική περιήγηση κατά την οποία η συγγραφέας δίνει σχήμα παντοτινό στον γιο της – στην άδεια της παρένθεση – τιμώντας τη μνήμη του, κρατώντας την ολοζώντανη και αφηγείται τις συνθήκες που οδήγησαν στον χαμό του. Περιγράφει χαμηλόφωνα τις λεπτομέρειες της πορείας της ψυχικής του διαταραχής και – γιατρεύοντας τις ανοιχτές πληγές της με τις λέξεις – προσεγγίζει τα γεγονότα με σχεδόν κινήσεις χειρουργικής ακριβείας, σχεδόν σαν να τα βίωσε έξω απ’ τον εαυτό της, χωρίς να εμβαθύνει στα δικά της διαλυμένα συναισθήματα, γιατί σκοπός της είναι να απομυθοποιήσει τον θάνατο και την αυτοκτονία, γιατί θέλει να αντικρίσει κατάματα τη (μανιο)κατάθλιψη και τα κατασκότεινα ολισθηρά της στενά περάσματα, γιατί θέλει να κατανοήσει την ασθένεια και να εντοπίσει τα χαρακτηριστικά και τις παγίδες της και να δείξει κατανόηση στους πάσχοντες, γιατί ο πόνος είναι πιο υποφερτός όταν κανείς τον μοιράζεται, καταφέρνοντας έτσι να κρατήσει τρυφερά τον αναγνώστη από το χέρι και να τον πάρει μαζί της να τα δουν μαζί και να αποδεχτούν την επικείμενη τραγωδία ή ένα επικείμενο θαύμα – αν υπάρξει, αν κρατήσει.

Η Μπονέτ γράφοντας πασχίζει να κρατήσει ζωντανή τη μορφή του γιου της μέσα της μαζί με το αινιγματικό του χαμόγελο, το πείσμα του, τα όνειρα και τις απογοητεύσεις του, τις σιωπές και τα παραληρήματά του, τις κινήσεις, τα βήματά του, το άρωμα των μαλλιών του. Τρέμει μη μείνει ο Ντανιέλ ένα ακίνητο παγωμένο ενσταντανέ που θα κιτρινίσει και θα ξεθωριάσει με το πέρασμα του χρόνου. Του μιλά, του απευθύνεται συλλαβιστά, ψιθυριστά, ντύνει τη θύμησή του με μεταξωτά χάδια στο «μετά», ενώ στο «πριν» τον συνοδεύει, γίνεται συνεπιβάτης σε όλο το μαύρο μ’ ασημένιες ανταύγειες ταξίδι του αποδεχόμενη την κατάσταση, με το μητρικό της ένστικτο σε βρασμό και πλήρη λειτουργία, με τα μάτια της διαρκώς στραμμένα στον θλιμμένο βασιλιά της καρδιάς της.

Όλα άρχισαν όταν ο Ντανιέλ στα 19 του ξεκίνησε μια θεραπεία για την ακμή του. Όσο το δέρμα καθάριζε, ο ίδιος βυθιζόταν αργά σε έναν μαύρο λαβύρινθο, έγινε πιο απόμακρος και ασταθής συναισθηματικά. Η Μπονέτ καταγράφει με καθαρότητα τις υποψίες της, τις βεβαιότητές της, τις εικασίες της, τα όσα ήδη γνώριζε, τους φόβους και τις ανασφάλειές της, τους φόβους και τις ανασφάλειες του Ντανιέλ για το μέλλον του, για τις σπουδές του, για την τέχνη (του), για την ασθένεια που ύπουλα τρύπωνε σαν μικρόβιο μέσα του και τον μόλυνε, τον έτρωγε, τον κυρίευε. Αυτό που δεν έχει όνομα στο οποίο οι γιατροί αποφεύγουν να δώσουν στοιχεία ταυτότητας, αιτίας και προέλευσης, είναι η σχιζοσυναισθηματική διαταραχή.

