Οι αριθμοί ζαλίζουν: Ο ιδρυτής του Facebook, ο 30χρονος Μαρκ Ζούκερμπεργκ, έγινε μέσα σε μια δεκαετία ο 14ος πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο! Το δημιούργημά του έχει ήδη 1,35 δισεκατομμύρια χρήστες, τη στιγμή που απασχολεί – μόνο – 8.000 υπαλλήλους. 

Για την εταιρεία – κολοσσό, όμως, φαίνεται ότι αυτά τα κέρδη δεν είναι αρκετά. Ποτέ δεν είναι… Το αδηφάγο Facebook του Ζούκερμπεργκ ουδέποτε θεώρησε ταβάνι τον αριθμό των 1,35 δισ. χρηστών. Ο πιο δυνατός παίκτης στο Ίντερνετ αποζητά πια την παγκόσμια κυριαρχία. Ο πληθυσμός της γης είναι περίπου 7,2 δισ. άνθρωποι. Από αυτούς, μόνο τα 2,9 δισ. είναι συνδεδεμένοι στο Ίντερνετ. Μένουν, δηλαδή, 4,3 δισ. εκτός παιχνιδιού, αλλά, σύμφωνα με τη λογική του Facebook, πρέπει να συνδεθούν το συντομότερο, ώστε να γίνουν εν δυνάμει χρήστες – πελάτες.

Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής το Facebook οργάνωσε πέρυσι μια κοινοπραξία εταιρειών υψηλής τεχνολογίας που ονομάστηκε «Internet.org» και αυτοπροσδιορίζεται ως «μια διεθνής συνεργασία μεταξύ τεχνολογικών ηγέτιδων εταιρειών, ειδικών και μη κερδοσκοπικών εταιρειών με σκοπό να συνδέσουν στο Ίντερνετ τα εναπομείναντα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού».

Με το ζόρι

Τα σχέδια για τη «σταυροφορία online σύνδεσης όλων των ανθρώπων της γης» μπήκαν αμέσως μπροστά, μέσω της κοινοπραξίας, με τον ίδιο τον διευθύνοντα σύμβουλο του Facebook Μαρκ Ζούκερμπεργκ να αναλαμβάνει το προμόσιον. Ταξίδεψε, μάλιστα, αυτοπροσώπως στην Ινδία για να επισκεφθεί χωριά ξεχασμένα από τον Θεό, που, δίχως να διαθέτουν καν τις προϋποθέσεις στοιχειώδους διαβίωσης, από φέτος θα έχουν… Ίντερνετ. Με το ζόρι!

Μέσα στον Δεκέμβριο παρουσιάστηκαν εκτενώς στο διεθνή Τύπο φωτογραφίες του Ζούκερμπεργκ σε ένα απομακρυσμένο αγροτικό χωριουδάκι της Ινδίας, το Σαντάλι. Εκεί, ο δισεκατομμυριούχος κατέφτασε με ελικόπτερο, φωτογραφήθηκε με τα παιδάκια, μίλησε στους δημοσιογράφους που είχαν καταφτάσει από κάθε γωνιά της χώρας και επιχείρησε εν μέσω φλας και καμερών να συνδεθεί στο Ίντερνετ από το νεοαποκτηθέν κέντρο υπολογιστών του χωριού! Τζίφος, όμως.

Ο Ζούκερμπεργκ πήρε κρυάδα. Ούτε το ίδιο το αφεντικό του Facebook δεν κατάφερε να «μπει» στο Διαδίκτυο. Το χωριό, εκτός από δημόσιες τουαλέτες και δρόμους, δεν διαθέτει ούτε συνεχή ηλεκτροδότηση, πάρα μόνο κατά διαστήματα. Έτσι, το Ίντερνετ ήταν «πεσμένο». Αυτό το κάζο του μίστερ Facebook δείχνει από μόνο του το τραγελαφικό του εγχειρήματος. Τα πράγματα, όμως, μάλλον δεν είναι τόσο αθώα κι απλά όσο φαίνονται…

