Ο κόσμος και η «ζωή αλλάζει δίχως να κοιτάζει τη δικιά σου μελαγχολία», τη δικιά σου ανοησία και ανικανότητα να την παρακολουθήσεις. Αδυνατούμε να κατανοήσουμε την αλλαγή που εντάσσεται σε αυτό που καλούμε «παγκοσμιοποίηση». Δεν μπορούμε όχι μόνο να ελέγξουμε ή να προβλέψουμε, αλλά ούτε καν να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειές της.

 

Ο κόσμος και η «ζωή αλλάζει δίχως να κοιτάζει τη δικιά σου μελαγχολία»^[i], τη δικιά σου ανοησία και ανικανότητα να την παρακολουθήσεις. Αδυνατούμε να κατανοήσουμε την αλλαγή που εντάσσεται σε αυτό που καλούμε «παγκοσμιοποίηση». Δεν μπορούμε όχι μόνο να ελέγξουμε ή να προβλέψουμε, αλλά ούτε καν να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειές της.

Η ολοένα και ευκολότερη διακίνηση πληροφοριών, γνώσεων, ιδεών και ανθρώπων αλλάζει μοιραία και αναπόφευκτα την εικόνα του κόσμου και τον τρόπο λειτουργίας του. Τα τελευταία δραματικά γεγονότα απλώς επιταχύνουν μια κατάσταση που ούτως ή άλλως θα επερχόταν. Δεν θα διακινούνταν δηλαδή πληθυσμοί λόγω πολέμου, αλλά θα διακινούνταν προς αναζήτηση καλύτερης ζωής. Η επιτάχυνση όμως αυτής της διαδικασίας βρήκε την Ευρώπη ανέτοιμη ή σχεδόν ανέτοιμη. Αρκετές χώρες της, που έχουν επιλέξει και προγραμματίσει την εκκοσμίκευσή τους και τον αντίστοιχο τρόπο ανάπτυξής τους, υποδέχονται και ενσωματώνουν προς τούτο μετανάστες, προτιμώντας βεβαίως τους πλέον μορφωμένους ή ειδικευμένους σε κάποια εργασία (π.χ. η Γερμανία). Άλλες όμως, απολύτως ανέτοιμες και έρμαια εθνικιστικών, κοντόφθαλμων συντεχνιακών και ιεροποιημένων ιδεολογικών συνθημάτων, αισθάνονται απειλούμενες. Μερικές μάλιστα εξ αυτών εντελώς ανόητα χρησιμοποίησαν μετανάστες για αναπτυξιακούς σκοπούς τους, αλλά αρνήθηκαν – όχι μόνο δηλ. δεν μπόρεσαν λόγω πολιτικής ανικανότητας, αλλά συνειδητώς αρνήθηκαν – να τους ενσωματώσουν στις κοινωνίες τους, με αποτέλεσμα οι ίδιες να έχουν δημιουργήσει εναντίον τους στρατούς απελπισμένων (π.χ. η Γαλλία).

