Κάθε χρόνο τα πορτογαλικά δάση καίγονται. Παρά την πρόοδο στην πυρόσβεση απουσιάζει μια αποτελεσματικότερη πρόβλεψη, ενώ τα όποια μέτρα δεν εφαρμόζονται ή αποδεικνύονται στην πράξη ανεπαρκή.

121 νεκροί και 5.000.000 στρέμματα καμένου δάσους ήταν ο τραγικός απολογισμός των πυρκαγιών το 2017 στη Πορτογαλία. Κατά τη διάρκεια της φετινής χρονιάς κάηκαν 610.000 στρέμματα και τέσσερεις πυροσβέστες έχασαν τη ζωή τους. Μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2017 ο τότε πρόεδρος Ρεμπέλο ντε Σόουζα και ο πρωθυπουργός Αντόνιο Κόστα υποσχέθηκαν αποτελεσματικότερα μέτρα πρόληψης πυρκαγιών, καθώς και μια διαφορετική δασική πολιτική.

Οι πυρκαγιές ξεσπούν κυρίως σε φυτείες ευκαλύπτων, αλλά και δάση πεύκων σε αραιοκατοικημένες, δυσπρόσιτες περιοχές στην κεντρική και βόρεια Πορτογαλία. Οι αρχές καλούνται να επιλύσουν όχι ένα αλλά πολλά αλληλένδετα προβλήματα.

«Σήμερα οι εστίες κινδύνου έχουν εντοπιστεί και πρώτα μέτρα έχουν ληφθεί», διαβεβαιώνει ο Λουίς Λόπες από τη νέα υπηρεσία AGIF, η οποία ιδρύθηκε μετά τις μεγάλες πυρκαγιές του 2017 με αποστολή τον συντονισμό καταπολέμησης πυρκαγιών. Είναι υπεύθυνος για την κεντρική Πορτογαλία όπου το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα οξύ. «Μια τέτοια πολύπλοκη κατάσταση δεν είναι δυνατόν να επιλυθεί από τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάζονται χρόνια», δηλώνει ο πορτογάλος αξιωματούχος.

Πρόβλημα η μονοκαλλιέργεια ευκαλύπτου

Εδώ και δεκαετίες οι μεγάλες εκτάσεις ευκαλύπτου αποτελούν ευχή και κατάρα για τη χώρα. Ευχή διότι τροφοδοτούν με πρώτη ύλη την πανίσχυρη πορτογαλική βιομηχανία κυτταρίνης και κατάρα επειδή πιάνουν φωτιά εξαιρετικά εύκολα. Ας σημειωθεί ότι οι εξαγωγές κυτταρίνης συμβάλλουν με 1,5% στο ΑΕΠ της σίγουρα όχι πλούσιας χώρας.

Προφανώς για αυτό το λόγο πολλοί μικροκαλλιεργητές αντικατέστησαν σιγά-σιγά ντόπια είδη δέντρων με ευκαλύπτους, επειδή μπορούν να κοπούν μετά από μια δεκαετία και κατά συνέπεια υπόσχονται υψηλότερα κέρδη από άλλα δέντρα. Στο μεταξύ το 25% των δέντρων στη Πορτογαλία είναι ευκάλυπτοι.

Παρά τη κατανόηση για τους συνταξιούχους καλλιεργητές, με αποδοχές που δεν ξεπερνούν τα 300 ευρώ το μήνα, ο Λουίς Λόπες δηλώνει ότι με διάφορες επιδοτήσεις το κράτος προσπαθεί να πείσει τους καλλιεργητές να στραφούν σε άλλα, λιγότερο επικίνδυνα, είδη δέντρων. Ταυτόχρονα η κυβέρνηση  απαγόρευσε τις νέες καλλιέργειες ευκαλύπτων. Για να δημιουργηθεί μια νέα φυτεία θα πρέπει σε κάποιο άλλο σημείο της χώρας μια παλαιότερη έκταση  ευκαλύπτων, που δεν είναι πια τόσο αποδοτική, να μετατραπεί σε καλλιέργεια άλλου είδους δέντρων.

Η απουσία σχεδιασμού ευνοεί τις πυρκαγιές

«Μοιάζει εύκολο αλλά δεν είναι», δηλώνει ο Φρανσίσκο Κάστρο Ρέγκο, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Λισαβόνας και επικεφαλής ομάδας συμβούλων του κοινοβουλίου για ζητήματα πυρκαγιάς: «Το λόμπι του ευκαλύπτου είναι πολύ ισχυρό. Θα έπρεπε τα λόμπι άλλων ειδών δέντρων, όπως πχ. του πεύκου, να αποκτήσουν δυνατότερη φωνή, μιας και αυτές οι καλλιέργειες μπορεί να είναι εξίσου επικερδείς».

Ο πορτογάλος ειδικός επικρίνει το γεγονός ότι «ενώ στην καταπολέμηση των πυρκαγιών έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος, δεν έχουν αλλάξει πολλά στους υπόλοιπους τομείς». Ο Φρανσίσκο Κάστρο Ρέγκο διαπιστώνει ελλείψεις τόσο στον σχεδιασμό, όσο και στη ποικιλία των μέτρων και επιρρίπτει στις αρχές ότι όλα τα νέα μέτρα είτε δεν εφαρμόστηκαν σε μεγάλο βαθμό, είτε δεν είχαν σχεδόν καμία επίδραση. Ο ειδικός θεωρεί ότι προέχει να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα οι χωροταξικές μελέτες των δήμων και κοινοτήτων.

Μια διόλου εύκολη υπόθεση. Σχεδόν το ένα τρίτο της Πορτογαλίας καλύπτεται από δάση. Αν μάλιστα προστεθούν και οι θαμνώδεις εκτάσεις τότε φθάνουμε στο 66%. Οι εκτάσεις αυτές βρίσκονται κατά 97% σε ιδιωτικά χέρια, ενώ το 85% εξ αυτών δεν ξεπερνούν τα 50 στρέμματα. Λόγω της συνεχιζόμενης αστυφιλίας, οι καλλιέργειες στη χώρα μειώνονται, ενώ ταυτόχρονα αυξάνονται οι δασικές εκτάσεις. Και μέσα στα δάση βρίσκονται διάσπαρτες βιομηχανίες ή επιχειρήσεις, οι οποίες κινδυνεύουν από τις πυρκαγιές. «Όσο δεν ορίζουμε ποιά δάση θέλουμε και σε ποιά σημεία, το πρόβλημα δεν θα επιλυθεί», τονίζει ο καθηγητής Φρανσίσκο Κάστρο Ρέγκο.

Και σαν να μην έφθαναν τα υπάρχοντα προβλήματα, λόγω της κλιματικής αλλαγής οι περίοδοι ξηρασίας στη χώρα έχουν παραταθεί και οι θερμοκρασίες είναι υψηλότερες σε σχέση με το παρελθόν. Οι εξελίξεις αυτές καθιστούν ακόμα επιτακτικότερο ένα καλύτερο γενικότερο σχεδιασμό και μια αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση πυρκαγιών.