Ο Ιωσήφ ήρθε μετά

Φωτεινή Τσαλίκογλου

Εκδόσεις Καστανιώτη

Σελ.:208

Ο Ιωσήφ ήρθε μετά από εκείνο το κομμάτι συκώτι με αίμα που σάλευε κι ένας αλλόκοτος άγριος άνεμος σάρωσε και τσάκισε τα άνθη της Ανθής. Ο Ιωσήφ ήρθε μετά. Στη θέση του αδερφού του που δεν πρόλαβε να γεννηθεί. Ήρθε μετά για να μεγαλώσει σε μια τυπική (φαινομενικά) ελληνική οικογένεια σε ένα διαμέρισμα του πέμπτου ορόφου στην καρδιά της Κυψέλης. Δεκαετία του ’60, η οικογένεια Βεργωτή: ο μπαμπάς Μάρκος, η μαμά Ανθή, η κόρη – αφηγήτρια Θάλεια, ο μικρός γιός – αδερφός Ιωσήφ και η γιαγιά Ευανθία (μαμά της μαμάς Ανθής) σε μια οικία που μες στην υγρασία των τοίχων της κρύβονται μυστικά και (μετα)τραυματικές σιωπές. Ο Ιωσήφ έρχεται στη ζωή Γενάρη του ’65, αναπτύσσεται με τον καιρό και τον χρόνο σ’ έναν άγγελο ντυμένο τον δαίμονα σε ένα περιβάλλον με κακοφορμισμένες πληγές και σιωπές αιωρούμενες απ’ το πάτωμα ως το ταβάνι. Ο Ιωσήφ αγαπάει να αγαπάει απαιτώντας αγάπη, μισώντας και βασανίζοντας, προκαλώντας φόβο κι απόγνωση κι άλλη σιωπή μαχαίρι κοφτερό πάνω στις ήδη στοιβαγμένες σιωπές , ζητώντας να αγαπηθεί πολύ για να φύγουν από πάνω του ένα αβάσταχτο παλιό βάρος, ένα ατελείωτο πένθος και μαύρες αντηχήσεις. Εδώ κι ένα τραύμα (που φέρει εντός του κι άλλα τραύματα)) που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά μέχρι και σήμερα, μέχρι τη στιγμή που η Θάλεια, ώριμη γυναίκα πλέον, αφηγείται την ιστορία της και την ιστορία της οικογένειάς της κι η αφήγησή της -βασισμένη σε αληθινά γεγονότα- παίρνει σχήμα μέσω της σαγηνευτικής, καταιγιστικής πρόζας της Φωτεινής Τσαλίκογλου.

 Η Φωτεινή Τσαλίκογλου δεν χρειάζεται πολλές συστάσεις. Είναι διακεκριμένη καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, αρθρογραφεί συχνά όντας παρούσα στα πράγματα, στα δράματα και στα φαινόμενα των καιρών μας, είναι συγγραφέας πολλών επιστημονικών και δοκιμιακών βιβλίων και δημιουργός συγκλονιστικών έργων μυθοπλασίας στα οποία διερευνά -λεπτομερώς και με αυστηρή οικονομία λόγου, υπό το γνωστό ψυχαναλυτικό της πρίσμα– την ψυχική διαταραχή, τον άνθρωπο και το είναι του. Τον άνθρωπο με τους γκρεμούς και τους ουρανούς του, την ιστορία του, την αναζήτηση ταυτότητας, την Ιστορία, τη χώρα την ίδια. Πάντα με χειρουργικής ακριβείας  χειρισμό στη γλώσσα, πάντα με μέτρο, οξύνοια και περισσή ευαισθησία, με κινηματογραφικές εικόνες και χαρακτήρες ολοζώντανους, η Τσαλίκογλου διεισδύει στα τρίσβαθα της ψυχής των ηρώων της (ως εξαίρετη επιστήμων που είναι) προκειμένου να ρίξει λίγο φως στον μαύρο λαβύρινθο του τραύματος, της αιτίας και της πορείας του, απ’ τον βαθύ βυθό ως την επιφάνεια.

Η πολύ αγαπητή συγγραφέας -σταθερά από τις εκδόσεις Καστανιώτη- επανακάμπτει στο λογοτεχνικό μας γίγνεσθαι με το πολύ πρόσφατο μυθιστόρημά της «Ο Ιωσήφ ήρθε μετά», μυθιστόρημα το οποίο δεν είναι αναγνωστικά εύκολη υπόθεση καθώς προκαλεί ένα έντονο σφίξιμο στο στομάχι και ξεβολεύει με τις αλήθειες του και την μετατροπή των ανείπωτων σε ειπωμένα.

Για μια φορά ακόμα, η Φωτεινή Τσαλίκογλου με τη μυθοπλασία της δίνει φωνή στις ανοιχτές πληγές και στα σφραγισμένα χείλη, παραβιάζοντας με την πένα της τη βαριά θύρα της σιωπής, φέρνοντας στην επιφάνεια όλα τα κρυμμένα, φέρνοντας σε πρώτο πλάνο την ασθένεια της ψυχής, τον πόνο, την απώλεια , τα βήματα προς την τρέλα, την εξοικείωση με το τραύμα, κι εκείνο το «πως γίνεται να γίνεται». Σε σύντομα κεφάλαια, σκόρπια κομμάτια διαταραγμένου βίου, που συνθέτουν το παζλ της ζωής της πρωταγωνίστριας Θάλειας, το πριν και το μετά της οδύνης συναντιούνται σε μια ασθματικού ρυθμού σπειροειδή αφήγηση. Η Θάλεια ως παιδί και τα όσα είδε και τα όσα ήταν, οι ριζωμένοι φόβοι, η αναζήτηση μιας ηλιαχτίδας ανάμεσα σε σκοτεινά απειλητικά σύννεφα, οι ιστορίες που μπαίνουν εμβόλιμες μέσα στην κεντρική ιστορία της Θάλειας και της οικογένειάς της, της κοινωνικοπολιτικής ιστορίας της Ελλάδας και του τραύματος που μεταδίδεται κι απλώνεται σαν θάλασσα μέσα στον ωκεανό της αποσιώπησης.

