Θεωρώ πως από τα χρησιμότερα αποφθέγματα που μου έχουν από παιδί εντυπωθεί, είναι τα «ο γέγονε, γέγονε» και «τα γινόμενα ουκ απογίνονται». Ό,τι έγινε, έγινε λοιπόν, καλό, κακό, λάθος, σωστό, χρήσιμο, άχρηστο, έγινε, δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω να αλλάξουμε το παρελθόν. 

 

Θεωρώ πως από τα χρησιμότερα αποφθέγματα που μου έχουν από παιδί εντυπωθεί, είναι τα «ο γέγονε, γέγονε» και «τα γινόμενα ουκ απογίνονται». Ό,τι έγινε, έγινε λοιπόν, καλό, κακό, λάθος, σωστό, χρήσιμο, άχρηστο, έγινε, δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω να αλλάξουμε το παρελθόν. Προχωράμε από ’δώ και πέρα. Το διορθώνουμε, το εξελίσσουμε, το μεταστρέφουμε ή οτιδήποτε άλλο, αλλά αυτό που έγινε, έγινε, από ’δώ και πέρα γράφουμε την Ιστορία με αυτό το «γινόμενο» ως δεδομένο.

Στην πατρίδα μας σήμερα πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή σ’ αυτό. Η συμφωνία στην οποίαν καταλήξαμε με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, σε επίπεδο πρωθυπουργών και αρχηγών κρατών, με εκπρόσωπό μας τον νομιμοποιημένο πρωθυπουργό της χώρας, δεν μπορεί να ανακληθεί. Ο μόνος τρόπος να ανακληθεί από εμάς, είναι είτε διά της διεθνοποίησης της απώλειας κάθε αξιοπιστίας μας είτε διά της απονομιμοποίησης του πρωθυπουργού μας. Το δεύτερο μάλιστα δεν αναιρεί το πρώτο, αντιθέτως το ενισχύει.

Είναι υποκριτές όσοι δήλωσαν πως στηρίζουν τον πρωθυπουργό, αλλά δεν αποδέχονται τη συμφωνία αυτή, συμπεριλαμβανομένου του κ. Βαρουφάκη – θεωρώντας βέβαια πως είναι σε θέση να κατανοήσουν το ζήτημα αυτό (επιτρέψτε μου όμως να μην είμαι απόλυτα σίγουρος για τη σχετική ικανότητα του συνόλου των βουλευτών μας).

Το ζήτημα λοιπόν είναι τι κάνουμε από εδώ και πέρα. Δεν χρειάζεται πολύ ανάλυση για να καταλάβουμε πως βρισκόμαστε σε θέση που αργά ή γρήγορα θα βρισκόμαστε, με οποιαδήποτε κυβέρνηση που δεν θα άλλαζε άρδην τον τρόπο λειτουργίας και ανάπτυξης του κράτους. Η σταδιακή και μεθοδική διάλυση του παραγωγικού ιστού της χώρας, τουλάχιστον από τη δεκαετία του ’80 και εξής, οδήγησε σε οικονομικά αδιέξοδα που δεν αντιμετωπίζονται παρά μόνο με ριζικές αλλαγές των θεσμών του κράτους αλλά και ημών των ιδίων.

Το χειρότερο μάλιστα ίσως να είναι ακριβώς η διάλυση των αξιών και των πολιτισμικών δεδομένων που προσέδιδαν στη χώρα μας ιδιοπροσωπία, ιδιοπροσωπία ιδιαιτέρως ελκυστική και χρήσιμη για το πολιτισμικό αδιέξοδο στο οποίο έχει σήμερα οδηγηθεί η ανθρωπότητα, με ένθεν κακείθεν, δηλαδή σε Ανατολή και Δύση, ανάπτυξη καταστροφικών φονταμενταλισμών. Αλλά ας μείνουμε επί του παρόντος στα οικονομικά μας αδιέξοδα, που κινδυνεύουν να μας επαναφέρουν σε παλαιότερα αποικιακά σύνδρομα, από τα οποία προσπαθήσαμε πολύ να απαλλαγούμε, τουλάχιστον μερικώς.