Ο Ντανιέλ ξεκινά τα ψυχοφάρμακα και τις εναλλασσόμενες διαδρομές στα σύνορα της μέρας και της άγριας βαθιάς νύχτας. Καμία γραμμική αφήγηση: τα γεγονότα τρέχουν μπρος πίσω στον χρόνο, οι φόβοι παρόντες, τα σημάδια ορατά, όλα οδηγούν στο άλμα στο παράλογο, η ζωή – με μικρά γράμματα – κερνά μικρές χαρές κι αναλαμπές και μεγάλες πίκρες και υποτροπές. Η συγγραφέας με τον σύζυγό της και τον Ντανιέλ κάνουν ταξίδια αναψυχής με την ελπίδα οι εικόνες και τα τοπία να φέρουν ένα θετικό αποτέλεσμα. Κι ακολουθούν η κάθοδος στην κόλαση, η σύντομη εισαγωγή σε ψυχιατρική κλινική, η άμεση επιστροφή στο σπίτι, οι λάθος διαγνώσεις, οι εσωτερικές φωνές κι οι αγύρτες εχθροί κι οι εμμονές, η απελπισία κι ένα μακρινό φως μέσα στο ίδιο σώμα, μια σειρά από συνεδρίες. Κι η διαύγεια σε άνιση μάχη με τη διαταραχή. Ο Ντανιέλ θα ταξιδέψει από τη Μπογκοτά στη Νέα Υόρκη (εκεί ζει και η αδερφή του) για μεταπτυχιακές σπουδές σε ένα πανεπιστήμιο υψηλού κύρους. Κι εκεί, η πίεση και το άγχος του νέου περιβάλλοντος και του προγράμματος σπουδών μαζί με μια σειρά γραφειοκρατικών εμποδίων θα πυροδοτήσουν την έκρηξη στον ήδη υπερευαίσθητο και κλονισμένο ψυχικό κόσμο του Ντανιέλ και θα τον φέρουν πρόσωπο με πρόσωπο με το Τεράστιο Θηρίο για να ακολουθήσει η πτώση από ψηλά. 14.5.2011 (ημέρα που η Μπονέτ απέσπασε το Βραβείο Αμερικανικής Ποίησης Casa de America) ο Ντανιέλ, στα 28 του, απελευθερώνεται από τα ζοφερά δεσμά του κόσμου γύρω του κι εντός του, των φωνών, των εχθρών.

Ο Ντανιέλ που, μέσω της εξιστόρησης της Μπονέτ, κυριεύτηκε από μια χημική ένωση ανώτερη απ’ αυτόν, πάλεψε με την ασθένεια με θάρρος αλλά και με ένα θραύσμα ενοχής και ιδιωτικότητα για να αποφύγει τον κοινωνικό στιγματισμό. Πνεύμα οξύ και παραγωγικό, ζωγράφος, σχεδιαστής, έχασε στον πόλεμο με το Τέρας του κόσμου που δηλητηριάζει τις ευαίσθητες – καμωμένες από μεταξωτή κλωστή – ψυχές. Όλος ο αγώνας του Ντανιέλ, μέχρι το τέλος, καταγράφεται στο «Αυτό που δεν έχει όνομα» μαζί με τον αγώνα της μητέρας του και της οικογένειάς του. Εδώ καταγράφονται με απόλυτη – συγκλονιστική – ειλικρίνεια το ταμπού της ψυχικής νόσου και η αποσιώπηση που η Μπονέτ επιχειρεί να ξεγυμνώσει, εδώ και το αδύνατο που γίνεται δυνατό, η πορεία από τη φαινομενική ισορροπία στην αδυσώπητη πτώση στο κενό και στην άβυσσο και ερωτήματα (που θέτει η Μπονέτ στον εαυτό της και αυτόματα στον αναγνώστη) τα οποία δεν έχουν σωστή ή λανθασμένη απάντηση. Η Καλυψώ Αγγελοπούλου σε μια ακόμα πολύ δυνατή της μεταφραστική στιγμή, σε μια ακόμα εξαίρετη επιλογή των εκδόσεων Κυψέλη.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Το Παρίσι της ψυχής και του χώρου

Βιβλίο: Ισχύς και Νόημα: Τρεις στοχασμοί για τη στρατηγική του μέλλοντος

Βιβλίο: Μια ιστορία αγάπης  και εξαπάτησης