Το «ιερό δισκοπότηρο» για το Facebook είναι η διαδικτυακή ομπρέλα να καλύψει ακόμα και την πιο απομακρυσμένη πάμφτωχη κοινότητα στα βάθη της Αφρικής ή της Ασίας. Κάτι που μοιάζει εφικτό, σύμφωνα με την Internet.org, ακριβώς επειδή διαπιστώθηκε ότι δεν χρειάζεται καν να ξοδέψουν δισεκατομμύρια για να χτίσουν νέες υποδομές.

Χρησιμοποιώντας στοιχεία και χάρτες από τη NASA και μεγάλες εταιρείες υψηλής τεχνολογίας βρήκαν ότι ήδη το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι εντός εμβέλειας και θεωρητικά μπορεί να έχει πρόσβαση στο Ίντερνετ, είτε με τον συνηθισμένο τρόπο μέσω πύργου κινητής τηλεφωνίας, είτε μέσω δορυφόρου. Ακόμα και για το υπόλοιπο 15%, όμως, υπάρχει σχέδιο.

Το κύριο ερώτημα είναι γιατί όλο αυτό το 85% δεν είναι ήδη online. Οι εταιρείες της Σίλικον Βάλεϊ διαπιστώνουν ότι το πρόβλημα δεν είναι τεχνικό, αλλά οικονομικό, πολιτιστικό και, κυρίως, κοινωνικό:

– Τα δισεκατομμύρια ανθρώπων που σήμερα βρίσκονται εκτός Ίντερνετ δεν διαθέτουν τα χρήματα για κομπιούτερ ή κινητά τηλέφωνα.
– Το σπουδαιότερο, όμως, είναι πως το Ίντερνετ είναι τελείως άσχετο με τη δική τους καθημερινότητα, αφού έχουν επιτακτικότερες ανάγκες από το να «τα λένε» με τα φιλαράκια τους διαδικτυακά. Όπως η πρόσβαση σε φάρμακα, σχολεία ή στο νερό…

Αδιανόητο

Για την επεκτατική λογική του Facebook, όμως, θεωρείται αδιανόητο ακόμα και η τριτοκοσμική κοινωνική ζωή αυτών των ταλαίπωρων ανθρώπων να διαφεύγει της διαφημιστικής στόχευσης.

Το Facebook βρήκε τη λύση μέσω «έξυπνων εφαρμογών» (apps). Εν ολίγοις, αρχικά στοχοποιεί μια συγκεκριμένη περιοχή, η οποία, εκτός των άλλων βασικών της προβλημάτων, είναι και διαδικτυακά υπανάπτυκτη. Μετά επιλέγει τι είδους περιεχόμενο θα μπορούσε να είναι αρκετά θελκτικό ώστε να δελεάσει αυτούς τους ανθρώπους να συνδεθούν στο Ίντερνετ, έστω κι αν δεν έχουν να φάνε. Κατόπιν συγκεντρώνει αυτό το υλικό στην ανάλογη γλώσσα ή τοπική διάλεκτο (!) και το «πακετάρει» σε ένα app (εφαρμογή). Τέλος, απευθύνεται στις τοπικές εταιρείες – παρόχους κινητής τηλεφωνίας και τις πείθει να επεκτείνουν το δίκτυό τους (όπου δεν υπάρχει) και να προσφέρουν το συγκεκριμένο περιεχόμενο δωρεάν.

Τα πρώτα βήματα έχουν ήδη πραγματοποιηθεί. Τον περασμένο Ιούλιο το σχετικό app κυκλοφόρησε στη Ζάμπια και τον Οκτώβριο ελαφρώς παραλλαγμένο στην Τανζανία.