Εάν δεν αποκαταστήσουμε και αναπτύξουμε τη λειτουργικότητα και παραγωγικότητα της χώρας, είναι βέβαιον πως «μετά χαράς και ανακουφίσεως» – όπως θα έλεγε ο Χάρρυ Κλυνν – θα παραδώσουμε τα κλειδιά της εκλιπαρώντας καλύτερη διοίκηση από τους αποικιοκράτες της, κατά τα παλαιότερα αποικιακά σύνδρομά μας. Το κλειδί της λύσης βρίσκεται αυτήν τη στιγμή στο υπουργείο Εσωτερικών και στο υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης. Καταλύτης για την ανάπτυξη θα είναι η διοικητική ενίσχυση των περιφερειών της χώρας με αποφασιστικές για την ανάπτυξή τους αρμοδιότητες.

Πρέπει δηλαδή οι περιφέρειες της χώρας να αποκτήσουν σχετική πολιτική αλλά και τη συνακόλουθη οικονομική αυτονομία, να σχεδιάζουν, να αποφασίζουν, να χωροθετούν και να υλοποιούν τις αναπτυξιακές τους δραστηριότητες. Βεβαίως υπό τον έλεγχο των κεντρικών κρατικών υπηρεσιών, των οποίων όμως η αποστολή θα περιορίζεται στον έλεγχο τήρησης κάποιων γενικών κανόνων, που αφορούν κυρίως τη θεώρηση υπό το πρίσμα της αειφορίας των αναπτυξιακών δραστηριοτήτων και χρήσεων γης, την κοινωνική δικαιοσύνη, την κοινωνική πρόνοια και την προώθηση των στόχων περί κοινωνικής και εδαφικής συνοχής (στόχων άλλωστε επιβαλλόμενων από την «Ευρώπη 2020»).

Απαιτείται προς τούτο άμεση προσαρμογή των ανωτέρω στην ήδη προβλεπόμενη βελτίωση του Προγράμματος Διοικητικής Μεταρρύθμισης «Καλλικράτης», πρόγραμμα που σήμερα προβάλλει στόχους που ουδόλως προωθούνται με το γράμμα των διατάξεών του. Στη συνέχεια, ενίσχυση των περιφερειών με διοικητικές αρμοδιότητες που μπορούν να αλλάξουν άρδην τις παραγωγικές τους ικανότητες.

Σε συνέδρια που είχε προ ετών οργανώσει το «Εθνικό Σημείο Επαφής για την Ευρωπαϊκή Χωροταξία»[i], συνέδρια στα οποία είχαν συμμετάσχει ενεργώς περιφερειάρχες και εκπρόσωποι όλων των περιφερειών της χώρας, είχε τονιστεί αυτή η ανάγκη. Φαίνεται πως οι «συνθήκες έχουν πλέον ωριμάσει», όπως συνηθίζουν να λένε οι πολιτικοί. Επίσης με την ενίσχυσή τους σε τεχνογνωσία που μπορεί να απογειώσει το εν υπνώσει ευρισκόμενο σήμερα εδαφικό αλλά και ανθρώπινο κεφάλαιό τους. Μια τέτοια μεταρρύθμιση της Δημόσιας Διοίκησης μπορεί να οδηγήσει τις περιφέρειες να διασώσουν τη χώρα, με τη δική τους ανάπτυξη και τη δυνατότητά τους να βγουν στο διεθνές τοπίο αυτοδύναμα, αυτοτελώς και αυτοβούλως, υπηρετώντας την εθνική πολιτική και την εθνική στρατηγική. Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό; Όπως είχε τονιστεί, με τη δυνατότητα γρήγορης επεξεργασίας προγραμμάτων και μελετών και με τη δυνατότητα άμεσης υλοποίησης των έργων με το σύστημα της αυτοχρηματοδότησης. Για να γίνει αυτό εφικτό και αποδοτικό, θα πρέπει τα χρήματα που θα προέλθουν από το ΕΣΠΑ να χρησιμοποιηθούν για τη μόχλευση ιδιωτικών κεφαλαίων και κυρίως για έργα υποδομής. Είχε ακόμα επισημανθεί η μέθοδος τιτλοποίησης των επιφανειών – μέσω του θεσμού των «τίτλων επιφανείας» – αλλά και αποτελεσματικών εγγυοδοτικών μηχανισμών. Είναι δύο ζητήματα πάνω στα οποία η Περιφέρεια Πελοποννήσου ήδη εργάζεται, όπως είχε τότε τονιστεί από τον περιφερειάρχη της. Επισημάνθηκε τέλος η σημασία της θεσμοθέτησης Ειδικών Οικονομικών Ζωνών – ΕΟΖ.

