Αν ανοίξουμε μια όποια ιστορία της φιλοσοφίας, έλεγε ο Παναγιώτης Κονδύλης, σε κάθε σελίδα σχεδόν θα πέσουμε πάνω σε έργα που ποτέ δεν μεταφράστηκαν στα ελληνικά. Από την Summa theologica του Ακυινάτη ώς το Wahrheit und Methode του Γκάνταμερ, οι απουσίες είναι εκκωφαντικές. Το ίδιο ισχύει σε μεγάλο βαθμό και για την ιστορία της λογοτεχνίας και των επιστημών, τα αμετάφραστα έργα είναι λεγεώνα. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου των κορυφαίων ποιητών των Νέων Χρόνων, από τον Πετράρχη ώς τον Γκαίτε και από τον Λόπε δε Βέγα ώς τον Ουίλλιαμ. Μπ. Γέητς στα ελληνικά είναι σήμερα αφανές. Ακόμη και οι παλιότερες μεταφράσεις που έχουν γίνει, τις περισσότερες φορές είναι απαρχαιωμένες, ανεπαρκείς ή έχουν εξαντληθεί. Παρά το έδαφος που κερδήθηκε τα τελευταία χρόνια, που το οφείλουμε στην προσπάθεια σπουδαίων μεταφραστών και ανιδιοτελών εκδοτών, έχουμε ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουμε για να αποκτήσει η γραμματεία και η γλώσσα μας τα θεμέλια που έχει ανάγκη. Για τον λόγο αυτό, ο Χρήστος Μαλεβίτσης τη δεκαετία του 1980 είχε προτείνει την ίδρυση ενός Οργανισμού Μεταφράσεων. Συμπλήρωνε όμως παραιτημένος ότι τέτοια προοπτική σοβαρή, σ’ αυτήν εδώ τη χώρα, δεν υπήρχε.

Το μέλλον θα του έδινε δίκιο. Γύρω στα 50.000.000 ευρώ διαχειρίστηκε το πρώην Εθνικό Κέντρο Βιβλίου τα χρόνια που λειτούργησε, από εθνικούς και κοινοτικούς πόρους. Τα περισσότερα ξοδεύτηκαν σε εκθέσεις και ταξίδια· 11.000.000 στοίχισε μόνο η Φρανκφούρτη το 2001, 800.000 η Έκθεση Θεσσαλονίκης κάθε χρόνο τις καλές εποχές, συν οι ετήσιες πολυέξοδες αποστολές ανά την υφήλιο, συν οι φιλοξενίες, συν οι μετακλήσεις κ.ο.κ. Πόσα μεγάλα έργα της παγκόσμιας επιστημονικής και φιλοσοφικής γραμματείας, πόσα αριστουργήματα της οικουμενικής λογοτεχνίας θα χαιρόμασταν για πρώτη φορά μεταγραμμένα στα ελληνικά με αυτά τα λεφτά; Πόσες σχολικές και δανειστικές βιβλιοθήκες θα φτιάχναμε;

Έκατσα και το υπολόγισα. Με μέση τιμή χονδρικής τα 30 ευρώ ανά αντίτυπο (και δίνω ένα νούμερο γενναιόδωρο, εκδότες και μεταφραστές πρέπει να αμείβονται δίκαια για τη δουλειά τους) το κράτος θα μπορούσε να αναθέσει τη μετάφραση 2.000 έργων, και αγοράζοντας 500 αντίτυπα ανά τίτλο να καταρτίσει ισάριθμες βιβλιοθήκες σ’ όλη την Ελλάδα (τόσες δεν προέβλεπε και το σχέδιο Αρσένη;) Το ωραιότερο; Θα του περίσσευαν και 20.000.000 ευρώ για την αγορά ήδη κυκλοφορούντων έργων, Ελλήνων συγγραφέων και υφιστάμενων μεταφράσεων. Καθώς σ’ αυτή την περίπτωση η δαπάνη θα ήταν σαφώς μικρότερη, λογαριάζω ότι οι 500 αυτές βιβλιοθήκες θα μπορούσαν να προσθέσουν έτσι στα ράφια τους άλλους 3.000 τίτλους, φτάνοντας συνολικά τους 5.000.

