Αντώνης Χατζημωυσής

Αιδώς, Αγάπη, Αγωνία

Εκδόσεις: Πατάκη

Σελ.: 88

Πρόκειται για ένα σύντομο φιλοσοφικό δοκίμιο που εξετάζει τρία βασικά συναισθήματα: την αιδώ, την αγάπη και την αγωνία, δηλαδή καταστάσεις τελείως προσωπικές όσο και κοινές σε όλους τους ανθρώπους. Αυτά τα συναισθήματα παίζουν πρωτεύοντα ρόλο στη ζωή και την καθημερινότητά μας καθορίζοντας το πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας σε σχέση με τους άλλους.

Τελικά, τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο να ντρέπεται για αυτό που νιώθει, για τα συναισθήματά του τα ίδια; Ο συγγραφέας παραθέτει στην αρχή δυο εκπληκτικές φωτογραφίες, πάνω στις οποίες αναπτύσσει τη σκέψη του προσεγγίζοντας ένα βαθύ και περίπλοκο ανθρώπινο συναίσθημα. Αρχικά, μας διευκρινίζει ότι ντρεπόμαστε για λογαριασμό του εαυτού μας. Ένας άνθρωπος μπορεί να ντρέπεται για την εμφάνισή του, για τον τρόπο που νιώθει αντικρίζοντας το άλλο φύλο, γιατί αισθάνεται άσχημα όταν εκτίθεται, για χίλιους δυο λόγους και αιτίες. Στο παράδειγμά του, αυτό της πρώτης φωτογραφίας, έργο της Gillian Wearing, εικονίζεται ένας εμφανίσιμος και φαινομενικά γεμάτος αυτοπεποίθηση νεαρός να κρατά μια ταμπέλα που γράφει «είμαι σε απόγνωση». Στη δεύτερη φωτογραφία της ίδιας εικαστικού, ένα όργανο της τάξης κρατά μιαν αντίστοιχη ταμπέλα που γράφει «βοήθεια». Και στις δυο περιπτώσεις έχουμε δυο ανθρώπους που ντρέπονται για αυτό που νιώθουν και τίποτα από την εξωτερική τους εικόνα δεν το δηλώνει.

Η ντροπή μπορεί να έχει ως αποδέκτη τον εαυτό μας, πρόκειται, ωστόσο, για ένα κοινωνικό συναίσθημα, καθώς για την ενεργοποίησή της απαιτείται η παρουσία άλλων. Τα πράγματα όμως γίνονται πιο απαιτητικά όταν η διερεύνηση του συναισθήματος επικεντρώνεται στο πώς ενεργοποιείται η ντροπή στους δυο πρώτους βιβλικούς ανθρώπους, που βρίσκονται έξω από την επίδραση κάθε κοινωνικής συνθήκης. Εκεί, ο συγγραφέας εστιάζει το ενδιαφέρον του στο πώς μπορεί δυο άνθρωποι δίχως καμιάν κοινωνική επιρροή να αισθάνονται ντροπή για αυτό που νιώθουν.

Αν και έχουν γραφτεί αμέτρητοι τόμοι που αναφέρονται στην αγάπη, αυτή εξακολουθεί να είναι ένα μυστήριο. Ίσως η αγάπη να είναι το δημοφιλέστερο των συναισθημάτων και, για αυτόν τον λόγο, το πλέον παρεξηγημένο, καθώς στο όνομά της οι παρερμηνείες περισσεύουν. Ο συγγραφέας πολύ σοφά, εύστοχα και κατανοητά – δίχως να χάνεται το απαιτούμενο ειδικό νόημα και βάρος της προσέγγισης – επιχειρεί πριν από όλα να απελευθερώσει το συναίσθημα της αγάπης από τη βαριά σκιά της ηθικής με την οποία συγχέεται. Προχωρώντας στην αποκάλυψη των πτυχών του συναισθήματος γίνεται αντιληπτό και το εύρος της «κοινωνικότητάς» του, καθώς συνδέεται με διάφορες πλευρές του βίου, προσωπικές και δημόσιες. Η φιλοσοφική προσέγγιση της αγάπης αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς αυτή παίζει καθοριστικό ρόλο στον δημόσιο και ιδιωτικό βίο με τον τρόπο που προσλαμβάνεται και γίνεται αντιληπτή στις διάφορες πολιτισμικές εκδοχές της.

Τρίτο συναίσθημα που εξετάζεται, είναι η αγωνία – που, όπως και τα υπόλοιπα, είναι εξίσου έντονο και βασανιστικό. Ο συγγραφέας εξομολογείται ότι στην προσπάθειά του να καταστρώσει ένα στρατηγικό σχέδιο πάνω στο όποιο θα στηριζόταν η ανάλυσή του για την αγωνία, διαπίστωσε ότι αυτή η διαδικασία σκέψης τού δημιούργησε ανησυχία, που σταδιακά εξελίχθηκε σε αγωνία για το θέμα του. Ωστόσο, μια σειρά διαθέσεων (ανάμεσα σ’ αυτές και η αγωνία) «προΐστανται της θυμικής εμπειρίας» και η κατανόησή τους «αποκαλύπτει σημαντικές αλήθειες για την ύπαρξή μας – και πιθανόν καμία από τις διαθέσεις να μην είναι τόσο αποκαλυπτική για την ανθρωπινή μοίρα όσο η διάθεση της αγωνίας». Η αγωνία διατηρεί πρώτου βαθμού συγγένεια με τον φόβο, τα διακριτά τους όρια όμως γίνονται αντιληπτά μέσω του χρόνου, καθώς το αίσθημα του φόβου αφορά τον παρόντα χρόνο, ενώ της αγωνίας το μέλλον.

Διαβάζοντας κανείς προσεκτικά αυτή την ευσύνοπτη αλλά τόσο αποκαλυπτική φιλοσοφική προσέγγιση σχετικά με τα συναισθήματα της αιδούς, της αγάπης και της αγωνίας – βασικά συναισθήματα κάθε ανθρώπινης ύπαρξης – έρχεται πιο κοντά στον εαυτό του και στις πράξεις του. Κατανοεί βαθύτερα και τους άλλους καθώς αποκαλύπτει τα συναισθήματα που κρύβονται πίσω από μια σιωπή, από μια κραυγή, από μια χειρονομία αδιευκρίνιστη.

Η πυκνότητα της σκέψης που χαρακτηρίζει το σύντομο αυτό φιλοσοφικό δοκίμιο είναι εντυπωσιακή. Ο αναγνώστης σχηματίζει μια εντύπωση πληρότητας όσον άφορα στην κατανόηση των συναισθημάτων που ερευνώνται, καθώς αυτά ανοίγουν τις μυστικές πόρτες ενός κόσμου που θα βρίσκεται πάντα υπό διερεύνηση – ενός κόσμου κρυφού, γοητευτικού όσο και τρομακτικού: αυτού της κατανόησης του εαυτού μας.