Τίτλος ταινίας: Ο Λόγος
Σύνοψη: Δύο οικογένειες αγροτών στη Δανία αντιμάχονται συνεχώς, λόγω της διαφωνίας τους στο χριστιανικό δόγμα, το οποίο ακολουθούν. Ένας γάμος των γόνων τους κι ένας παράλληλος θάνατος, δίνουν την ευκαιρία στον Δανό σκηνοθέτη να σκηνοθετήσει ένα…θαύμα.
Σκηνοθεσία:  Καρλ Τίοντορ Ντράγιερ
Παίζουν: Έμιλ Χανς Κρίστιενσεν, Μπριζίτ Φέντερσπίλ, Χένρικ Μέλμπεργκ


Μια που δεν υπάρχουν αξιόλογες νέες ταινίες αυτήν την εβδομάδα, λόγω γενικευμένης θερινής ραστώνης, είναι ευκαιρία να προστρέξουμε στην επανακυκλοφορία ενός αριστουργήματος. Σπάνια η στήλη θα προφέρει αυτήν τη λέξη, καθώς τα κινηματογραφικά αριστουργήματα, παρά την πληθωριστική χρήση του όρου, σπανίζουν.

Η μήτρα από την οποία γεννιούνται δεν μοιάζει ιδιαίτερα γόνιμη, τελευταία. Δεν χρησιμοποιούμε τυχαία τούτον τον παραλληλισμό, καθώς στην ταινία μιά γέννα γίνεται η αφορμή ενός θανάτου. Οι θεμελιώδεις και απαραίτητες αντιφάσεις της ζωής, ασφαλώς γελούν όταν αντικρίζουν τις ανθρώπινες, γήινες και στα όρια της γελοιότητας αντιθέσεις. Αυτές τις τελευταίες, ο εμβληματικός Δανός σκηνοθέτης Καρλ Τίοντορ Ντράγιερ τις θέτει απέναντι στην αγάπη και τις βρίσκει απολύτως ελλιποβαρείς στο ζύγι. Ίσως ο λόγος να είναι… «Ο Λόγος».

Ακόμη κι αυτός ο τίτλος της ταινίας υποκρύπτει -σαφώς εξεπίτηδες- άλλη μια αντίφαση. Στη Δύση ( και στη Δανία), ο λόγος (ως ratio) στην πραγματικότητα κουβαλάει την έννοια της λογικής. Για τον Ντράγιερ, όμως, τον βαθειά πιστό χριστιανό, ο μόνος λόγος που υπάρχει είναι αυτός του Θεού. Άρα ο μεταφυσικός. 

Είναι αδύνατον στο πλαίσιο μιας κριτικής, να ξεδιπλώσουμε όλον αυτόν τον σύνθετο συλλογισμό του Ντράγιερ κι ακόμη περισσότερο τον τρόπο που τον πλέκει κινηματογραφικά. Το φιλμ έχει γυριστεί το 1955, κακτώντας στη Βενετία το Χρυσό Λιοντάρι εκείνης της χρονιάς. Ο γεννημένος το 1889 Καρλ Ντράγιερ έχει προλάβει να μεγαλώσει με το αίμα του συμπατριώτη του φιλόσοφου Σέρεν Κίρκεγορ και τα κινηματογραφικά μάτια των σπουδαίων Ρώσων φορμαλιστών του 20ου αιώνα. Από τον πρώτο παίρνει ζωή η σεναριακή ανάπτυξη, από τους δεύτερους η εσωτερική ανάπτυξη του πλάνου, το σχήμα και η μορφή των εικόνων.

Για το σενάριο, ο Ντράγιερ έκτισε πάνω στο έργο του θεατρικού συγγραφέα Κάι Μουνκ, τον οποίον σκότωσαν οι Γερμανοί Ναζί. Πρώτη ευθεία αντίθεση και αντιπαράθεση, αυτή των δύο οικογενειών, στη Δανία του 1925, με κέντρο τη θρησκευτική τους πεποίθηση. Κι ενώ δηλώνουν χριστιανικές, τις χωρίζει μια χαράδρα μισαλλοδοξίας. Τη γέφυρα την κτίζει το γεγονός ενός θανάτου κι ενός θαύματος.

