Κωστή Παπαγιώργη

Τα βιβλία των άλλων – 1

Έλληνες συγγραφείς

Εισαγωγή: Δημήτρης Καράμπελας

Επιλογή κειμένων: Γιάννης Αστερής, Δημήτρης Καράμπελας

Εκδόσεις: Καστανιώτη

Σελ.: 444

Συνηθίζουν να λένε για τις μεγάλες φωνές – στην προσπάθειά τους να τονίσουν τον θαυμασμό τους – ότι αυτός ο τραγουδιστής ή αυτή η τραγουδίστρια και τον τηλεφωνικό κατάλογο να τραγουδούσε, θα έκανε επιτυχία! Κάτι ανάλογο συμβαίνει με τα γραπτά του Παπαγιώργη, σε ό,τι κι αν αφορούν, από φιλοσοφία και δοκίμιο μέχρι σχόλια κι επιφυλλίδες. Ο Παπαγιώργης και τον τηλεφωνικό κατάλογο να συνέγραφε, θα τον μετέτρεπε σε γοητευτικό ανάγνωσμα. Ο λόγος για το τρίτο βιβλίο του Παπαγιώργη, «Τα βιβλία των άλλων – 1», που κυκλοφορεί – δίχως τον Παπαγιώργη.

Έχουν προηγηθεί τα «Υπεραστικά» με κείμενα που γράφτηκαν για την εφημερίδα «Απογευματινή», «Ο Εαυτός», ένα ανολοκλήρωτο δοκιμιακό έργο του συγγραφέα το οποίο υποστηρίχτηκε από δυο ανέκδοτα νεανικά κείμενά του της δεκαετίας του μακρινού ’70 και έναν πρόλογο του Θανάση Χατζόπουλου. Ο παρών τόμος, ο όποιος μας προαναγγέλλει και συνέχεια, περιέχει σημειώματα και κριτικά κείμενα για την ελληνική λογοτεχνία της τελευταίας τεσσαρακονταετίας.

Να ξεκαθαρίσουμε εξ αρχής ότι ο Παπαγιώργης υπήρξε ένας συγγραφέας του οποίου η γραφή άσκησε σπάνια γοητεία δημιουργώντας ένα αξεπέραστο προσωπικό στυλ, καινοτομώντας ταυτόχρονα καθώς εισήγαγε την τολμηρή θεματολογία της καθημερινής ζωής στον αποστειρωμένο δοκιμιακό λόγο, απελευθερώνοντάς τον λυτρωτικά από τη σκουριά του λογιοτατισμού και τα υψηλά διανοήματα. Ο Παπαγιώργης ζωντάνεψε τη δοκιμιακή γραφή «βρωμίζοντας» τη θεματολογία του, απελευθερώνοντάς την από τον στενό κορσέ του καθωσπρεπισμού.

Επιλέγοντας θέματα «δεύτερης διαλογής», δηλαδή αυτά που σπαρταρούν από ζωή, τα φώτιζε αναδεικνύοντας το μεγαλείο των παθών, των ανθρώπινων αδυναμιών, υμνώντας πνευματικά τις καθημερινές παραβατικότητες τού ψυχισμού μας. Με την επιμονή του στις σκοτεινές πτυχές του ανθρώπινου χαρακτήρα συνέθεσε τον ύμνο του ανθρώπινου παλιοχαρακτήρα! Πρόκειται για τον ποιητή της ανθρώπινης παθολογίας.

Ο ίδιος υπήρξε παθιασμένος θαυμαστής των περιπτώσεων που σε απογοητεύουν, όλων εκείνων χαμένων ψυχών που ξεφεύγουν από την προστατευτική σκέπη του πολιτισμού μένοντας έκθετες και εκτεθειμένες, όλων εκείνων των μικρών ή μεγάλων αποδράσεων των ατίθασων χαρακτήρων από τους περιορισμούς της κόσμιας συμπεριφοράς. Κατανοούσε έντρομος την αδυναμία των παθών – πολύ περισσότερο από τη δύναμη του εξωραϊσμού τους. Είναι ο πρώτος που μετέφερε με την προσωπική του σφραγίδα τη γαλλική δοκιμιακή ελευθεριότητα στη χώρα μας με αξεπέραστο ύφος και αμίμητο προσωπικό στυλ!

