Αυτοματοποιημένη οικονομία, ρομποτική οικονομία, επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης. Η «επανάσταση» έχει διάφορα ονόματα. Το μόνο βέβαιο είναι ότι κάνει ήδη τα πρώτα βήματά της με τεχνολογίες που αλλάζουν ριζικά την αγορά εργασίας, την κοινωνία και τα δεδομένα μέσα στα οποία λειτουργούμε.

 

Ας σκεφτεί κάποιος τι συνέβη με τις αντλίες στα βενζινάδικα. Η πρώτη αυτοματοποιημένη αντλία βενζίνης, που δεν χρειαζόταν υπάλληλο να γεμίσει το ρεζερβουάρ, εμφανίστηκε το 1964 στο Κολοράντο. Όμως έπρεπε να φτάσει το 1970 για να αρχίσει να εξαπλώνεται. 

 

Μέσα στα επόμενα 30 χρόνια τα βενζινάδικα σε όλη την Αμερική εγκατέστησαν τις αυτοματοποιημένες αντλίες και ξεκίνησαν να απολύουν τους υπαλλήλους. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας 2000 η συγκεκριμένη δουλειά του υπαλλήλου σε βενζινάδικο είχε εκλείψει. Εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας χάθηκαν, αφού μόνο στις ΗΠΑ υπάρχουν 168.000 βενζινάδικα. Το ίδιο άρχισε να συμβαίνει κι αλλού.

Όπως έχει συμβεί πολλές φορές στην ιστορία της αυτοματοποίησης, κάποιες δουλειές εξαφανίστηκαν και άλλες, καινούργιες, δημιουργήθηκαν. Οι υπάλληλοι που γέμιζαν τα ρεζερβουάρ απολύθηκαν, αλλά για να κατασκευάσουν τις καινούργιες αντλίες οι εταιρείες προσέλαβαν μηχανικούς, προγραμματιστές κ.λπ. 

 

Οι ιδιοκτήτες βενζινάδικων πήραν τα επιπλέον κέρδη και μετέτρεψαν τις επιχειρήσεις τους σε μίνι μάρκετ, τα οποία χρειάζονταν υπαλλήλους, ενώ άνοιξαν κι άλλα βενζινάδικα, κάτι που σήμαινε νέες προμήθειες αυτοματοποιημένων αντλιών από τις κατασκευάστριες εταιρείες, που με τη σειρά τους προσέλαβαν κι άλλο κόσμο. Όμως, γεγονός παρέμεινε κι ότι μια ολόκληρη γενιά από υπαλλήλους βενζινάδικων έχασαν τις θέσεις εργασίας τους.

 

Αυτά τα πρώτα σημάδια αυτοματοποίησης έστειλαν στην κοινωνία το μήνυμα ότι οι ανειδίκευτες δουλειές αποτελούσαν τις πιο επισφαλείς καριέρες.

Οι οικονομολόγοι λένε ότι η αυτοματοποίηση συντελεί στη γενική αύξηση του βιοτικού επιπέδου, στη μείωση του αναλφαβητισμού, στην επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής και στη μείωση της εγκληματικότητας. Ύστερα από διάφορα κύματα αυτοματοποίησης, τη βιομηχανική επανάσταση, τη μηχανοποίηση, τη μηχανοργάνωση κ.λπ., έχει πράγματι επέλθει βελτίωση σε πολλούς τομείς. Τα Ηνωμένα Έθνη εκτιμούν ότι η φτώχεια μειώθηκε περισσότερο τα τελευταία 50 χρόνια απ’ ό,τι τα τελευταία 500!

 

Σήμερα οι κορυφαίες τεχνολογικές εταιρείες στον κόσμο συναγωνίζονται μεταξύ τους ποια θα κατασκευάσει την καλύτερη AI (Artificial Intelligence – Τεχνητή Νοημοσύνη), που σημαίνει ότι η τεχνολογία πρόκειται να εξελιχθεί με μεγάλη ταχύτητα και να φτάσει σε εμάς εξίσου γρήγορα. Η IBM επενδύει 1 δισ. δολάρια στο σούπερ κομπιούτερ Watson. Η Apple έχει το Siri. Οι Google, Facebook και Micrososft επικεντρώνονται στην τεχνητή νοημοσύνη και τη ρομποτική.