Στη Ζάμπια, η εφαρμογή περιλαμβάνει τα Google Search, Wikipedia, AccuWeather (καιρός), Mobile Alliance for Maternal Action που προσφέρει συμβουλές για την υγεία και τα δικαιώματα των γυναικών, αγγελίες για εύρεση εργασίας και το Facebook. Το όλο πρότζεκτ είχε τις δυσκολίες του. Κατ’ αρχάς το θέμα της γλώσσας. Μόνο στη Ζάμπια μιλιούνται 17 διαφορετικές γλώσσες. Στην αχανή Ινδία, που αποτελεί πρωταρχικό στόχο του Facebook, οι επίσημες γλώσσες είναι 22, όμως στην πράξη οι 1,2 δισ. κάτοικοι συνεννοούνται σε 1.635 διαφορετικές γλώσσες και διαλέκτους.

Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να πειστούν οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας να δίνουν τις συγκεκριμένες υπηρεσίες δωρεάν. Η λογική είναι ότι αρχικά το app θα προσφέρεται χωρίς χρεώσεις ως θέλγητρο και, μόλις οι πελάτες εξοικειωθούν, θα είναι πιο πρόθυμοι να πληρώσουν γι’ αυτό ή κάτι παρόμοιο. Είναι ενδεικτικός ο τρόπος που αναφέρονται σε τέτοια πρότζεκτ οι ίδιοι οι άνθρωποι του Facebook. Χρησιμοποιούν τη φράση «μόλις οι χρήστες εκτεθούν στα δεδομένα»… Θεωρούν, δηλαδή, ότι τα δεδομένα είναι εθιστικά κι έτσι αρκεί να προσφέρεις την πρώτη γεύση δωρεάν.

Έξυπνες εφαρμογές

Το μεγάλο ζητούμενο, πάντως, είναι η συνεργασία με τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας. Με στόχο να προμοτάρουν τις «έξυπνες εφαρμογές», υποκινούμενες κι αυτές από το δικό τους συμφέρον και την προοπτική κέρδους. Για παράδειγμα, στις Φιλιππίνες το Facebook λανσάρισε παρόμοια εφαρμογή μέσω ενός παρόχου, της Globe, που μέσα σε τρεις μήνες διπλασίασε τους πελάτες της.

Έτσι το Facebook θεωρεί ότι το μοντέλο θα συνεχίσει να αναπαράγεται και να εξαπλώνεται από περιοχή σε περιοχή κι από χώρα σε χώρα, έλκοντας όλο και περισσότερο κόσμο στο Ίντερνετ. Παράλληλα, αναλαμβάνει και τον ρόλο να βελτιστοποιήσει και να διαμορφώσει το επιχειρηματικό μοντέλο των παρόχων κινητής τηλεφωνίας στον αναπτυσσόμενο κόσμο.

Ο Ζούκερμπεργκ πιστεύει ότι, όπως ακριβώς μπορεί κανείς να καλέσει από το κινητό του χωρίς προϋποθέσεις το «100», την πυροσβεστική κι άλλες υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, έτσι ακριβώς θα πρέπει να γίνεται και με το Ίντερνετ, στο οποίο πρόσβαση θα πρέπει να αποκτήσουν άπαντες.

Το Facebook παρουσιάζει το μεγαλεπήβολο αυτό σχέδιό του ως αλτρουιστικό, όμως πολλοί είναι αυτοί που το βλέπουν σαν την απόλυτη πράξη τεχνολογικής αποικιοκρατίας. Ήδη τα μέλη της συγκεκριμένης ιστοσελίδας κοινωνικής δικτύωσης αντιστοιχούν στο μισό μέγεθος των συνολικών χρηστών του Ίντερνετ.

Το Facebook, για να συνεχίσει να εξαπλώνεται, πρέπει να διασφαλίσει ένα μεγαλύτερο Ίντερνετ. Κι αν σε αυτό το Ίντερνετ συνδέεται κόσμος που αρχικά τουλάχιστον έχει περιορισμένες επιλογές – μια από αυτές φυσικά το Facebook και όχι κάποια άλλη εταιρεία κοινωνικής δικτύωσης –, τόσο το καλύτερο.