Μερικά από τα παραπάνω έχουν εν πολλοίς δαιμονοποιηθεί ως «φιλελεύθερες επιλογές». Το ζήτημα όμως δεν είναι το εργαλείο, αλλά ο τρόπος χρήσης του εργαλείου. Το πρόβλημα με την πυρηνική ενέργεια δεν προέκυψε εξ αιτίας της ανακάλυψής της, αλλά από τον τρόπο χρήσης της. Η «τιτλοποίηση επιφανειών» δεν σημαίνει ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας, σημαίνει – δηλαδή μπορεί να σημαίνει – αξιοποίηση της δημόσιας γης για δική μας ωφέλεια. Ούτε ΕΟΖ σημαίνει τόπος εκμετάλλευσης εργατών με φτηνά μεροκάματα. Εδώ βρίσκεται άλλωστε η αποστολή του κρατικού ελέγχου. Εάν αυτά τα εργαλεία χρησιμοποιηθούν καταλλήλως και με επιπλέον μέριμνα την προώθηση επενδύσεων με προστιθέμενη αξία, τότε η ανάπτυξη των περιφερειών θα απογειωθεί και μαζί και η ανάπτυξη της χώρας. Χωρίς παρεξήγηση, αλλά «λεφτά υπάρχουν» και αναζητούν έξυπνες και αποδοτικές επενδυτικές τοποθετήσεις τους. Οι περιφέρειες της χώρας διαθέτουν προς τούτο ανεκμετάλλευτο – με την καλή έννοια του όρου – εδαφικό αλλά και ανθρώπινο πλούτο.

Υπάρχουν όμως – αυτό διαχρονικώς – και άλλες διοικητικές πρακτικές, δέσμιες προκαταλήψεων και ανεπάρκειας των διοικούντων τη χώρα, που χρήζουν άμεσων μεταρρυθμίσεων. Πρώτ’ απ’ όλα η Παιδεία και ο τρόπος ανάπτυξής της, που οφείλει τάχιστα να προσαρμοστεί στα διεθνή δεδομένα και να αρθεί σε αναπτυξιακό μοχλό της κοινωνίας[ii]. Όπου βέβαια με τον όρο ανάπτυξη δεν περιλαμβάνουμε μόνο τους οικονομικούς δείκτες, αλλά βεβαίως και τους οικονομικούς δείκτες. Απαιτείται και αλλαγή του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε την πολιτική, τους πολιτικούς και τα κόμματα. Απαιτείται και ένας άλλος τρόπος θεώρησης των εννοιών ιδιωτικού και δημοσίου. Αλλά όλα αυτά τα έχουμε επανειλημμένως θίξει μέσω της φιλόξενης και ανεκτικής αυτής ιστοσελίδας (που ουδέποτε με λογόκρινε).

Εδώ αρκούμαστε να επισημάνουμε πως η ανάπτυξη δεν είναι μόνο θέμα διοχέτευσης χρημάτων στην «αγορά». Είναι – ίσως, κυρίως – ζήτημα διοικητικής οργάνωσης και τρόπου λειτουργίας του κράτους. Η σημερινή κρίση φαίνεται πως ίσως να είναι η απαρχή ενός νέου τρόπου οργάνωσης της Ευρώπης, ας γίνει και η απαρχή ενός νέου τρόπου οργάνωσης και του δικού μας κράτους.

 

* O Νικήτας Χιωτίνης είναι δρ Αρχιτέκτων / Msc Φιλοσοφίας Πολιτισμού, καθηγητής ΤΕΙ

[i] Υπό τη διεύθυνση και επιστημονική ευθύνη της κας Στέλλας Κυβέλου, επ.καθηγήτριας του Τμήματος Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης Παντείου Πανεπιστημίου.

[ii] Ο «Νόμος Διαμαντοπούλου» υπήρξε αμερικανικό κακέκτυπο που θα οδηγούσε σε ιδιωτικοποίηση κάθε εκπαιδευτικής διαδικασίας. Μάλιστα υπήρξε «αμερικανικότερος» του αμερικανικού μοντέλου. Ο «Νόμος Μπαλτά» σαφώς διορθώνει την κατάσταση, γι’ αυτό και λοιδορείται από τα Μέσα, αλλά δεν έχει τολμήσει να νομοθετήσει τις αναγκαίες τομές, που ισχύουν άλλωστε σήμερα σε όλο τον κόσμο.