 

Οδεύουμε προς τη μητέρα όλων των τεχνολογικών επαναστάσεων. Θα προσομοιάζει σε αντίκτυπο με αυτό που συνέβη στις αρχές του 1900. Τότε το αυτοκίνητο, το αεροπλάνο, οι τηλεπικοινωνίες και ο ηλεκτρισμός ήρθαν σχεδόν ταυτόχρονα, αλλάζοντας θεματικά τον κόσμο από τα τέλη του 1800 έως το 1920. Τέτοιες εποχές είναι ιδιαιτέρως τρομακτικές για τις κοινωνίες. Μια κοινωνία που έχει καθιερώσει διάφορους κανόνες, συνήθειες και πρότυπα για να πληροί τις προϋποθέσεις της προηγούμενης επανάστασης δυσκολεύεται να αφομοιώσει τα νέα δεδομένα. 

 

Ήδη όλος ο κόσμος είναι «δικτυωμένος», 3 δισ. άνθρωποι διαθέτουν κομπιούτερ, έχουμε μεταφέρει τεράστιο κομμάτι της κοινωνικής μας ζωής, της δουλειάς, των αγορών μας online. Σε αυτήν την υπερ-συνδεδεμένη παγκόσμια αγορά οι αλλαγές μπορούν να εξαπλωθούν γρηγορότερα από κάθε άλλη φορά στο παρελθόν. 

Η ταχύτητα της επερχόμενης μεταμόρφωσης θα αποδειχτεί δύσκολη στη διαχείρισή της. Οι μεγάλες αλλαγές και οι καινούργιες τεχνολογίες συνήθως εισχωρούν στην κοινωνία μόνο όταν ο κόσμος είναι έτοιμος. Οι λόγοι είναι κοινωνικο-οικονομικοί, αλλά σχετίζονται και με τις διαδικασίες προσαρμογής του ανθρώπινου εγκεφάλου.

 

Οι ερευνητές θεωρούν τα έξι χρόνια ως μαγικό αριθμό για κάτι τέτοιο, αφού απαιτείται τουλάχιστον αυτό το διάστημα για να διαδοθεί ευρέως μια καινούργια ιδέα – τεχνολογία. Έχει αποδειχθεί ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να προσαρμοστούν γρηγορότερα. Για παράδειγμα, το streaming για τη μουσική. Το Spotify δημιουργήθηκε το 2006, αλλά χρειάστηκε έξι χρόνια μέχρι να διαδοθεί.

 

Η τεχνητή νοημοσύνη σήμερα βρίσκεται σε ένα σημείο παρόμοιο με αυτό στο οποίο ήταν τα κομπιούτερ το 1950. Μέσα στα επόμενα 20 χρόνια πρόκειται να συμβούν τεράστιες τεχνολογικές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές.

Το καλοκαίρι η κυβέρνηση της Ολλανδίας «έτρεξε» επιτυχώς ένα τεστ για φορτηγά χωρίς οδηγούς στους δρόμους της Ευρώπης. 

Η Uber έδωσε πρόσφατα 680 εκατ. δολ. για να αγοράσει την Otto, εταιρεία που φτιάχνει αυτοματοποιημένα φορτηγά χωρίς οδηγό. 

Η εταιρεία McKinsey, από τις μεγαλύτερες παγκοσμίως εταιρείες ερευνών και συμβούλων, εκτιμά ότι μέσα σε οκτώ χρόνια το ένα τρίτο όλων των φορτηγών στους δρόμους θα κινούνται χωρίς οδηγό. Σε μια δεκαπενταετία η δουλειά του οδηγού φορτηγού θα έχει σχεδόν εκλείψει. 

Η ταχυδρομική υπηρεσία του Καναδά σχεδιάζει να στέλνει drones για τις παραδόσεις σε μη αστικές περιοχές. 

Εκατομμύρια θέσεις οδηγών κάθε είδους είναι πιθανό να έχουν χαθεί πριν καν τελειώσει η θητεία του Τραμπ στον Λευκό Οίκο. 