Ουσιαστικά, λοιπόν, η καμπάνια έχει να κάνει με το πιο επιθετικό μάρκετινγκ που έχει γίνει ποτέ, παρά με αλτρουισμό. Πρόκειται για την παγκόσμια προσπάθεια μιας χούφτας δισεκατομμυριούχων της Σίλικον Βάλεϊ να μετατρέψουν τον καθένα σε καταναλωτή δεδομένων και να διασφαλίσουν ότι όλοι θα εκτεθούν στις διαφημίσεις τους. Όλος ο κόσμος πρέπει πάση θυσία να ενσωματωθεί στην απέραντη πολιτισμική ομοιογένεια που συνιστά το Ίντερνετ. Ασχέτως του αν για τα δύο τρίτα της ανθρωπότητας δεν αποτελεί ζωτικής σημασίας προτεραιότητα.

Η απάντηση της εταιρείας στις κατηγορίες είναι ότι το ζητούμενο δεν έχει να κάνει με το κέρδος, ακριβώς επειδή οι άνθρωποι από τριτοκοσμικές χώρες, που θα «εκτίθενται» στις διαφημίσεις του Facebook δεν έχουν έτσι κι αλλιώς αγοραστική δύναμη.

Ο Ζούκερμπεργκ, εξάλλου, δεν παραλείπει να εξηγεί σε συνεντεύξεις του ότι «όταν λέμε πως μια επιχείρηση μεγαλώνει, συνήθως εννοούμε ότι τα έσοδά της μεγαλώνουν κι όχι απλώς ο αριθμός των ανθρώπων που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες της εταιρείας». Και προσθέτει: «Αντίθετα, μια συμβατική επιχείρηση θα θεωρούσε κόστος τον κόσμο που θα χρησιμοποιούσε τις υπηρεσίες της δωρεάν, χωρίς η εταιρεία να βγάζει χρήμα από τους χρήστες». Βέβαια, δεν γίνεται να αρνηθεί το οφθαλμοφανές: Ότι το όλο σχέδιο είναι μαθηματικά βέβαιο πως θα αποφέρει τεράστια κέρδη μακροπρόθεσμα, αφού θα καταστήσει το Facebook τον μεγαλύτερο διαφημιστικό κόμβο της γης.

«Ανέκδοτο»

Πολλοί, πάντως, είναι αυτοί που απέναντι στην καμπάνια του Internet.org αντιτείνουν εύλογα ότι η ανάγκη για σύνδεση στο Ίντερνετ είναι ασήμαντη μπροστά σε άλλες πιο στοιχειώδεις ανάγκες, όπως η τροφή, το νερό, η περίθαλψη, η παιδεία. Μέχρι και ο Μπιλ Γκέιτς έχει δηλώσει σε συνέντευξή του στους «Financial Times»: «Τι είναι πιο σημαντικό, η συνδεσιμότητα στο Ίντερνετ ή το εμβόλιο κατά της ελονοσίας; Το να θεωρείται προτεραιότητα το Ίντερνετ είναι ανέκδοτο…».

Από την πλευρά του το Facebook και η ομάδα του Internet.org προσπαθούν να εξάρουν το ότι εξαπλώνουν την πρόσβαση στο Ίντερνετ επειδή το Διαδίκτυο βελτιώνει τις ζωές των ανθρώπων, την οικονομία κι ενισχύει τη μόρφωση. Τους ισχυρισμούς αυτούς ήρθε να υποστηρίξει μελέτη της Deloitte που υπολογίζει ότι «μόνο στην Ινδία, αν η πρόσβαση στο Ίντερνετ από 15% που είναι σήμερα ανέβει στο 75%, αυτό θα δημιουργούσε 65 εκατομμύρια θέσεις εργασίας, θα περιόριζε την ακραία φτώχεια κατά 28% και θα μείωνε τη βρεφική θνησιμότητα κατά 85.000 θανάτους τον χρόνο».

