Αρχικά, στο στρατόπεδο μεταφέρθηκαν περίπου 600 Γάλλοι και Βέλγοι αιχμάλωτοι. Μετά την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση, τον Ιούλιο του 1941, μεταφέρθηκαν εκεί 20.000 Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου. Στο στρατόπεδο, οι κρατούμενοι διαβιούσαν πλέον κάτω από άθλιες συνθήκες, λόγω τόσο του συνωστισμού όσο και της ανεπαρκούς διατροφής και των ανεπαρκών για την αντιμετώπιση του χειμερινού ψύχους εγκαταστάσεων. Μέχρι την άνοιξη του 1942 πέθαναν από πείνα, ψύχος και διάφορες ασθένειες 18.000 αιχμάλωτοι. 

 

Τον Απρίλιο του 1943, τμήμα του στρατοπέδου (που αρχικά στέγαζε τους Σοβιετικούς αιχμαλώτους) πέρασε στη διοίκηση των SS και επονομάστηκε Aufenthaltslager. Σε αυτό μεταφέρθηκαν μερικές χιλιάδες Εβραίοι, αρχικά, με σκοπό την ανταλλαγή τους με Γερμανούς πολίτες που κρατούνταν σε άλλες χώρες. Το υπόλοιπο τμήμα συνέχισε να βρίσκεται κάτω από τη διοίκηση της Βέρμαχτ και χρησιμοποιούνταν περισσότερο ως στρατόπεδο για ασθενείς. Σταδιακά, το στρατόπεδο άρχισε να υπάγεται στη διοίκηση των SS και τον Μάρτιο του 1944 τμήμα του ανασχεδιάστηκε. Στο νέο αυτό τμήμα, που κυνικά επονομάστηκε Erholungslager (στρατόπεδο ανάνηψης), μεταφέρθηκαν κρατούμενοι από άλλα στρατόπεδα (Μίτελμπαου-Ντόρα και Άουσβιτς), που, λόγω υγείας, ήταν ανίκανοι προς εργασία. Η πλειονότητα αυτών των κρατουμένων βρήκε τον θάνατο στο στρατόπεδο αυτό. Τον Αύγουστο του 1944 μεταφέρθηκαν εκεί 8.000 γυναίκες κρατούμενες από το Άουσβιτς, οι οποίες στεγάστηκαν σε σκηνές και άρχισαν να αποστέλλονται σε Arbeitskommandos (διοικήσεις εργασίας) για να εργαστούν σε εργοστάσια πολεμικής παραγωγής. Ανάμεσα σε αυτές ήταν και η Άννα Φρανκ και η αδελφή της Μάργκοτ. Τον Δεκέμβριο του 1944, το στρατόπεδο περνά εξολοκλήρου στη διοίκηση των SS και ο αριθμός των κρατουμένων φτάνει τους 15.257… 

 

Σύμφωνα με την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, η οποία μεταπολεμικά κίνησε τη διαδικασία δίωξης 55 συνεργατών των Γερμανών, 53 από τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στάλθηκαν στο Μπέργκεν – Μπέλσεν. Από την αρχή του 1945, όμως, ο αριθμός των κρατουμένων άρχισε να αυξάνεται δραματικά, καθώς μεταφέρονταν εκεί κρατούμενοι από άλλα στρατόπεδα, που βρίσκονταν ανατολικά, λόγω της προέλασης του Κόκκινου Στρατού προς το Βερολίνο. Έτσι, τον Φεβρουάριο οι κρατούμενοι έφθασαν τους 22.000, τον Μάρτιο τους 43.000 και τον Απρίλιο τους 60.000… 

 

Στις αρχές του 1945, ο συνωστισμός, οι κακές συνθήκες υγιεινής και η ελλιπής διατροφή, η έλλειψη νερού και καταλυμάτων προκάλεσαν την έξαρση ασθενειών, όπως τύφος, φυματίωση και δυσεντερία. Δεκάδες χιλιάδες αιχμάλωτοι απεβίωσαν τους πρώτους μήνες του χρόνου.

 

Στις 15 Απριλίου 1945, βρετανικές δυνάμεις απελευθέρωσαν το Μπέργκεν – Μπέλσεν. Οι Βρετανοί βρήκαν περίπου 60.000 κρατούμενους στο στρατόπεδο, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν σοβαρά άρρωστοι. Χιλιάδες πτώματα κείτονταν άταφα στους χώρους του στρατοπέδου. Περισσότεροι από 13.000 αιχμάλωτοι, που ήταν πολύ βαριά ασθενείς για να αναρρώσουν, πέθαναν μετά την απελευθέρωση. Μετά την εκκένωση του Μπέργκεν – Μπέλσεν, οι βρετανικές δυνάμεις έκαψαν το στρατόπεδο για να αποτρέψουν την εξάπλωση του τύφου. 