Ο μόνος τρόπος περιορισμού της μετανάστευσης, καλύτερα θα ήταν να πούμε της διακίνησης των ανθρώπων μεταξύ των διαφορετικών τόπων, είναι η τοπική ανάπτυξη. Αν δεν θέλουμε να έχουμε κύματα αναζητούντων καλύτερη εργασία και καλύτερη ζωή, από την Αφρική και την Ασία, θα πρέπει να αναπτυχθούν οι περιοχές αυτές, τα οφέλη θα είναι όχι μόνο δικά τους αλλά και αυτών που θα συνδράμουν στην ανάπτυξή τους. Σε κάθε όμως περίπτωση, διακίνηση ανθρώπων θα γίνεται και μάλιστα με αυξανόμενη ένταση, λόγω του διαφορετικού τρόπου ανάπτυξης των επιμέρους τομέων της οικονομίας και της παραγωγής και των διαρκώς δημιουργούμενων νέων αναγκών. Παλαιότερα θεωρούσαμε μετανάστευση και ξεσπίτωμα την αλλαγή τόπου κατοικίας και εργασίας από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη, σήμερα από ένα κράτος της Ευρώπης σε ένα άλλο. Στις ΗΠΑ όμως, μητρόπολη του σημερινού τρόπου ανάπτυξης και εξέλιξης των κοινωνιών, δεν θεωρείται μετανάστευση από τη Νέα Υόρκη που γεννήθηκες να πας να δουλέψεις, π.χ., στο Τέξας και σε λίγα χρόνια στη Γιούτα, μαζί με την οικογένειά σου και τα παιδιά σου που αλλάζουν διαρκώς σχολεία. Οι αποστάσεις είναι μεγαλύτερες από την απόσταση Αθήνα – Ρώμη και Παρίσι, αλλά και Άγκυρα – Αθήνα. Ζούμε στην εποχή της κατανάλωσης, δύσκολα θα ξεφύγουμε από αυτό το συλλογικό φαντασιακό. Ελπίζουμε κάποτε να ξεφύγουμε από την αναγωγή της κατανάλωσης σε οντολογικό επίπεδο, με μία νέα φιλοσοφική θεμελίωση της ανθρωπότητας, αλλά μέχρι τότε θα στοχεύουμε στη διαρκή παραγωγή καταναλωτικών αγαθών, πάσης φύσεως αγαθών: αυτό θα θεωρούμε ανάπτυξη και προς αυτό θα προσβλέπουμε. Αυτή δε η ανάπτυξη δεν μπορεί να γίνεται παρά σε ολοένα και ευρύτερη των ορίων των κρατών κλίμακα, παρά τις προθέσεις των πολιτικών ηγεσιών τους και παρά τις διαμαρτυρίες διαφόρων ομάδων που ηθελημένα ή αθέλητα μάχονται για τις θνησιγενείς συντεχνίες. Ουδείς μπορεί να ανακόψει το φαινόμενο της «παγκοσμιοποίησης», φαινόμενο που άρχισε με την εμφάνιση του ανθρώπου στη Γη.

Από τη σημερινή συγκυρία πάντως της εισροής πλήθους προσφύγων προς την Ευρώπη έσπευσαν να επωφεληθούν η Γερμανία πρώτη, τώρα η Τουρκία. Μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως η Ευρώπη γενικότερα γερνάει, της λείπει ενεργό ανθρώπινο δυναμικό, έχει ανάγκη ανθρώπων για να εξακολουθήσει να υπάρχει εντός του αμείλικτου διεθνούς οικονομικού ανταγωνισμού. Η Τουρκία, με τον πρωθυπουργό της να μην μπορεί να κρύψει τη χαρά του κατά την τελευταία σύνοδο των Ευρωπαίων ηγετών περί του μεταναστευτικού ζητήματος, έλαβε τα πάντα από τους ανέτοιμους: τρία δισ. ευρώ και πολιτικές υποσχέσεις σχετιζόμενες με την ένταξή της στην Ε.Ε. Κυρίως όμως – και αυτό τον ενδιέφερε πρωτίστως – κατάφερε αυτές οι πολιτικές σχέσεις να αποτυπωθούν σε επίπεδο εμπορικών σχέσεων, διακίνησης κεφαλαίων και υποστήριξής της σε σχέση με τη Ρωσία. Πρωτίστως βέβαια η επιχορήγηση της ένταξης μεταναστών στην παραγωγική διαδικασία της χώρας του.

Δεν αμφιβάλλουμε, άλλωστε σε παλαιότερο κείμενό μας στο φιλόξενο «Ποντίκι» το είχαμε επισημάνει πως τα Βαλκάνια ωθούνται στο να δημιουργήσουν ζώνες «κινεζοποιημένης» παραγωγής, εντατικής δηλαδή εργασίας με μικρό κόστος. Το ίδιο άλλωστε επιδιώκουν και οι ΗΠΑ με τον Νότο τους, με απομάκρυνση των εργοστασίων τους από την Κίνα και την υπόλοιπη Ασία. Η πίεση του μεταναστευτικού ρεύματος προς την Ελλάδα θα ενταθεί, αν και είναι ήδη μεγάλο. Αν τα ευρωπαϊκά κράτη κλείσουν τα σύνορά τους, θα βρεθούμε σε πολύ δύσκολη θέση, παρ’ όλη την απορρόφηση μεγάλου μέρους των προσφύγων από την Τουρκία. Μην αμφιβάλλετε μάλιστα πως η Τουρκία θα δώσει προτεραιότητα στους ειδικευμένους, για τους άλλους θα κάνει τα στραβά μάτια. Οφείλουν οι βαλκανικές χώρες να λάβουν επ’ αυτού θέση, προσπαθώντας να συγκεράσουν τις ένθεν κακείθεν ανάγκες, με αίσθημα δικαίου και ηθικής, με διαφύλαξη σωστών εργασιακών σχέσεων και συνθηκών.