Η Θάλεια ήταν και είναι κόρη της Ανθής, της εκπαιδευτικού, της εκπαιδευόμενης στις αθόρυβες κραυγές. Χρόνια μετά την αυτοκτονία της μητέρας της, η Θάλεια συνομιλεί μαζί της ζυγίζοντας τα γιατί και τα πώς και τις θύμησες του μικρού σκοτεινού και βίαιου Ιωσήφ. Του Ιωσήφ που βασάνιζε αλύπητα τη γυναίκα που τον έφερε στον κόσμο, του Ιωσήφ -του ποτισμένου με έναν αόρατο φόβο- που απαιτούσε προσοχή και αγάπη.  Το Κακό είναι εκεί, κινείται, αντικρίζει το κόκκινο φωτάκι του θερμοσίφωνα, θυμώνει, βιαιοπραγεί, τραγουδά, καταστρέφει, ζητά, εξαντλεί. Κι η Θάλεια, μάρτυρας στην απόγνωση και στις λέξεις που λοξοδρομούν εν ώρα άγριας καταιγίδας. Το Κακό (Ιωσήφ) ό,τι κακό κι αν κάνει, συγχωρείται και αθωώνεται μέχρι τη στιγμή που κατηγορείται για φόνο. Ο μπαμπάς Μάρκος Βεργωτής θα βρεθεί κρεμασμένος από τη Θάλεια στην κουζίνα του διαμερίσματός τους (όπως κρεμασμένη βρέθηκε κάποτε κι η γιαγιά Ευανθία, μητέρα του μπαμπά Μάρκου, και η Μοσχούλα η αδερφή του μπαμπά, σε ένα δέντρο στον κήπο του σπιτιού τους στο νησί) αφού πριν θα έχει προλάβει να διηγηθεί στην κόρη του τη δική του τραγική οικογενειακή ιστορία -πίσω στα χρόνια του εμφύλιου σπαραγμού- με τις απανωτές απώλειες, τις προδοσίες και τις αυτοχειρίες να διαδέχονται η μία την άλλη. Η Θάλεια θα γίνει φορέας πολλαπλών τραυμάτων, μπερδεμένων ρόλων και τραγικών γεγονότων με μια μεγάλη άγνωστη ιστορία απ’ τα παλιά να φωλιάζει μέσα της και να  χτίζει ιστό γερό παράλληλα με το αφηγηματικό παρόν, το άρρηκτα δεμένο με το παρελθόν, το γεμάτο φαντάσματα και δηλητηριασμένα κύτταρα. Η γραφή της Θάλειας ποτίζει με τη ζωντανή μνήμη τα άνθη της μαμάς Ανθής. Η Θάλεια γράφει για εκείνα που είδε, βίωσε, άκουσε, άντεξε.  Γράφει. Αφηγείται. Εξομολογείται. Μιλάει. Γράφει γιατί γράφοντας ποτίζεις και ξεριζώνεις μαζί.

Δύο χρόνια μετά την αυτοκτονία της μαμάς Ανθής ( πτώση στο κενό απ’ τον πέμπτο όροφο), ο νεαρός Ιωσήφ σπάει τον καθρέφτη του ανείπωτου τραύματος και σκοτώνει τον σύζυγό της ερωμένης του. Οι γονείς αυτόχειρες νεκροί. Ο Ιωσήφ από τη φυλακή σε ψυχιατρική δομή. Κι η Θάλεια μόνη, κάτω από έναν έναστρο ουρανό σε θύελλα, με υπαρκτά και ανύπαρκτα σημειώματα, με μνήμες, με λέξεις που πότε γιγαντώνονται και πότε παίζουν κρυφτό, με τη ζωή να κυλά σαν νερό μολυσμένο, με σκιές που φεύγουν κι επιστρέφουν, με φωνές, με «χωρίς» και με «με», με αναπάντητα βασανιστικά ερωτηματικά, με γονίδια, με μια διαδρομή σε εκείνα που θέλησε να ξεχάσει και με τη δύναμη των λέξεων που απελευθερώνουν, σπάει τη σιωπή της και θρυμματίζει το βαρύ φορτίο της.

Μυθιστόρημα και μελέτη μαζί για το βίωμα και το τραύμα, για το Καλό και το Κακό. Εξομολόγηση προσωπική -οδυνηρή και λυτρωτική- και ιστορική συλλογική μνήμη, κείμενο βαθιά επίπονο κι απελευθερωτικό, πρόζα φτιαγμένη από μέλι και δηλητήριο, λογοτεχνία υψηλή κι αριστοτεχνικά οικοδομημένη που σαγηνεύει και διαταράσσει, που γεννά ερωτήματα , που μας φέρνει σε επαφή με τη κόλαση της ανθρώπινης φύσης, με το αδέκαστο και το εύθραυστο, με το πολύ και το ελάχιστο της ύπαρξης. Και η Τσαλίκογλου σε μια ακόμα εντυπωσιακή , τολμηρή κι ενδελεχή λογοτεχνική βουτιά στην άβυσσο του βίου μας.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Η νεωτερικότητα μέσα από τα μάτια της μόδας

Βιβλίο: Ο άνθρωπος και η υπαρξιακή του αγωνία

Βιβλίο: Ένα τολμηρό αφήγημα για την ήττα του νοήματος της αριστεράς