Η Θεσσαλία ενσωματώνεται στο ελληνικό κράτος το 1881 – Μέρος τρίτο

Μετά τη λήξη του Ρωσοτουρκικού Πολέμου (1877-1878), τον Φεβρουάριο του 1878, οι νικητές Ρώσοι αναγκάζουν την οθωμανική κυβέρνηση να υπογράψει τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, με την οποία πλησιάζουν όσο ποτέ άλλοτε στην υλοποίηση των φιλόδοξων σχεδίων τους. Ο κίνδυνος όμως μονομερούς επίλυσης του Ανατολικού Ζητήματος προκαλεί τις έντονες αντιδράσεις της Βρετανίας και της Αυστροουγγαρίας, που θεωρούν ότι θίγονται ζωτικά τους συμφέροντα. Ως εκ τούτου, οι αντιμαχόμενες πλευρές αποφασίζουν να επιλύσουν διπλωματικά το ζήτημα σε συνέδριο, το οποίο θα διεξαγόταν τον Ιούνιο του 1878 στο Βερολίνο.

Το συνέδριο του Βερολίνου

Στο συνέδριο του Βερολίνου οι αποφάσεις αποκατέστησαν τις διαταραχθείσες ισορροπίες απομακρύνοντας το ενδεχόμενο ενός πανευρωπαϊκού πολέμου για τον οποίο δεν ήταν προετοιμασμένος κανείς. Η σημαντικότερη διαφοροποίηση ήταν ο περιορισμός των εδαφών της Μεγάλης Βουλγαρίας, όπως είχε προκύψει από τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου.

Το ελληνικό ενδιαφέρον αυτού του συνεδρίου εστιαζόταν στη Μακεδονία και τη Θράκη, όπου απλώς τονίστηκε η ανάγκη ορισμένων διοικητικών μεταρρυθμίσεων, ενώ στο άρθρο 23 γινόταν μνεία για την Κρήτη και την υποχρέωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να τηρήσει απαρέγκλιτα τον κανονισμό του 1868, αλλά και τις όποιες τροποποιήσεις θα κρίνονταν αναγκαίες. Με ξεχωριστή συμφωνία η Βρετανία απαίτησε και πήρε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία την Κύπρο. Για την κυρίως Ελλάδα υπήρχε μια καταρχήν απόφαση να της δοθούν ορισμένα εδάφη, ώστε να διατηρηθούν οι εδαφικές ισορροπίες μεταξύ των βαλκανικών χωρών. Μάλιστα, η γαλλική πρόταση έκανε λόγο για νέα σύνορα που θα έφθαναν μέχρι την κοιλάδα του Πηνειού στη Θεσσαλία και τον ποταμό Καλαμά στην Ήπειρο (με τα Ιωάννινα). Η πρόταση αυτή έγινε καταρχάς αποδεκτή από τις άλλες χώρες, πλην της Βρετανίας που εξέφραζε αντιρρήσεις.

Ξένη πολιτική γελοιογραφία του περιοδικού «Il Pappagallo – Le Perroquet», για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας

Το γεγονός αυτό εκμεταλλεύτηκε η οθωμανική αντιπροσωπεία που εμφανιζόταν αρνητική σε οποιαδήποτε εδαφική παραχώρηση προς τη χώρα μας. Μετά τη βρετανική παρέμβαση, οι Μεγάλες Δυνάμεις προσέθεσαν στη συνθήκη το άρθρο 24 στο οποίο προβλεπόταν οι δύο χώρες να διευθετήσουν με απευθείας συζητήσεις τη χάραξη νέων συνόρων, με βάση διαπραγμάτευσης τη γαλλική πρόταση που θεωρείτο ευνοϊκή για την Ελλάδα. Αν δεν κατάφερναν να βρουν μια αμοιβαία αποδεκτή λύση, τότε οι χώρες του συνεδρίου ως μεσολαβητές θα είχαν το δικαίωμα να επέμβουν και να καθορίσουν αυτές τα νέα όρια του ελληνικού κράτους.

Βέβαια, η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν αποδέχτηκε τις προτάσεις αυτές και προσπάθησε να τροποποιήσει τις αποφάσεις των Δυνάμεων, οι οποίες συμμετείχαν στις κοπιώδεις διπλωματικές διαπραγματεύσεις που άρχισαν στις 25 Ιανουαρίου 1879, στη Διάσκεψη της Πρέβεζας. Οι συνομιλίες των δύο πλευρών συνεχίστηκαν τον Αύγουστο του 1879 στην Κωνσταντινούπολη με την ενεργή όμως συμμετοχή και των ξένων πρεσβευτών.

Στη συνέχεια, κατόπιν βρετανικής πρωτοβουλίας, μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον φιλελεύθερο Γκλαντστόουν, πραγματοποιείται νέα συνάντηση τον Ιούνιο του 1880 στο Βερολίνο. Παράλληλα, και στην Ελλάδα υπήρξε αλλαγή του πολιτικού σκηνικού, καθώς μετά τις εκλογές του 1879, νέος πρωθυπουργός εξελέγη ο Κουμουνδούρος, ο οποίος συνέχισε τις πιέσεις.

Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Αλέξανδρος Κουμουνδούρος

Η Συμφωνία της Κωνσταντινούπολης (1881)

Τον Φεβρουάριο του 1881 συνεκλήθη νέα συνδιάσκεψη πρεσβευτών και της οθωμανικής αντιπροσωπείας στην Κωνσταντινούπολη, όπου τέθηκε ξανά η πρόταση. Η Πύλη κατόρθωσε να περιορίσει τα παραχωρούμενα εδάφη στην Ελλάδα, προφασιζόμενη τις αντιδράσεις Αλβανών στην Ήπειρο καθώς και θέματα στρατηγικής σημασίας για την προσάρτηση των περασμάτων στη Θεσσαλία. Η απόφαση ανακοινώθηκε στην ελληνική κυβέρνηση στα τέλη Μαρτίου και έγινε αποδεκτή.

Τα σύνορα της Ελλάδας, 1881

Τελικά, στις 12 Μαΐου 1881, οι αντιπρόσωποι των Δυνάμεων και της Υψηλής Πύλης υπέγραψαν τη σύμβαση στην Κωνσταντινούπολη. Στις 20 Ιουνίου, ο πρεσβευτής της Ελλάδας Ανδρέας Κουντουριώτης και ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Μαχμούτ Σερβέρ Πασάς υπέγραψαν το ίδιο κείμενο ως ελληνοτουρκική σύμβαση, σύμφωνα με την οποία παραχωρούνταν στο ελληνικό κράτος η Θεσσαλία εκτός της Ελασσόνας και η περιοχή της Άρτας. Αντί για τον Καλαμά, η γραμμή είχε τραβηχτεί πάνω στον Άραχθο, πολύ πιο νότια από το αρχικό σημείο.

«Το Συνέδριο του Βερολίνου», ζωγράφος: Αντόν φον Βέρνερ, 1881

Αμέσως ξεκινά η οθωμανική εκκένωση των περιοχών, τόσο των αρχών όσο και των μουσουλμάνων κατοίκων, ενώ αρχίζει η κατάληψη από τον ελληνικό στρατό. Στις 23 Ιουνίου 1881, η Άρτα ελευθερώνεται από τον τουρκικό ζυγό. «Τα δεσμά της δουλείας εθραύσθησαν».

Το γεφύρι της Άρτας κατά την απελευθέρωση της πόλης από τους Οθωμανούς το 1881