Το δυστύχημα είναι πως εμείς δεν μπορούμε ούτε κατ’ ιδέα να ακολουθήσουμε τη συμβουλή του Σόιμπλε, που μας είπε «έχετε τους μετανάστες για να βοηθήσουν στην ανάπτυξή σας» (η δήλωσή του αυτή απλώς αναφέρθηκε άπαξ στα δελτία ειδήσεων, δεν τη σχολίασε κανείς…). Οι παλιότερες κυβερνήσεις της χώρας (το από πότε είναι ένα θέμα ειδικής έρευνας, πάντως η δεκαετία του ’80 πρωτοστάτησε) πάσχισαν και πέτυχαν να καταστρέψουν τις παραγωγικές μας δυνατότητες. Διέλυσαν την υφαντουργία, έκλεισαν τα εργοστάσια, αρνήθηκαν μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες αυτοκινήτων να εγκαταστήσουν παραρτήματά τους στην Ελλάδα, η γραφειοκρατία, σε συνδυασμό με τη συνεχή αλλαγή της φορολογικής νομοθεσίας, έφτασε να αποκλείει κάθε προσπάθεια επένδυσης. Ταυτόχρονα, ήδη από εποχής Μπερίσα, η Αλβανία διακηρύττει πως ιδρύεις εταιρεία σε μία μέρα και με ελάχιστα έξοδα, ενώ η φορολογία στις βαλκανικές χώρες είναι πολύ μικρότερη από της Ελλάδας για τις επιχειρήσεις, προσβλέποντας στις προστιθέμενες αξίες από τη δράση τους, δηλαδή στην παραγωγή και στις εργασιακές θέσεις.

Το σημερινό οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης δείχνει να κάνει ό,τι έκαναν μέχρι τώρα όλα τα «μνημονικά» υπουργεία: προσπαθεί να βρει χρήματα από τα υφιστάμενα – που προφανώς τελειώνουν – και σχεδόν αγνοεί τη λέξη «ανάπτυξη», ουδείς σοβαρός λόγος γι’ αυτήν πολλά χρόνια τώρα. Οι υπόλοιπες βαλκανικές χώρες έχουν αναπτυξιακή στρατηγική, μπορούμε να κάνουμε την οποιαδήποτε επ’ αυτής κριτική, αλλά έχουν αναπτυξιακή στρατηγική. Στη χώρα μας για «ανάπτυξη» γίνεται λόγος μόνο γενικώς και αορίστως στους λόγους των πολιτικών και σε άρθρα εφημερίδων. Αν όμως τα πράγματα ήταν διαφορετικά, θα μπορούσαμε να είμαστε εμείς στη θέση της Τουρκίας, με πολλαπλά οφέλη.

Η πατρίδα μας βρίσκεται σε αδιέξοδο. Οι πολιτικοί μας, όλων των κομματικών σχηματισμών, διακηρύττουν την ανικανότητά τους. Έχουμε παραδοθεί στα κεντρικά διευθυντήρια της Ευρώπης, διευθυντήρια που ήδη διασπώνται σε φατρίες που αντιμάχονται μεταξύ τους. Προσβλέπουμε άραγε σε ακόμα πιο κεντρικά διευθυντήρια του κόσμου; Υπερβάλλω, αλλά φαίνεται πως υλοποιούνται πράγματα που παλιότερα θα μας φαίνονταν αδιανόητα ή, όπως λέει ο Αρκάς, «…καταργήθηκε το θαυμαστικό, γιατί τίποτε πια δεν μας εκπλήσσει»… Θου, Κύριε!

 

* Ο Νικήτας Χιωτίνης είναι δρ Αρχιτέκτων/MSC Φιλοσοφίας Πολιτισμού, καθηγητής ΤΕΙ Αθήνας