Είκοσι χρόνια λειτούργησε πάνω κάτω το ΕΚΕΒΙ. Είκοσι χρόνια θα μπορούσε να διαρκέσει και ένα τέτοιο πρόγραμμα αν το βάλουμε τώρα μπροστά, ας πούμε ώς το 2038. Και αυτή ακριβώς την πρόταση θέλω διά του παρόντος να υποβάλλω στον εκπαιδευτικό, εκδοτικό και συγγραφικό κόσμο της χώρας – αντί για το νέο ΕΚΕΒΙ που εξήγγειλε η υπουργός κ. Ζορμπά. Πρόταση άμεσης εφαρμογής και απόδοσης μάλιστα. Η επιλογή των τίτλων μπορεί να ολοκληρωθεί σε δυο-τρεις μήνες. Με μια επιστολή υπουργική προς την Ακαδημία, τις φιλοσοφικές σχολές της χώρας και τα λοιπά αρμόδια πανεπιστημιακά τμήματα, ας ζητηθεί από τα μέλη τους να προτείνουν έκαστο 20 σημαντικούς αμετάφραστους τίτλους της ειδικότητάς του, και άλλους τόσους ελληνόγλωσσους σημαντικούς ή ήδη μεταφρασμένους. Κατόπιν, ας αθροιστούν οι προτιμήσεις και ας βγει ένας πίνακας με 5.000 τίτλους κατά σειρά προτιμήσεων. Με βάση αυτόν, και αφού γίνει συνεννόηση με τον εκδοτικό κόσμο, οι μεν αμετάφραστοι τίτλοι θα ανατίθενται σταδιακά σε όσους οίκους εκδηλώσουν ενδιαφέρον να μετάσχουν στο πρόγραμμα και είναι σε θέση να παράσχουν εχέγγυα ποιότητος, οι δε υφιστάμενοι θα παραγγέλλονται απευθείας, πάντα σταδιακά, σε προοπτική εικοσαετίας.

Ας αναλογιστούμε τα οφέλη. Στο τέλος του προγράμματος, η χώρα θα διαθέτει 500 βιβλιοθήκες με 5.000 κορυφαία έργα η κάθε μία, το απάνθισμα της ανθρώπινης παιδείας και γνώσης όλων των εποχών. Η γραμματεία μας θα πλουτιστεί με 2.000 ξένα έργα έως σήμερα αμετάφραστα. Ο Οργανισμός Μεταφράσεων που ονειρευόταν ο Μαλεβίτσης θα έχει γίνει πράξη σε έκταση που ούτε ο ίδιος θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί. Δεκάδες εκδοτικοί οίκοι θα λάβουν παραγγελίες και αναθέσεις, που ένας θεός ξέρει πόσο τις χρειάζονται αυτή τη ζόρικη εποχή. Εκατοντάδες μεταφραστές, επιμελητές, διορθωτές, άνθρωποι του βιβλίου εν γένει, και μάλιστα οι κορυφαίοι στο είδος τους, θα βρουν δουλειά. Δεκάδες, εκατοντάδες χιλιάδες αναγνώστες,  μαθητές, φοιτητές, απλοί βιβλιόφιλοι, θα πιάσουν στα χέρια τους έργα που ώς τώρα τα γνώριζαν, αν καν, μόνο εξ ακοής.

Δεν υπολόγισα βέβαια τη δαπάνη λειτουργίας των νέων βιβλιοθηκών. Ε ας κάνει κάτι και το Υπουργείο Παιδείας και οι εκατοντάδες χιλιάδες των υπαλλήλων του και οι λοιποί δωρεοδόχοι. Όλα τ’ άλλα πάντως μπορούν να γίνουν με μόλις 2.500.000 εκατομμύρια ετησίως, χρήματα που δύσκολα-εύκολα μπορούν να βρεθούν από εθνικούς και κοινοτικούς πόρους. Χωρίς συμβούλους και στελέχη και διευθυντές. Χωρίς δυσκίνητους και κοστοβόρους και σκανδαλοποιούς θεσμούς.

Το ΕΚΕΒΙ πάντως τόσα έβρισκε και ξόδευε κάθε χρόνο. Θα πει κανείς, έκανε κι άλλα πράγματα, έθετε άλλες “προτεραιότητες”, άλλου είδους “εθνική πολιτική βιβλίου” ασκούσε. Αυτό όμως δεν είναι και το δράμα αυτού του τόπου; Ότι δεν θέλουμε να δούμε τι έχει πράγματι προτεραιότητα και τι μη; Και ότι βαφτίζουμε εθνική πολιτική τα πόστα για τα οποία προορίζουμε τους φίλους μας;      

* Ο Κ. Κουτσουρέλης είναι συγγραφέας