 

Σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, στα επόμενα πέντε χρόνια η τεχνητή νοημοσύνη αναμένεται να είναι καλύτερη απ’ ό,τι οι άνθρωποι στη διάγνωση ιατρικών απεικονιστικών εξετάσεων.

Το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης συμπέρανε σε έρευνά του ότι οι μηχανές θα «αναλάβουν» τις μισές από τις δουλειές που κάνουμε. Κάποιοι ειδικοί της τεχνολογίας έχουν δηλώσει ότι έως και το 90% του πληθυσμού θα καταλήξει άνεργο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την κοινωνία. Στην Αμερική ειδικοί αναλυτές μιλούν για ανάγκη να υπάρξει στο μέλλον ένα εγγυημένο βασικό εισόδημα για όλους, ώστε να αποφευχθούν οι λεηλασίες και η πείνα από τις μάζες που δεν θα μπορούν να βρουν δουλειά. 

 

Ακόμη και ο Μπάρακ Ομπάμα έχει κάνει δηλώσεις για την επερχόμενη επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης: «Αν αξιοποιηθεί σωστά, μπορεί να δημιουργήσει τεράστια ευημερία και ευκαιρίες. Όμως, έχει και μειονεκτήματα για τα οποία πρέπει να δούμε τι θα κάνουμε ώστε να μην εξαφανιστούν θέσεις εργασίας. Μπορεί να αυξήσει την ανισότητα, να μειώσει τους μισθούς».

Στο τέλος το πιθανότερο είναι πως θα βρεθεί μια ισορροπία για να αποφευχθούν τα κοινωνικά ρήγματα. Όμως, τα χρόνια που θα αποτελέσουν την περίοδο μετάβασης προμηνύονται τρομακτικά για τους εργαζόμενους.

 

Οι εταιρείες είτε θα καταργούν είτε θα περιθωριοποιούν δουλειές. Μία προς μία εκατομμύρια θέσεις εργασίας θα εξαφανιστούν, αρχίζοντας από τις ανειδίκευτες και προχωρώντας σε δουλειές μεγαλύτερων προσόντων. Ειδικοί εκτιμούν ότι θα συμβεί πρώτα σε οδηγούς, σερβιτόρους, εργάτες εργοστασίων, υπαλλήλους γραφείου, τραπεζοϋπαλλήλους κ.λπ.

 

Κατόπιν, η ρομποτοποίηση της εργασίας θα αρχίσει να εξαϋλώνει υψηλότερων γνωστικών απαιτήσεων δουλειές.

Τα απλά λογιστικά θα γίνονται από software. 

Το ίδιο και το βασικό γράψιμο. Ήδη το Bloomberg χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη, κι όχι ανθρώπους, για τη σύνταξη των αναφορών εταιρικών κερδών. 

Το ρομποτικό λογισμικό θεωρείται σήμερα πιο αξιόπιστος χρηματιστής απ’ ό,τι οι άνθρωποι.

Γίνονται δοκιμές για την ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η τεχνητή νοημοσύνη κατανοεί τις ιδιαιτερότητες του κάθε μαθητή και τον ενδεδειγμένο τρόπο που το συγκεκριμένο άτομο μπορεί να μαθαίνει πράγματα. 

Εξελίσσεται λογισμικό τεχνητής νοημοσύνης που θα ακούει ό,τι διαδραματίζεται σε εταιρικά μίτινγκ και, αφού συλλέγει πληροφορίες, θα ψάχνει, αλλά και θα προτείνει λύσεις για θέματα της ατζέντας. 

Ειδικοί ογκολόγοι αναφέρουν ότι ήδη υπάρχει λογισμικό τεχνητής νοημοσύνης που μπορεί να αναλύσει μέσα σε δύο δευτερόλεπτα πληροφορίες και κείμενα για τα οποία ένας βοηθός ιατρού χρειάζεται δύο εβδομάδες. 

Εκδοχές της τεχνητής νοημοσύνης υπάρχουν ήδη εδώ και χρόνια. Η μηχανή αναζήτησης της Google είναι τόσο ακριβής επειδή είναι χτισμένη πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη και «μαθαίνει» μέσα από τα δισεκατομμύρια των αναζητήσεων. Η τεχνητή νοημοσύνη, εξάλλου, είναι που επιτρέπει στο Facebook να μας προωθεί αυτά που είναι πιθανότερο να μας ενδιαφέρουν στο news feed μας. 