Σπάνια μπορεί να βρει κάνεις στυλίστα γραφιά που να έχει ασκήσει παρόμοια γοητεία. Φανατικός ποδοσφαιρόφιλος, υπήρξε ένας από τους πλέον φαντεζί παίχτες στο τερέν της γραφής στα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Διέθετε τρομακτική ευκολία στη συγγραφή ταυτόχρονα με μιαν έμφυτη στρατηγική επιδεξιότητα να πλαγιοκοπεί κάθε πτυχή της ζωής, χαρίζοντας σε κάθε του κείμενο ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον. Μερικές φορές, με κίνδυνο να υπερβαίνει η γοητεία του κειμένου το περιεχόμενο!

Το βιβλίο αυτό μας αποκαλύπτει τα αναγνωστικά γούστα του Παπαγιώργη; Ούτε κατά διάνοια. Καταδεικνύει, ωστόσο, την προσωπική του σχέση με τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Κυρίως, η πρώτη, ψευδώνυμη και πιο ανεξάρτητη περίοδός του χαρακτηρίζεται για την οξύτητα και οξυδέρκειά της. Στη δεύτερη περίοδο της επώνυμης κριτικογραφίας του, ο Παπαγιώργης έγραφε ασκώντας ευσυνείδητα μια επαγγελματική δραστηριότητα.

Μανιώδης αναγνώστης, άνθρωπος που καταβρόχθιζε ακόρεστα τα βιβλία, διάβαζε σε όλες τις στάσεις: όρθιος ή καθιστός, αραχτός ή ξαπλωμένος στο πάτωμα, υπό σκιά στη βεράντα ή υπό βροχή στο στέγαστρο. Να σημειώσουμε δε, ότι από την πρώτη του εμφάνιση ως κριτικοκογράφου κατάφερε να κλέψει το ενδιαφέρον με τη διεισδυτικότητα που διέκρινε τις παρατηρήσεις του που – το δίχως άλλο – εμπλούτιζαν την κριτική σκέψη με μια νέα αντίληψη ανάγνωσης.

Αλλά και σε ό,τι σχετιζόταν με τη γραφή, ο Παπαγιώργης είχε τον τρόπο του να κερδίζει την προσοχή του αναγνώστη. Είπαμε, ήταν φαντεζί και απαράμιλλος στυλίστας! Υπήρχαν πολλοί αναγνώστες που αγόραζαν τα έντυπα στα οποία έγραφε μόνο και μόνο για να διαβάσουν τα κείμενά του, αδιαφορώντας για το θέμα. Ήξεραν ότι θα απολαύουν την ανάγνωση.

Ο Παπαγιώργης, από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής του, δεν αποτέλεσε χαρακτηριστικό δείγμα κλασικού κριτικογράφου, καθώς ο ασυγκράτητος δαίμων της γραφίδας του έκανε τα δικά του μέσα στο κείμενο. Το γεγονός είναι ότι χάρισε στην εγχώρια λογοτεχνική κριτική μια νέα μενταλιτέ, οξυδέρκεια και αξία, έτσι ώστε μια κουβέντα τού Κωστή να αποτελεί ένα σοβαρό πρόκριμα αξιολόγησης. Αλλά και το αντίθετο: μια διεισδυτική επίκριση ήταν αρκετή για να σε στιγματίσει… Κοντολογίς, αξιομνημόνευτη και με έντονο ενδιαφέρον είναι κάθε προσπάθεια ανάδειξης του πολύπλευρου και πολυσύνθετου αυτού φαινόμενου της γραφής. Κάθε του κείμενο εξακολουθεί να προκαλεί το ενδιαφέρον.

Τέλος, να προσθέσουμε – ως προβληματισμό που ήδη υπάρχει –  ότι αυτή η τολμηρή πρωτοβουλία μιας παρουσίασης του τεράστιου πνευματικού υλικού του Κωστή Παπαγιώργη θα ήταν ίσως ωφελιμότερο να φέρει την υπογραφή των επιμελητών και όχι του ιδίου, να αποτελεί, δηλαδή, μια πρόταση δική τους για τα σκόρπια, δημοσιευμένα ή αδημοσίευτα κείμενα. Να γίνεται σαφές, με δυο λόγια, ότι πρόκειται για μιαν επεξεργασία της οποίας την ευθύνη φέρουν οι επιμελητές ανθολόγοι και όχι ο ανθολογούμενος συγγραφέας. Πράγμα το οποίο θα διαχωρίζει σαφώς αυτές τις εκδόσεις από το συγγραφικό του corpus.