Μόνον ένας φιλόσοφος του όγκου του Κίρκεγκορ, του γεννήτορα της «Έννοιας της αγωνίας» (αυτό είναι το μνημειώδες έργο του), θα μπορούσε να προσδώσει λογική στη μεταφυσική αγωνία του θανάτου. Πείθει  ότι η ανθρώπινη ύπαρξη διαθέτει μέσα της όλα τα απαραίτητα υλικά για να οικοδομήσει τις απαντήσεις σε ό,τι ο θάνατος θέλει να γκρεμίσει.

Αυτό είναι ο Λόγος του Θεού, με τον οποίον γεννιόμαστε και στο πέρασμα του χρόνου αδυνατούμε να τον συντηρήσουμε, καθώς τον υπονομευεύει το τυπικό της θρησκείας. Διότι, κατά Ντράγιερ, άλλο η πίστη, άλλο η θρησκεία, κι αυτό είναι το κύριο αντιθετικό δίπολο του φιλμ. Εδώ, ο Ντράγιερ εισάγει την έννοια του θαύματος, ως…λογική απόδειξη της ύπαρξης του Θεού. Και το σταυρόλεξο των παραδόξων κλείνει, όταν τον σπινθήρα του θαύματος γεννούν τα καλώδια ενός «διά Χριστόν σαλού» (ο τρελός του χωριού, κατά το κοινώς λεγόμενο) και της παιδικής πίστης. Από μικρό κι από τρελό, δηλαδή, μαθαίνεις την αλήθεια.

Αντιθέσεις, αντιπαραθέσεις, συγκρούσεις, δίπολα, πώς μπορούν να επιβιώσουν όλα αυτά τα δύσκολα σε κινηματογραφική ατμόσφαιρα;. Ο Δανός δημιουργός χρησιμοποιεί άλλη αντιθετική σύζευξη, κινηματογραφική αυτήν τη φορά. Από τις συγκρούσεις του ασπρόμαυρου, να εκπροσωπούν τις σκιές του θανάτου και το φως της ζωής, στις έντονες, δραματικές φιγούρες των πρωταγωνιστών. Μοιάζουν να έρχονται απ’ ευθείας από τον κόσμο των Ρώσων φορμαλιστών, με έντονες εκφράσεις, γεμάτες συναισθηματικές αντιθέσεις και αγωνίες. Και ξαφνικά, όλα γλυκαίνουν, ηρεμούν, καθώς ο Ντράγιερ χαρίζει στους ήρωες του την ανακούφιση της προοπτικής. Κάθε ένα από τα κάδρα του διαθέτουν συγχρόνως ένα θαυμαστό βάθος πεδίου και ένα αντίστοιχο εσωτερικό βάθος. Εντέλει, θέλει και το σινεμά τη δική του πίστη.

Υ.Γ. Το φιλμ «Ο Λόγος» του Καρλ Τίοντορ Ντράγιερ αποτελεί μια σπουδή στο κλασικό σινεμά. Δεν είναι εύκολο ο θεατής να συγχρονίσει το γεμάτο άγχος βλέμμα του με αυτό, το γεμάτο ηρεμία βλέμμα του σκηνοθέτη. Αξίζει τον κόπο η προσπάθεια. Φυσικά, το να «αστροθετήσουμε» μια τέτοια ταινία, είναι σα να βάζουμε αστεράκια στον Παρθενώνα.

Διαβάστε επίσης:

Κριτική ταινίας: «Επικίνδυνα…κοντά σου» – Προσπαθεί να είναι μυστήριο

Κριτική ταινίας: «Την ίδια ώρα στη γη» – Μεταξύ ουρανού και γης

Κριτική ταινίας: «Αγάπη ίσον τρέλα» – Δροσερή μεταφορά μιας θεατρικής ιδέας (photos/video)