 

Όμως για να μπορέσει η τεχνητή νοημοσύνη να επιφέρει τις τεράστιες αλλαγές που έρχονται, από το να οδηγεί οχήματα μέχρι να κάνει διαγνώσεις ασθενών, χρειάζεται βασικά δύο πράγματα που μόλις τώρα μπήκαν δυναμικά στην εξίσωση: 

1 Το ένα είναι η συλλογή τεράστιων όγκων δεδομένων (data). Σήμερα που κάνουμε τόσα πράγματα online, κάθε μας κλικ καταγράφεται και αποθηκεύεται, προσθέτοντας πολύτιμα data που τροφοδοτούν την τεχνητή νοημοσύνη. Το internet of things πρακτικά «τοποθετεί» αισθητήρες σε ανθρώπους, αυτοκίνητα, συσκευές κ.λπ.

2 Το δεύτερο είναι η δυνατότητα της ανάλυσης. Η επεξεργασία του όγκου όλων αυτών των πληροφοριών απαιτεί κολοσσιαία computing power (υπολογιστική ισχύ) που τώρα γίνεται πια διαθέσιμη μέσω εταιρειών cloud (όπως π.χ. Amazon Web Services).

 

Στην παρούσα φάση είναι μάλλον αδύνατο να προβλέψει κανείς με ακρίβεια πώς θα είναι το εργασιακό τοπίο μετά την επερχόμενη «επανάσταση». Το μόνο βέβαιο είναι ότι στην επερχόμενη εποχή της τεχνητής νοημοσύνης οι «επιτυχημένες» καριέρες θα αφορούν δουλειές που θα χρησιμοποιούν αμιγώς ανθρώπινες ικανότητες, όπως η κοινωνική αλληλεπίδραση, η κατανόηση συναισθημάτων, η δημιουργική σκέψη, η λήψη αποφάσεων με περίπλοκους παράγοντες. 

Η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορεί να κάνει πολλά, αλλά δεν μπορεί να σκεφτεί για πληροφορίες (data) που δεν διαθέτει ήδη. Δηλαδή προβλέπει τι θέλουμε να δούμε στο Facebook βάσει των likes που ήδη έχουμε κάνει. Δεν είναι, όμως, σε θέση να προβλέψει ότι ίσως να μας άρεσε κάτι που είναι τελείως διαφορετικό ή νέο. Μόνο το ανθρώπινο μυαλό μπορεί να σκεφτεί με αυτό τον τρόπο. Οι ειδικοί λένε ότι οι πιο πολύτιμοι επαγγελματίες στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης θα είναι αυτοί που θα θέτουν τις πιο ενδιαφέρουσες ερωτήσεις.

 

Τον Σεπτέμβριο, θέλοντας να κατευνάσουν τις ανησυχίες του κοινού και να προλάβουν παρεμβάσεις κυβερνήσεων μπροστά στις τεράστιες αλλαγές που πρόκειται να έρθουν, οι περισσότερες από τις εταιρείες – γίγαντες στην τεχνητή νοημοσύνη δημιούργησαν μια κοινή ομάδα που λέγεται Partnership on AI (Συνεταιρισμός για την Τεχνητή Νοημοσύνη).

Οι υποστηρικτές της νέας «επανάστασης» λένε ότι «η τεχνητή νοημοσύνη θα συνεργάζεται μαζί μας, δεν θα μας ανταγωνίζεται». Σύμφωνα με αυτούς, το μόνο που θα ήταν χειρότερο για τον κόσμο από την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης θα ήταν να σταματήσει αυτή η ανάπτυξη. 

 

Μπορεί στο τέλος της ιστορίας της νέας εποχής που έρχεται καλπάζοντας να βρεθούν ισορροπίες και η ρομποτική οικονομία να δημιουργήσει δουλειές που δεν μπορούμε ούτε να φανταστούμε τώρα. Όμως, όλοι εμείς θα βιώσουμε το άχαρο μεσοδιάστημα, την εποχή που οι κοινωνίες θα κληθούν να διαχειριστούν βίαιες αλλαγές, αναταράξεις και μαζική εξάλειψη θέσεων εργασίας.