Μήπως, λοιπόν, η καμπάνια δεν έχει στόχο το κέρδος, αλλά δημιουργεί πλούτο και σώζει ανθρώπινες ζωές; Αργότερα το Facebook παραδέχτηκε ότι ήταν το ίδιο που ανέθεσε τη μελέτη στην Deloitte!

Στην πραγματικότητα, το Facebook από τη μια δίνει δύναμη στον κόσμο, προσφέροντας πρόσβαση στο Ίντερνετ, αλλά ταυτόχρονα εμπορευματοποιεί τους χρήστες μετατρέποντάς τους μαζικά σε καταναλωτές – διαφημιστικούς στόχους.

Το Facebook γνωρίζει περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη εταιρεία, κρατική ή μη, για τους φίλους μας, το δίκτυο των επαφών μας, τα ενδιαφέροντά μας, τις απόψεις μας. Το ίδιο και η Google, που ξέρει καλύτερα από τον καθένα τι θέλει ο κόσμος να αγοράζει και συνεπώς έχει την ηγέτιδα θέση όταν δημοπρατεί αυτές τις πολύτιμες πληροφορίες σε επίδοξους πωλητές. Οι δύο αυτές εταιρείες έχουν πια συγκεντρώσει έναν κολοσσιαίο όγκο δεδομένων για τα πάντα! Δεδομένα που κανένα κράτος δεν διαθέτει!

Όσο για το 15% του κόσμου που απομένει στα πιο ξεχασμένα μέρη του πλανήτη χωρίς καμία τεχνική δυνατότητα πρόσβασης στο Διαδίκτυο, οι κυβερνο-ιμπεριαλιστικές εταιρείες ασφαλώς διαθέτουν πλάνο ένταξης:

• Η Google έχει σχεδιάσει το Project Loon, ένα δίκτυο ειδικών μπαλονιών από ήλιον που πρόκειται να κινούνται αέναα γύρω από τη γη, ακτινοβολώντας wi-fi ακόμα και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές.

• Το Facebook με τη σειρά του αγόρασε τον Μάρτιο την εταιρεία Ascenta που κατασκευάζει drones τροφοδοτούμενα με ηλιακή ενέργεια. Στόχος, η δημιουργία στόλου από αυτά τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, σε μέγεθος Μπόινγκ 747 αλλά κατά πολύ ελαφρύτερα. Θα πετούν στα 60.000 πόδια σε συγχρονισμό με την περιστροφή της γης. Μέσω της σύνδεσής τους με δίκτυα δορυφόρων, τα αεροσκάφη αυτά θα στέλνουν το Ίντερνετ σε μέρη όπου δεν υπάρχει καμία συμβατική υποδομή.

Το υπερφιλόδοξο πρότζεκτ του Facebook να συνδέσει όλο τον πλανήτη μοιάζει τεχνικά εφικτό και συνδυάζει πολλούς τομείς. Το τεχνολογικό κομμάτι, το επιχειρηματικό (δημιουργία κέρδους για τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας) και το κοινωνικό – πολιτιστικό κομμάτι, δελεάζοντας τον κόσμο να συνδεθεί μέσω επιμελώς επιλεγμένου περιεχομένου.

Η μόνιμη επωδός του Facebook είναι ότι είναι δωρεάν. Πράγματι, δεν πληρώνεις χρήματα για να συνδεθείς στο Facebook. Πληρώνεις, όμως, σε είδος, με τις προσωπικές σου πληροφορίες αντί χρημάτων και με την έκθεσή σου στις διαφημίσεις. Στην ίδια λογική, ο Τιμ Κουκ, διευθύνων σύμβουλος της Apple, είχε γράψει τον Σεπτέμβριο σε δήλωση της εταιρείας μια μεγάλη αλήθεια: «Όταν μια online υπηρεσία είναι δωρεάν, τότε δεν είσαι ο πελάτης. Είσαι το προϊόν»!