 

Το προσωπικό των SS που επέζησε από την επιδημία του τύφου συνελήφθη από τους Βρετανούς και παραπέμφθηκε στη «Δίκη του Μπέλσεν» (επίσημη ονομασία «Δίκη του Γιόζεφ Κράμερ και 44 άλλων»), που διεξήχθη στο Λίνεμπουργκ (Lüneburg) από τις 17 Σεπτεμβρίου ώς τις 17 Νοεμβρίου 1945. Ο διοικητής των SS Γιόζεφ Κράμερ καταδικάστηκε σε θάνατο.

 

Σήμερα στον χώρο του στρατοπέδου έχουν ανεγερθεί ένας αναμνηστικός τοίχος με επιγραφές, ένας οβελίσκος και ένα εβραϊκό μνημείο. Δημιουργήθηκε, επίσης, ένα κέντρο τεκμηρίωσης, το οποίο είναι ανοικτό στο κοινό. Υπάρχει και το νεκροταφείο των Σοβιετικών αιχμαλώτων πολέμου.

 

Στη θέση του, μερικά χρόνια αργότερα, το 1952, ανεγέρθηκε ένα μνημείο το οποίο εγκαινίασε ο τότε πρόεδρος της Δυτικής Γερμανίας Τέοντορ Χόις. Η ομιλία αυτή του Γερμανού προέδρου υπήρξε σημαντική, μια και μίλησε με αφοπλιστική ειλικρίνεια δηλώνοντας ότι οι Γερμανοί γνώριζαν τι συνέβαινε στον πόλεμο. Σε αυτή του την ομιλία αναφέρθηκε, εκτός των άλλων, και στους Εβραίους και σε εγκλήματα που διαπράχτηκαν από τους ίδιους τους Γερμανούς: «Πρέπει να αντιμετωπίσουμε γενναία το παρελθόν μας και να μην ξεχάσουμε τα χρόνια της ντροπής. Να αναγνωρίσουμε πως τα εγκλήματα τα διαπράξαμε εμείς οι ίδιοι. Όποιος προσπαθεί να αποσιωπήσει αυτά τα εγκλήματα ή να μειώσει τη βαρύτητά τους, είναι ένοχος!». 

 

Και συνεχίζοντας τον συγκλονιστικό του λόγο: «[…] Οι λαοί που γνωρίζουν πως εδώ βρίσκονται θαμμένοι δικοί τους άνθρωποι, και κυρίως Εβραίοι, δεν θα ξεχάσουν ποτέ τι εγκλήματα διαπράχθηκαν εδώ. Και οι Γερμανοί δεν πρέπει ποτέ να ξεχάσουν τι φρικτά εγκλήματα διέπραξαν οι συμπατριώτες τους. Κανείς και τίποτα δεν μπορεί να ξεπλύνει αυτή την ντροπή από πάνω μας. Ήταν αυτοί οι άνθρωποι Εβραίοι, Πολωνοί, Ρώσοι, Γάλλοι, Βέλγοι, Νορβηγοί ή Έλληνες. Ήταν άνθρωποι όπως εσείς κι εγώ, που είχαν γονείς, παιδιά, γυναίκες και άντρες». 

 

Το στρατόπεδο Μπέργκεν – Μπέλσεν επισκέφτηκε το 1956 ο Ουίνστον Τσώρτσιλ. 

 

Ο αιδεσιμότατος T.J. Stretch, που είχε τη θέση του ιερέα στη διοργάνωση αυτού του στρατοπέδου, περιγράφει τι είδε: 

 

«Βρίσκομαι εδώ οχτώ ημέρες και δεν έχω ξαναδεί στη ζωή μου τέτοια αποτρόπαια φρίκη. Σήμερα το πρωί, θάψαμε περίπου πέντε χιλιάδες πτώματα. Δεν ξέρουμε ποιοι είναι. Πίσω μου, μπορείτε να δείτε μια τάφρο στην οποία θα μπουν άλλα πέντε χιλιάδες πτώματα. Ετοιμάζονται δύο ακόμη σαν αυτές. Όλοι αυτοί οι θάνατοι προκλήθηκαν από συστηματική λιμοκτονία, τύφο και ασθένειες που εξαπλώθηκαν λόγω της μεταχείρισης αυτών των κακόμοιρων ανθρώπων από τους φρουρούς των SS και του διοικητή τους»…

 

Ολοκληρώνοντας το μικρό μας αφιέρωμα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ως τόπους μνήμης παρατηρούμε ότι η μνήμη δεν αποτελείται από τετελεσμένα γεγονότα και παγιωμένες αντιλήψεις, αλλά είναι ένας ζωντανός οργανισμός που εξελίσσεται μέσα από νέες προσεγγίσεις και συμπεράσματα.